Μαθησιακές Δυσκολίες: Πρώιμες Ενδείξεις και η Εκδήλωσή τους στην Προσχολική Ηλικία...

Οι μαθησιακές δυσκολίες είναι αποτέλεσμα νευρολογικών διαφοροποιήσεων στη δομή και τη λειτουργία του εγκεφάλου και επηρεάζουν την ικανότητα του παιδιού να λαμβάνει, να αποθηκεύει, να επεξεργάζεται, να ανακαλεί ή να επικοινωνεί πληροφορίες. 
 
Γράφει η Τσιριγώτη Ευαγγελία & Βαγγελάκης Γιώργος, Ειδικοί Παιδαγωγοί
Ψυχοπαιδαγωγικό Κέντρο ‘‘Ιλιαχτίδα ΙΙ’’, ΚΣΔΕΟ ΕΔΡΑ

Γίνονται έκδηλες, κατά κύριο λόγο, στην ανάγνωση, τη γραφή και τα μαθηματικά. Ωστόσο, οι μαθησιακές δυσκολίες αποτελούν ένα σύνθετο πρόβλημα, οι επιπτώσεις του οποίου επηρεάζουν κι άλλες πτυχές της καθημερινότητας του παιδιού, εκτός από εκείνη του σχολείου.

Σύμφωνα με την επιδημιολογία, στην πλειονότητα των περιπτώσεων, οι γονείς αντιλαμβάνονται ότι υπάρχει δυσκολία στις πρώτες τάξεις του Δημοτικού, όπου εκεί ουσιαστικά το παιδί αρχίζει να διαβάζει και να γράφει και συνειδητοποιούν ότι υπολείπεται ή τουλάχιστον δεν κατακτά γνώσεις στον ίδιο ρυθμό με εκείνο των συνομιλήκων του.

Εντούτοις, φαίνεται πως παιδιά που εκδήλωσαν μαθησιακές δυσκολίες κατά τη διάρκεια της φοίτησής τους στο Δημοτικό σχολείο, εμφάνισαν, στην πλειονότητά τους, κάποιες πρώιμες ενδείξεις κατά τη νηπιακή ηλικία, που αφορούσαν κυρίως τη δυσανάλογη, σε σχέση με τα συνομήλικα τους παιδιά, δυσκολία στην κατάκτηση, την ανάκληση και τη διαχείριση γνώσεων, χρήσιμων κυρίως για την εκτέλεση καθημερινών δραστηριοτήτων.

Πιο συγκεκριμένα, όσον αφορά το κομμάτι του λόγου και της προφορικής επικοινωνίας, δυσκολίες στην άρθρωση στη νηπιακή ηλικία φαίνεται να συσχετίζονται με την μετέπειτα εμφάνιση μαθησιακών δυσκολιών. 

Παιδιά που δεν έχουν κατακτήσει τη φωνολογική επίγνωση, δηλαδή την αναγνώριση, τη διάκριση και την άρθρωση των βασικών ήχων της γλώσσας, είναι αναμενόμενο να εκδηλώνουν δυσκολίες στην εκμάθηση της ανάγνωσης και της γραφής. 

Επίσης, παιδιά που δεν είναι σε θέση να αναγνωρίσουν πολλά από τα γράμματα της αλφαβήτου στο νηπιαγωγείο, εμπίπτουν στην κατηγορία των παιδιών με μαθησιακές δυσκολίες.

Άλλες ενδείξεις, σχετικές με τον γλωσσικό τομέα, αφορούν την κατάκτηση λεξιλογίου. Το παιδί, στα πρώτα χρόνια της ζωής του, αρχίζει να χρησιμοποιεί λέξεις που συνδέονται με αντικείμενα και ενέργειες και, καθώς το λεξιλόγιό του διευρύνεται, είναι ικανό να σχηματίζει προφορικά γραμματικο-συντακτικά δομημένες προτάσεις που εξυπηρετούν τις βασικές και επικοινωνιακές ανάγκες της καθημερινότητάς του. 

Σοβαρή ένδειξη αποτελεί η περίπτωση όπου το παιδί δυσκολεύεται στην κατανόηση λέξεων που ακούει συχνά, δεν είναι σε θέση να κατονομάσει αντικείμενα που χρησιμοποιεί και συναντά καθημερινά, δυσκολεύεται στην εκμάθηση νέων λέξεων και οι προτάσεις του είτε είναι τηλεγραφικές (π.χ. δύο λέξεων) και μη ολοκληρωμένες είτε δεν αποδίδουν νόημα ώστε να εξυπηρετούν το στόχο της επικοινωνίας του παιδιού.

