(η αναβίωση του νέου δρόμου του μεταξιού).Εισαγωγή
Η
παγκοσμιοποίηση δυτικών προδιαγραφών, που κυριάρχησε στην υφήλιο επί περίπου
πέντε δεκαετίες, δεν είναι πια μαζί μας. Τη χαριστική βολή τής την έδωσε η
έναρξη και η εντατικοποίηση του εμπορικού πολέμου, που κηρύχτηκε από τον
Αμερικανό πρόεδρο, αρχικά εναντίον της Κίνας, αλλά δεν περιορίστηκε φυσικά σε
αυτήν.
Είναι ενδιαφέρον να επισημανθεί ότι η Αμερική ήταν αυτή που
επέβαλε την παγκοσμιοποίηση στον υπόλοιπο κόσμο, με την πεποίθηση ότι τα
αποτελέσματά της θα την ευνοούσαν. Και η ίδια πάντοτε υπερδύναμη έθεσε τέλος σε
αυτήν, όταν έκρινε ότι δεν την
εξυπηρετούσε πια.
Δε
είναι διόλου εύκολη η απάντηση στο ερώτημα του εάν, πράγματι, και για πόσο
χρονικό διάστημα η Αμερική ωφελήθηκε από την παγκοσμιοποίηση, όπως αρχικά το ήλπιζε. Οι σίγουρες, ωστόσο, γενικότερες συνέπειες
της παγκοσμιοποίησης είναι ότι δημιούργησε ελάχιστους νικητές και αναρίθμητες στρατιές
ηττημένων, ότι κορύφωσε τις κάθε μορφής ανισότητες, και ακόμη ότι μεταχειρίστηκε, από πολλές απόψεις, την εργασία ως "μαύρο πρόβατο", με
αποτέλεσμα τη σημαντική πτώση του μεριδίου της στο ΑΕΠ. Ακόμη, στις σίγουρες
θετικές συνέπειες της παγκοσμιοποίησης
είναι και η διαπίστωση ότι η Κίνα, η Ινδία και σε μικρότερο βαθμό και
άλλες αναδυόμενες οικονομίες, ωφελήθηκαν
εξαιρετικά από την παγκοσμιοποίηση, ενώ χάρη σε αυτήν εκατομμύρια κατοίκων τους εξήλθαν από την
απόλυτη φτώχεια.
Η
εγκατάλειψη της, δυτικών προδιαγραφών, παγκοσμιοποίησης είναι το αποτέλεσμα της
οργής πολυάριθμων κοινωνικό-οικονομικών ομάδων ως αντίδραση στα δυσμενή αποτελέσματά της εναντίον τους.
Οφείλεται, ακόμη, στη νομοτελειακή εναλλαγή της παγκοσμιοποίησης με το σύστημα
του προστατευτισμού ή της αντι-παγκοσμιοποίησης που παρατηρείται κάθε 40 ή 50
χρόνια (Lenglet)
Παρότι,
ανταποκρίνεται απολύτως στην πραγματικότητα η διαπίστωση ότι η "παγκοσμιοποίηση δυτικού τύπου έχει
υποχωρήσει", , δεν είναι όμως τα ίδιο και με αυτήν, που υποστηρίζει ότι δεν υπάρχει πια καθεστώς παγκοσμιοποίησης
στην υφήλιο. Και τούτο, διότι ανατέλλει
μια άλλη παγκοσμιοποίηση, με εντελώς διαφορετικά χαρακτηριστικά σε σχέση με
την απερχόμενη, που αυτή φέρει τα
χρώματα της Κίνας. Πρόκειται για την αναβίωση του δρόμου του μεταξιού, που
συχνά αναφέρεται και ως νέο σχέδιο Marshall.
