Προκειμένου να συνεχίσει να κρατά, μόνος αυτός, το "τιμόνι”
της γείτονος Τουρκίας, ο Tayyip Erdogan αρέσκεται να το στρίβει απότομα πότε προς τη μια και πότε προς την άλλη κατεύθυνση. Όμως έτσι ο κίνδυνος συνολικής ανατροπής του "οχήματος” διαρκώς μεγεθύνεται.
Τον Νοέμβριο του 2015 η επιλογή του Τούρκου προέδρου ήταν να προκληθεί η Ρωσία με την κατάρριψη του ρωσικού Suhoi-24, ώστε είτε να υπεραντιδράσει απέναντι σε μία χώρα μέλος του ΝΑΤΟ είτε να υποχωρήσει ταπεινωτικά. Δεν συνέβη τίποτε από τα δύο. Η Μόσχα "τιμώρησε” την τουρκική ενέργεια σε χρόνο και με τρόπο της επιλογής της χωρίς να πέσει στην παγίδα της κλιμάκωσης. Ο συριακός εναέριος χώρος κατέστη πραγματικά αδιαπέραστος, η τουρκική οικονομία πλήρωσε το τίμημα ευρύτατων κυρώσεων, ενώ οι ατλαντικοί σύμμαχοι άρχισαν να παίρνουν τις αποστάσεις τους από έναν απρόβλεπτο εταίρο με τυχοδιωκτικές τάσεις.
Οι δε ρωσοτουρκικές σχέσεις, που μέχρι τότε φάνταζαν πολλά υποσχόμενες (μόλις μερικούς μήνες νωρίτερα είχε άλλωστε ανακοινωθεί το σχέδιο του αγωγού Turkish Stream) βυθίστηκαν υπό το μηδέν – με τη ρωσική πλευρά να διαμηνύει, χωρίς περιττούς λεονταρισμούς, ότι δεν θα αναγνωρίσει εκ νέου την Άγκυρα ως συνομιλητή, παρά μόνο μετά από έμπρακτες εκδηλώσεις μεταμέλειας.
Επόμενη στροφή, προς την αντίθετη κατεύθυνση, τον περασμένο Ιούλιο. Ο Tayyip Erdogan επιβιώνει της απόπειρας κατά της εξουσίας (και της ζωής) του, ενδεχομένως, σύμφωνα με όσα κυκλοφόρησαν τότε, χάρη σε ειδοποίηση των ρωσικών υπηρεσιών. Είχε μόλις δρομολογήσει την εξομάλυνση των σχέσεων με την Μόσχα, αποστέλλοντας, με τη μεσολάβηση του προέδρου του Καζαχστάν, απολογητική αποστολή για την κατάρριψη του Suhoi-24.
Έκτοτε, τα πράγματα τρέχουν με ταχύτητα φρενήρη: η τουρκική πλευρά κατονομάζει εμμέσως τις ΗΠΑ ως υποκινητή του αποτυχημένου πραξικοπήματος και την βάση του Ιντσιρλίκ ως κρίσιμη εστία του. Το αίτημα έκδοσης του Fethullah Gulen και οι διαρκείς προειδοποιήσεις ότι η Τουρκία θα "αναζητήσει αλλού την τύχη της” γεωπολιτικώς (βλ. Οργανισμό της Σαγκάης κ.ο.κ.) εξακολουθούν να δηλητηριάζουν τις σχέσεις της Τουρκίας με την υπερδύναμη – συγκαλύπτοντας στην πραγματικότητα ένα πολύ πιο ταπεινό παζάρι σχετικά λ.χ. με την παρουσία του τουρκικού στρατού στην συριακή και την ιρακινή επικράτεια, τη συμμετοχή του ή μη στην πολιορκία της Μοσούλης και την πορεία προς τη Ράκκα, και βέβαια την αμερικανική ενθάρρυνση και στήριξη προς τις Συριακές Δημοκρατικές Δυνάμεις που συγκροτήθηκαν περί το κουρδικό στοιχείο.
Πρόκειται για την ίδια περίοδο κατά την οποία ο Erdogan λανσάρει τη φιλολογία περί της Συνθήκης της Λωζάνης, διότι, όπως φέρεται να είπε σε συνεδρίαση του τουρκικού υπουργικού συμβουλίου οι σταθερές της περιοχής αίρονται και η Τουρκία "είτε θα μεγαλώσει εδαφικά είτε θα μικρύνει”.
Ο απολογισμός πάντως είναι απογοητευτικός, διότι ο τουρκικός στρατός μένει καθηλωμένος στα πρόθυρα της στρατηγικής σημασίας πόλης al-Bab στη βόρεια Συρία, ενώ στο Ιράκ υποχρεώνεται να παρακολουθεί αμέτοχος την προώθηση των σιιτικών πολιτοφυλακών στην τουρκομανική πόλη Tal Afar και την ενσωμάτωση των προσκείμενων στο ΡΚΚ Γεζίντι ανταρτών στο μισθολόγιο των ιρακινών ενόπλων δυνάμεων.
