Με θλίψη διαπιστώνω ότι, αντί το ενδιαφέρον όλων των ενεργών μελών της κοινωνίας μας να επικεντρώνεται στο πώς
οι σύγχρονες κοινωνίες θα αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά, ακόμα και με νέες πρωτοβουλίες και ριζικές λύσεις το σοβαρότατο φαινόμενο της βίας κατά γυναικών, εξακολουθεί η διαμάχη για τη χρήση του όρου “γυναικοκτονία”, με τα επιχειρήματα που αντιτίθενται στον όρο να αναφέρουν μεταξύ άλλων ότι ο όρος γυναικτονία διαχωρίζει τη γυναίκα από τον… άνθρωπο, εφόσον υφίσταται ο ποινικός όρος “ανθρωποκτονία”. Δεν παρατηρήθηκε βέβαια η ίδια κοινωνική ευαισθησία για τις γυναίκες, όταν χρόνια ολόκληρα δημοσιεύματα έκαναν λόγο για “την αγάπη και τον έρωτα που οδήγησαν στο έγκλημα” ή για την “κακιά στιγμή”, για την “οικογενειακή τραγωδία”, “για τον δράστη που δεν εδινε ποτέ δικαίωμα και όλοι έπεσαν από τα σύννεφα για το έγκλημα που διέπραξε”, “για τον οικογενειάρχη που θόλωσε ο νους του από τη ζήλια”, για την” άτυχη” γυναίκα και άλλες λεκτικές επιλογές που διαιώνιζαν επικίνδυνα κοινωνικά στερεότυπα, υποτιμώντας και απαξιώνοντας τη γυναίκα και κρατώντας κλειστά τα στόματα.Σε αυτές τις περιπτώσεις, δυστυχώς, ήταν περιορισμένο το ενδιαφέρον για τις λεκτικές επιλογές που παρουσίαζαν μία στρεβλή εικόνα για το έγκλημα, ταυτίζοντας τη βία ακόμα και με τα πιο όμορφα και δυνατά συναίσθηματα στη ζωή μας, όπως είναι η αγάπη και ο έρωτας, περνώντας μέσω των γλωσσικών επιλογών ένα πολύ επικίνδυνο μήνυμα στις νέες γενιές.
Ο όρος “ανθρωποκτονία”, να υπενθυμίσουμε επίσης ότι, συχνά στον δημόσιο λόγο, ειδικά στον δημοσιογραφικό λόγο, αντικαθίσταται με τις λέξεις “δολοφονία”, “φόνος”, “έγκλημα” ή γίνεται ο διαχωρισμός σε “μητροκτονία”, “πατροκτονία”, “αδελφοκτονία”, χωρίς να υφίστανται τα αντίστοιχα εγκλήματα στον Ποινικό Κώδικα και σε “παιδοκτονία” που αποτελεί τη μοναδική ειδική κατηγορία ανθρωποκτονίας, σύμφωνα με το άρθρο 303 του Ποινικού Κώδικα, με εκτενείς αναφορές σε “παιδοκτόνους” αν και σύμφωνα με τον Π.Κ. το έγκλημα της παιδοκτονίας αφορά μόνο τις μητέρες, σε μία συγκεκριμένη χρονική περίοδο και έχει επιεικέστερη ποινική μεταχείριση. Ειδικότερα :
Μητέρα που με πρόθεση σκότωσε το παιδί της κατά ή μετά τον τοκετό, αλλά ενώ εξακολουθούσε ακόμη η διατάραξη του οργανισμού της από αυτόν, τιμωρείται με κάθειρξη έως δέκα έτη.