Η νέα αυτή μορφή παγκοσμιοποίησης, σε
αντίθεση με την παραδοσιακή, δεν έχει ως
προμετωπίδα την επιδίωξη του μέγιστου δυνατού κέρδους, άμεσα τουλάχιστον, αλλά την
επίτευξη της παγκόσμιας κυριαρχίας της Κίνας. Η υλοποίηση του μεγαλεπήβολου αυτού στόχου, προϋποθέτει αναγκαστικά, το τέλος της
κυριαρχίας της Δύσης, και πιθανότατα, όχι μόνο της οικονομικής.
Το
Μέρος Ι αυτής της εισήγησης θα αφιερωθεί
στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και στους
στόχους του νέου δρόμου του μεταξιού,
που εκλαμβάνεται ως η νέα κινέζικη παγκοσμιοποίηση. Και στο
Μέρος ΙΙ θα επιχειρηθεί η διερεύνηση των
αναμενόμενων συνεπειών της νέας διεθνούς
οικονομικής τάξης.
Μέρος Ι. Η αναβίωση του "δρόμου του μεταξιού":
η νέα μορφή παγκοσμιοποίησης
Μέχρι
πριν λίγο η Κίνα προσπαθούσε να εμφανίζεται ως ήσυχη δύναμη και να μην προκαλεί
ανησυχίες εξαιτίας της φαντασμαγορικής
της ανάπτυξη σε όλους τους τομείς. Όχι πια! Ειδικά για το δρόμο του μεταξιού ο Κινέζος
ηγέτης Xi Jinping
δήλωσε πρόσφατα ότι "πρόκειται για το σχέδιο του αιώνα" και τα
κινέζικα ΜΜΕ το χαρακτήρισαν ως "δώρο της κινέζικης σοφίας στην παγκόσμια ανάπτυξη", αλλά και ως
"μονοπάτι του Xi Jinping" (Planet
China). Το γεγονός ότι το γιγαντιαίο αυτό κινέζικο σχέδιο
αποφεύγει να διευκρινίσει επίσημα σε τι ακριβώς αποβλέπει δημιουργεί ολοένα
μεγαλύτερες ανησυχίες στη Δύση, που δυσκολεύεται να πειστεί ότι πρόκειται,
απλώς, για εργασίες έργων υποδομής, που αποβλέπουν στο να επεκτείνουν πλούτο
και ευημερία σε αναπτυσσόμενες οικονομίες. Οι αντιδράσεις της Δύσης, προς το
παρόν, αναφέρονται στην υπενθύμιση ότι ο παλιός δρόμος του μεταξιού ουδέποτε ανήκε αποκλειστικά στην Κίνα, και δεν νοείται να αποτελέσει τη
βάση νέας ηγεμονίας, καθιστώντας υποτελή
τα κράτη που θα τον διασχίζουν, όπως δήλωσε πρόσφατα ο Emmanuel Macron ((Planet China).
Η παγκοσμιοποίηση, που εφαρμόζει η Κίνα
είναι ειδικών προδιαγραφών. Αποτελεί
συνδυασμό απελευθέρωσης συναλλαγών με προστατευτισμό, ακριβώς όπως είναι
και ο κινέζικος καπιταλισμός, που συνυπάρχει με κομμουνιστικές πρακτικές. Η προώθηση αυτού
του νέου συστήματος, εντάσσει καταρχήν την Κίνα στο ισχύον σύστημα των διεθνών
συναλλαγών, αλλά ταυτόχρονα εμπεδώνει και μία άλλη παγκοσμιοποίηση, πρωτότυπη,
εντελώς κινέζικη, και με προοπτική να επιφέρει σαρωτικές μεταβολές στην
παγκόσμια οικονομία. Πρόκειται, όπως αναφέρθηκε ήδη παραπάνω, για την απόφαση της
Κίνας, που τέθηκε ήδη σε εφαρμογή, να
αναβιώσει το δρόμο του μεταξιού. Στις
δύο παραγράφους αυτού του Μέρους Ι θα εξεταστούν τα χαρακτηριστικά και οι στόχοι της νέας παγκοσμιοποίησης, που φέρει τα
χρώματα της Κίνας.
Α.