Στις ρωσοτουρκικές σχέσεις, πάλι, οι αλλεπάλληλες συναντήσεις και τηλεφωνικές επικοινωνίες Putin-Erdogan, δίνουν την εντύπωση μιας θεαματικής αναθέρμανσης – αν και οι προσεκτικοί παρατηρητές θα διακρίνουν ότι η Μόσχα δεν επείγεται να άρει τις κυρώσεις και σε κάθε περίπτωση κινείται από θέση υπεροχής έναντι της "υπερεκδηλωτικής” Άγκυρας.
Όμως τα πράγματα θα πάρουν εντυπωσιακή τροπή με την αποκάλυψη των συνομιλιών υπό τουρκική διαμεσολάβηση (και χωρίς καμία αμερικανική συμμετοχή!) ανάμεσα στη Ρωσία και αντάρτικές οργανώσεις στη Συρία με αντικείμενο την εκκένωση του ανατολικού Χαλεπίου.
Λίγες ώρες πριν από την δολοφονία του Ρώσου πρεσβευτή στην Άγκυρα, ο Vladimir Putin δήλωσε μάλιστα ότι το σχέδιο εκκένωσης του ανατολικού Χαλεπίου συμφωνήθηκε κατά την επίσκεψη Erdogan στην Αγία Πετρούπολη τον Σεπτέμβριο. Άλλωστε την ώρα του εγκλήματος, οι Τούρκοι υπουργοί Εξωτερικών και Άμυνας βρίσκονταν ήδη εν πτήσει προς τη Μόσχα για την τριμερή συνάντηση Τουρκίας-Ρωσίας-Ιράν με αντικείμενο την αναζήτηση πολιτικής λύσης στην συριακή κρίση.
Η τρομοκρατική ενέργεια της Δευτέρας, η πρώτη στα τουρκικά χρονικά με θύμα ξένο πρεσβευτή, κάθε άλλο παρά ανέστειλε την διαδικασία αυτή. Αντιθέτως, σε νέα τηλεφωνική τους επικοινωνία οι Putin και Erdogan συμφώνησαν ότι η δολοφονία αποτελεί "πρόκληση που στοχεύει να εκτροχιάσει τις ρωσοτουρκικές σχέσεις” και τις ειρηνευτικές πρωτοβουλίες της τριμερούς.
Η αντιτρομοκρατική ρητορική (που γνωρίζουμε με τι ευκολία χρησιμοποιείται στη γείτονα) αναμφίβολα θα φέρει τις δύο πλευρές ακόμη πιο κοντά.
Είναι σαφές ότι η Ρωσία "ρυμουλκεί” την Τουρκία από το στρατόπεδο των υποστηρικτών της "αλλαγής καθεστώτος” στη Δαμασκό με όργανο τους ισλαμιστές αντάρτες στο στρατόπεδο των οπαδών της περιφερειακής "σταθερότητας”.
Είναι επίσης σαφές ότι πολλοί τρίτοι έχουν κάθε λόγο να αποστείλουν το μήνυμα ότι από πρωτοβουλίες σαν την τριμερή δεν πρόκειται να βγει τίποτε το καλό για τους συμμετέχοντες...
Άλλωστε, η ανακατάληψη του Χαλεπίου σηματοδοτεί "τέλος εποχής” - και οι απόηχοί του θα φθάσουν πολύ μακριά.
Η ίδια η Τουρκία, πάντως, δείχνει να έχει περάσει στο στάδιο του "περιορισμού των ζημιών” και της προσπάθειας να βρεθεί με κάθε τρόπο στο τραπέζι των νικητών – που κρίνει ότι είναι η Ρωσία και το Ιράν. Η αποτυχία του εγχειρήματος της αλλαγής καθεστώτος, η συνεχιζόμενη εκατέρωθεν καχυποψία με τις ΗΠΑ και, κυρίως, η αναζωπύρωση της "κουρδικής υπαρξιακής απειλής”την ωθούν προς την κατεύθυνση αυτή.
Όμως αυτή τη φορά, η "στροφή” είναι πραγματικά πολύ μεγάλη και το "όχημα” όντως κινδυνεύει με ανατροπή. Μετά από πέντε χρόνια βαθιάς εμπλοκής του κρατικού μηχανισμού της Τουρκίας στην αποστολή και τροφοδοσία χιλιάδων ισλαμιστών ανταρτών στη γειτονική Συρία, μετά μάλιστα και από τη σύμφυση τουρκικού εθνικισμού και πολιτικού Ισλάμ στο φόντο της συνταγματικής αναθεώρησης, η εμφάνιση μέσα από τις δυνάμεις ασφαλείας φυσιογνωμιών σαν τον δράστη της τρομοκρατικής ενέργειας της Δευτέρας αποτελεί σήμα συναγερμού.
Σαν να μην έφταναν οι λοιπές δοκιμασίες της, η χώρα του Erdogan απειλείται με ανοιχτή "πακιστανοποίηση”. Όπως οι πακιστανικές μυστικές υπηρεσίες εξέθρεψαν τους Ταλιμπάν για να ελέγξουν το γειτονικό Αφγανιστάν, αλλά εντέλει αποσταθεροποίησαν την ίδια τους της χώρα, έτσι και η Τουρκία κινδυνεύει τώρα από μία απειλή που βρίσκεται παντού στο έδαφός της.