Σημειώσεις επί του νόμου
Ο νέος Ποινικός Κώδικας, όπως κωδικοποιήθηκε με τον Ν. 4619/2019,
με ημερομηνία ισχύος την 1η Ιουλίου 2019
Ο όρος ” γυναικοκτονια”, διεθνώς αναγνωρισμένος, σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο για την Ισότητα των φύλων (European Institute for Gender Equality), ορίζεται ως ακολούθως:
ΓΥΝΑΙΚΟΚΤΟΝΙΑ
Γενικός ορισμός: δολοφονίες γυναικών και κοριτσιών εξαιτίας του φύλου τους, οι οποίες διαπράττονται ή γίνονται ανεκτές τόσο από ιδιώτες όσο και από δημόσιους φορείς. Ο όρος περιλαμβάνει μεταξύ άλλων τη δολοφονία γυναίκας ως αποτέλεσμα άσκησης βίας από ερωτικό σύντροφο, τον βασανισμό και τη δολοφονία γυναίκας ως αποτέλεσμα μισογυνισμού, τη δολοφονία γυναικών και κοριτσιών ως «εγκλήματα για λόγους τιμής» και λοιπές μορφές δολοφονίας, τη στοχευμένη δολοφονία γυναικών και κοριτσιών στο πλαίσιο ένοπλων συγκρούσεων και περιπτώσεις γυναικοκτονίας οι οποίες συνδέονται με συμμορίες, το οργανωμένο έγκλημα, εμπόρους ναρκωτικών και την εμπορία γυναικών και κοριτσιών.
Ο όρος «femicidio» (από το αγγλικό «femicide», ήτοι γυναικοκτονία) χρησιμοποιείται εκτενώς στη Λατινική Αμερική ως χρήσιμο εργαλείο για την αντιμετώπιση της ανησυχητικής κλιμάκωσης των πολύ βίαιων δολοφονιών γυναικών και κοριτσιών. Εισήχθη παράλληλα η λέξη «feminicidio» προκειμένου να αποτυπωθεί το στοιχείο της ατιμωρησίας και της θεσμικής βίας λόγω έλλειψης λογοδοσίας και επαρκούς ανταπόκρισης από την πλευρά του κράτους, όταν διαπράττονται τέτοιες δολοφονίες. Ο δεύτερος όρος χρησιμοποιείται όταν διακυβεύεται η ευθύνη του κράτους.
Στατιστικός ορισμός: Η δολοφονία μίας γυναίκας από ερωτικό σύντροφο και ο θάνατος μίας γυναίκας ως αποτέλεσμα πρακτικής που είναι επιβλαβής στις γυναίκες. Ως ερωτικός σύντροφος νοείται πρώην ή νυν σύζυγος ή σύντροφος, ανεξάρτητα από το αν ο/η δράστης/στρια έχει μοιραστεί ή μοιράζεται την ίδια κατοικία με το θύμα.
Οι αριθμοί αποτυπώνουν τη σκληρή πραγματικότητα, καθώς γυναίκες και παιδιά αποτελούν τα κύρια θύματα της ενδοοικογενειακής βίας, απόρροια της οποίας είναι και οι γυναικοκτονίες.
Εάν λάβουμε μάλιστα υπ’όψιν μας και τον “σκοτεινό” αριθμό ενδοοικογενειακής βίας με θύματα γυναίκες, τις υποθέσεις δηλαδή που δεν καταγγέλλονται εξαιτίας του φόβου, της ντροπής του θύματος, της έλλειψης ενός υποστηρικτικού οικογενειακού περιβάλλοντος που σε πολλές περιπτώσεις λειτουργεί ανασταλτικά στην καταγγελία, της οικονομικής και συναισθηματικής εξάρτησης του θύματος από τον δράστη, την ελπίδα για αλλαγή της συμπεριφοράς του δράστη που αποδεικνύεται όμως απατηλή κλπ., αντιλαμβανόμαστε το μέγεθος του προβλήματος.
Οι δέ γυναικοκτονίες, θεωρώ, ότι θα μπορούσαν να αποτελέσουν ακόμα και ειδική κατηγορία ανθρωποκτονίας, όπως η παιδοκτονία, ή επιβαρυντική περίσταση της ανθρωποκτονίας, καθώς έχουν ένα ειδικό χαρακτηριστικό: είναι το αποτέλεσμα της, σε πολλές περιπτώσεις, μακροχρόνιας και βάναυσης κακοποίησης γυναικών, σε τακτική και μόνιμη βάση, η οποία διέπεται από κλιμάκωση και λαμβάνει μία ή και περισσότερες εκφάνσεις: λεκτικής, ψυχολογικής, συναισθηματικής, σωματικής και σεξουαλικής βίας.