 Τέλος, σε ορισμένα παιδιά συναντάται ο μη επαρκής αφηγηματικός λόγος και κυρίως, η δυσκολία να διηγηθούν μια ιστορία ή ένα γεγονός μεταδίδοντας επαρκείς πληροφορίες στο συνομιλητή τους και με δομημένο με χρονική αλληλουχία τρόπο.

Διαφορετικής προέλευσης ενδείξεις αφορούν το γνωστικό κομμάτι, στο οποίο ένα νήπιο, μέσα από την αλληλεπίδρασή του καθημερινά με πρόσωπα, αντικείμενα και καταστάσεις, θα πρέπει να έχει κατακτήσει κάποιες βασικές γνώσεις και δεξιότητες. Μέχρι το πέρας της φοίτησής του στο Νηπιαγωγείο, τυπικά το παιδί αναγνωρίζει ήδη όλα τα βασικά χρώματα και σχήματα. 

Επίσης, είναι σε θέση να συγκρίνει μεταξύ τους αντικείμενα ως προς το μέγεθος και το χρώμα, να τα ταξινομεί ανάλογα με τη λειτουργία τους και να τα κατηγοριοποιεί ως προς το είδος στο οποίο ανήκουν. Για παράδειγμα, ένα παιδί, ηλικίας 5 ετών, γνωρίζει πως ο ελέφαντας και η γάτα είναι ζώα και πως ο ελέφαντας είναι μεγαλύτερος σε μέγεθος από τη γάτα. 

Επιπλέον, αναγνωρίζει πως το πορτοκάλι και η μπανάνα είναι φρούτα, ενώ το καρότο και η ντομάτα είναι λαχανικά, αλλά και πως το αυτοκίνητο είναι όχημα που ο άνθρωπος το χρησιμοποιεί για να πάει από ένα μέρος σε κάποιο άλλο.

Επιπλέον, ένα νήπιο είναι σε θέση να αντιλαμβάνεται και να χρησιμοποιεί τις βασικές έννοιες που αφορούν τον προσανατολισμό του στο χώρο και το χρόνο. Γνωρίζει, εντοπίζει και μπορεί να ενημερώσει ορθά το συνομιλητή του πως π.χ. οι μαρκαδόροι του είναι πάνω στο γραφείο, τα παπούτσια του είναι κάτω από το κρεβάτι και τα ρούχα του είναι μέσα στη ντουλάπα, όπως επίσης και ότι χθες έπαιξε με του φίλους του στην παιδική χαρά, το πρωί πηγαίνει στο σχολείο και το βράδυ κοιμάται. 

Ένα δευτερεύον δείγμα που παραπέμπει στη δυσκολία προσανατολισμού θα μπορούσε να είναι οι ζωγραφιές του παιδιού. Αντικείμενα που αναπαριστώνται στη ζωγραφιά ανάποδα, αντεστραμμένα ή καθρεπτικά μπορεί να υποδηλώνουν μια μετέπειτα δυσκολία στην κατεύθυνση της γραφής (π.χ. ε αντί 3).

Από τη άλλη, δεδομένου ότι το παιδί έχει ήδη εξασκηθεί μέσα από τις δραστηριότητες του προγράμματος του Νηπιαγωγείου, η χρήση του μολυβιού και του ψαλιδιού θα πρέπει να είναι αρκετά καλή, να μη χαρακτηρίζεται από ανωριμότητα και η λαβή να προσεγγίζει αρκετά εκείνη του ενήλικα.

Σ’ αυτό το σημείο, μια ένδειξη ακόμη θα μπορούσε να είναι η περίπτωση όπου το παιδί δεν έχει καταλήξει στην κυρίαρχη χρήση του ενός από τα δύο χέρια. Σ’ αυτή την περίπτωση όμως, το παιδί δεν θα πρέπει να πιεστεί προς κάποια κατεύθυνση, αλλά η επιλογή να γίνει αβίαστα από τα ίδιο.

Τέτοιου είδους γνωστικά ελλείμματα είναι πιθανό να μαρτυρούν τη μετέπειτα εμφάνιση μαθησιακής δυσκολίας. Άλλες παρεμφερείς δυσκολίες που προϋπάρχουν και εφάπτονται με την ύπαρξη των μαθησιακών δυσκολιών αφορούν τις δυσκολίες του παιδιού στη συγκέντρωση και την προσήλωσή του σε μια δραστηριότητα. 

Το παιδί που αντιμετωπίζει δυσκολία συγκέντρωσης συνήθως είναι εκείνο που συχνά χάνει τα προσωπικά του αντικείμενα, περνάει από τη μία δραστηριότητα στην άλλη, χωρίς να έχει ολοκληρώσει την προηγούμενη, αφήνει τις ζωγραφιές του στη μέση ή δεν μπορεί να παίξει με ολοκληρωμένο τρόπο παιχνίδια με πολλούς κανόνες και οδηγίες που χρειάζονται προσήλωση στο στόχο και στρατηγική.

Αυτού του είδους η δυσκολία μπορεί αυτούσια, ακόμη κι αν δεν συνδυάζεται με κάποια άλλη δυσκολία του παιδιού, να παρεμποδίσει ή έστω να επιβραδύνει την κατάκτηση των μηχανισμών της ανάγνωσης και της γραφής από το παιδί.

Τέλος, μεγάλης σημασίας κρίνεται η εικόνα που παρουσιάζει το παιδί μέσα στην αίθουσα του Νηπιαγωγείου.

Ένδειξη που χρήζει προσοχής και περαιτέρω εξέτασηςείναι η περίπτωση όπου το παιδί δεν ακολουθεί τους κανόνες της τάξης και συχνά μπαίνει τιμωρία, δυσκολεύεται και αποφεύγει να εμπλακεί σε ομαδικές δραστηριότητες, εγκαταλείπει χωρίς να ολοκληρώσει τις σχολικές δραστηριότητες και δεν ακολουθεί τους κανόνες του παιχνιδιού ή το εγκαταλείπει συχνά πριν ολοκληρωθεί.

Επίσης, το ίδιο παιδί είναι πιθανό να είναι ιδιαίτερα ευαίσθητο στην κριτική και στην περίπτωση που αποτύχει σε μια δραστηριότητα, τόσο ώστε να παρουσιάσει εκρηκτική ή/και επιθετική συμπεριφορά απέναντι στον παιδαγωγό ή τους συνομηλίκους του.

Συμπερασματικά, μπορούμε να πούμε πως οι μαθησιακές δυσκολίες είναι ένα πολυσύνθετο και πολυδιάστατο πρόβλημα που επηρεάζει το παιδί σε όλες τις εκφάνσεις της καθημερινότητάς του και το συνοδεύει σε όλη τη διάρκεια της ζωής του. Γι’ αυτό, κρίνεται ιδιαίτερης σημασίας ο εντοπισμός τους σε πρώιμη ηλικία, ώστε να πραγματοποιείται άμεσα η έγκαιρη παρέμβαση και, όσο καθίσταται δυνατό, η ομαλή μετάβαση του παιδιού από το Νηπιαγωγείο στην απαιτητική σχολική καθημερινότητα του Δημοτικού.

ΠΗΓΕΣ
1) ‘‘Η μάθηση και οι δυσκολίες της (Γνωστική Προσέγγιση)’’,Κ. Πόρποδας (2005), Ελληνικά γράμματα
2) ‘‘Η Ανάγνωση’’, Κ. Πόρποδας (2002), Ελληνικά Γράμματα
3) ‘‘Διαγνωστική Αξιολόγηση και Αντιμετώπιση των Μαθησιακών Δυσκολιών στο Δημοτικό Σχολείο’’, Κ. Πόρποδας (2003), Πανεπιστήμιο Πατρών
4) ‘‘Ανάγνωση και γραφή στην προσχολική εκπαίδευση’’, Ε. Τάφα (2003), Ελληνικά Γράμματα
5) ‘‘Γλώσσα και επικοινωνία στο παιδί’’, Δ. Κατή (1992), Οδυσσέας
6) ‘‘Η ανάπτυξη των παιδιών (Γνωστική και Ψυχοκοινωνική Ανάπτυξη κατά τη Νηπιακή και Μέση Παιδική Ηλικία’’, Cole&Cole (2001), Τυπωθήτω – Γιώργος Δαρδάνος
7) ‘‘Ψυχοπαθολογία Παιδιών και Εφήβων (Αναπτυξιακή Προσέγγιση)’’, Ε. Κακούρος, Α. Μανιαδάκη (2006), Τυπωθήτω – Γιώργος Δαρδάνος
8) ‘‘Μαθησιακές Δυσκολίες και όχι Τεμπελιά’’, Μ. Φλωράτου (2009), Οδυσσέας


enallaktikos.gr