Συνεπώς, η γυναικοκτονία έχει κάποια θεμελιώδη χαρακτηριστικά που την διαφοροποιούν από τις ανθρωποκτονίες γυναικών, άρα ακόμα και νομικά θα μπορούσε να υπάρχει αυτή η διάκριση (η οποία στις μέρες μας συζητείται) που σίγουρα σε γλωσσικό και κοινωνικό επίπεδο υφίσταται και πλέον αναδεικνύεται από πολλούς επιστήμονες και στη χώρα μας, με απώτερο στόχο την κοινωνική ευαισθητοποίηση, την ενημέρωση και βέβαια την πρόληψη.
Αντίστοιχα, ως επιβαρυντική περίσταση θα μπορούσε να θεωρηθεί και η δολοφονία ατόμων τρίτης ηλικίας, μετά από μακροχρόνια κακοποίησή τους. Είναι, κατά την άποψή μου, δείγμα πολιτισμού το να υπάρχει στη σύγχρονη εποχή μία μεγαλύτερη ευαισθησία και μέριμνα – και σε νομικό, αλλά πρωτίστως σε κοινωνικό επίπεδο που πρέπει να μας ενδιαφέρει ακόμα περισσότερο- για όλες τις ομάδες πληθυσμού, οι οποίες έχουν έμπρακτη ανάγκη υποστήριξης και ουσιαστικού ενδιαφέροντος.
Επομένως, τόσο το στοιχείο της διάρκειας (του μακροχρόνιου, σε πολλές περιπτώσεις, βασανισμού γυναικών πριν από τη δολοφονία τους) όσο και το μέγεθος της βίας, βασιζόμενο στους καταγεγραμμένους αριθμούς για τη βία κατά γυναικών και για τις δολοφονίες γυναικών, λόγω φύλου, σε διεθνές επίπεδο, καθιστούν εμφανές ότι πρόκειται για ένα οξύτητας σημασίας ζήτημα που απασχολεί τη διεθνή επιστημονική κοινότητα. Πρόκειται μάλιστα για ένα ζήτημα, όχι μόνο εγκληματολογικού και ποινικού αλλά και κοινωνικού, ενδιαφέροντος, για το οποίο πρέπει να ληφθούν επιπρόσθετα μέτρα, όπως ενδεικτικά θα μπορούσαμε να αναφέρουμε τα ακόλουθα:
1) εκπαίδευση στα σχολεία και συζητήσεις της μαθητικής και εκπαιδευτικής κοινότητας, ειδικά στις τελευταίες τάξεις του Λυκείου, με επιστημονικούς φορείς,
2) στελέχωση όλων των σχολείων με ψυχολόγους,
3) άρτια οργανωμένα από την Πολιτεία προγράμματα για διαχείριση θυμού, συμβουλευτική κλπ., που θα ήταν κατά την άποψή μου αναγκαίο να παρακολουθούν υποχρεωτικά οι δράστες ενδοοικογενειακής βίας, για δύο σημαντικούς λόγους. Πρώτον, γιατί τα θύματα ενδοοικογενειακής βίας σε πολλές περιπτώσεις δεν απομακρύνονται από το περιβάλλον βίας, για όλους τους προαναφερθέντες και άλλους λόγους, επομένως πρέπει να διασφαλιστεί με όλους τους δυνατούς τρόπους ότι η ζωή του θύματος δεν θα κινδυνεύσει και δεύτερον, γιατί η προσπάθεια για τροποποίηση της συμπεριφοράς πρέπει να είναι ένα ζητούμενο,
4) ενίσχυση της στήριξης, σε πολλαπλά μάλιστα επίπεδα, της γυναίκας που κάνει την καταγγελία αλλά εξακολουθεί να υφίσταται απειλές και να τίθεται σε κίνδυνο η σωματική, όπως και η ψυχική ακεραιότητα της ίδιας και των τέκνων της (όπου υπάρχουν), ακόμα και μετά την καταγγελία,
5) μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση και ενημέρωση, με την προβολή μηνυμάτων, σε σταθερή και μόνιμη βάση, στα ΜΜΕ για την ενημέρωση των πολιτών σχετικά με το φαινόμενο της ενδοοικογενειακής βίας,
6) ειδικές ενημερωτικές εκπομπές, όπου θα παρέχονται χρήσιμες συμβουλές και κατευθυντήριες γραμμές για τα θύματα ενδοοικογενειακής βίας,
7) πολύ σημαντικό επίσης να δοθεί ο λόγος, σε ένα οργανωμένο, επιστημονικό πλαίσιο, στις ίδιες τις γυναίκες που έχουν επιζήσει της ενδοοικογενειακής βίας, ώστε να εξεταστεί σε βάθος το φαινόμενο και να αναδειχθούν όλες οι καίριες πτυχές και διαστάσεις του, διότι συνομιλώντας με γυναίκες θύματα βίας διαπιστώνω ότι οι διαστάσεις του φαινομένου και τα ζητήματα που ανακύπτουν, ειδικά όταν υπάρχουν ανήλικα παιδιά, είναι πολυσύνθετα και χρήζουν ολοκληρωμένων λύσεων από την Πολιτεία, προκειμένου και στην πράξη η γυναίκα να μπόρεσει να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά όλα τα θέματα που καλείται να αντιμετωπίσει όταν λαμβάνει την πολύ σημαντική απόφαση να απομακρυνθεί από το κακοποιητικό περιβάλλον.
Συνοψίζοντας, το φαινόμενο της ενδοοικογενειακής βίας μας ενδιαφέρει, ερευνητικά, στην ολότητά του και η βία, σε κάθε έκφανση και μορφή σε οποιοδήποτε άτομο κι αν στοχεύει, είναι απολύτως καταδικαστέα και πρέπει να αναδεικνύεται πέρα από κοινωνικά στερεότυπα. Αναμφίβολα, το μέγεθος της βίας κατά γυναικών είναι ένα φαινόμενο που μας απασχολεί και μας προβληματίζει εντόνως, ειδικά όταν βλέπουμε να επεκτείνεται στις νέες γενιές, σε νεαρά ζευγάρια, στη σύγχρονη εποχή και κοινωνία, όπου θα αναμέναμε να υπάρχει άμβλυνση του φαινομένου.
Άρα, ας μην κλείνουμε τα μάτια στο κοινωνικό φαινόμενο. Ας ενώσουμε τη φωνή και τις δυνάμεις μας για την προστασία των γυναικών που πίσω από τις κλειστές πόρτες των σπιτιών τους υφίστανται βία και η ζωή τους, όπως και η ψυχική τους υγεία, βρίσκονται σε κίνδυνο. Τέλος, κρίνω πολύ σημαντικό και ένα “δώρο” στις νέες γενιές το να ασχοληθούμε ουσιαστικά με τις ανθρώπινες σχέσεις και να φέρουμε πιο κοντά τους ανθρώπους, αναδεικνύοντας την αξία του ατόμου και τη μοναδικότητά του και παράλληλα φωτίζοντας, ως γονείς, ως εκπαιδευτικοί, ως ενεργοί πολίτες, θετικούς, δημιουργικούς και εποικοδομητικούς τρόπους διαχείρισης και έκφρασης των συναισθημάτων μας.
Ολοκληρώνοντας, πέρα από την ορολογία που σίγουρα είναι πολύ σημαντική, πρέπει να δοθεί εξίσου μεγάλη βαρύτητα στην πράξη και στο πώς θα καταπολεμηθεί η βία στο πλαίσιο των σχέσεων και θα ζήσουμε με μεγαλύτερο σεβασμό.
της Αγγελικής Καρδαρά.
Βλ. σχετικά με τα Συμβουλευτικά Κέντρα για τη Βία κατά Γυναικών https://isotita.gr/emfyli-via/