Τα χαρακτηριστικά της"One Belt, One Road"-ΟΒΟR) κινέζικης
παγκοσμιοποίησης
Ο
"δρόμος του μεταξιού"
αποτελούσε πριν 2000 περίπου χρόνια τον βασικό συνδετικό άξονα εμπορίου μεταξύ Δύσης και Ανατολής. Δια μέσου
αυτής της οδού έφθασε στην Ευρώπη ο Genghis Khan και σχεδόν
ακούμπησε την Κίνα ο Μ. Αλέξανδρος. Το
αμάλγαμα, ανάμεσα στους δύο θεμελιώδεις πολιτισμούς, του ελληνικού και των
ανατολικών, έδωσε εξαιρετική ώθηση στις επιστήμες, τις τέχνες και τη φιλοσοφία.
Η διείσδυση του Μ. Αλεξάνδρου στην Ανατολή, από το δρόμο του μεταξιού,
δημιούργησε νέες πόλεις, που οι περισσότερες πήραν το όνομά του, και διέδωσε
τον ελληνικό πολιτισμό και την ελληνική σκέψη
στα τότε πέρατα της υφηλίου. Η σύνδεση, συνεπώς, της Κίνας με την
Ελλάδα, διήρκεσε για αιώνες, μέσα από
τον αρχικό δρόμο του μεταξιού. Αυτή η σύνδεση αναβιώνει και πάλι, με το νέο
δρόμο του μεταξιού, και με το λιμάνι του Πειραιά, που η Κίνα επέλεξε ως πύλη
για τα προϊόντα της προς
την Ευρώπη, τα οποία θα διακινούνται από τον ελληνικό εμπορικό στόλο (Hiniadou Cambanis
).
Στη
συνέχεια, οι καταιγιστικές εξελίξεις έκαναν
απαγορευτικό το κόστος διακίνησης προϊόντων
μέσα από το δρόμο του μεταξιού, που ουσιαστικά εγκαταλείφθηκε για αιώνες. Ωστόσο, οι νέες τεχνολογίες επαναφέρανε
τη δυνατότητα οικονομικής εκμετάλλευσης αυτού του δρόμου, καθώς η διακίνηση με
τρένο έγινε γρήγορη και φθηνή.
Ακριβώς,
η αναβίωση αυτού του "δρόμου του μεταξιού", όπως τον οριοθετεί η
Κίνα, σηματοδοτεί μια νέα
παγκοσμιοποίηση, με στόχους και περιεχόμενο εντελώς διαφορετικό όλων των προηγούμενων.
α) Οι προετοιμασίες της κινέζικης
παγκοσμιοποίησης
Η ταχύτατη ανάπτυξη της Κίνας, σε συνδυασμό με την πολύμορφη και αποφασιστική της διείσδυση στην υφήλιο, πέρασε σχεδόν
απαρατήρητη από τις ΗΠΑ, που για μεγάλο διάστημα υποτίμησαν τη σημασία της.
Αυτή, ακριβώς, η καθυστερημένη αφύπνιση των
ΗΠΑ, σχετικά με τον κίνδυνο παραγκωνισμού τους από την Κίνα δικαιολογεί τις αντιδράσεις
του νέου προέδρου των ΗΠΑ, που συχνά περιλαμβάνουν και στοιχεία πανικού, και
που τελικά οδήγησαν στην κήρυξη ενός
σκληρού εμπορικού πολέμου, από τον οποίον είναι προς το παρόν δύσκολο να διακριθεί ο τελικός νικητής.
Θεωρείται,
φυσικά, δεδομένο ότι η Αμερική δεν βλέπει με καλό μάτι τις κυριαρχικές βλέψεις της Κίνας, που άρχισαν να υλοποιούνται
μέσα από τη δική της πρωτότυπης μορφής παγκοσμιοποίηση. Το ερώτημα είναι τι θα μπορούσε να πράξει η Αμερική για να τις αποτρέψει. Παρότι τίποτε
δεν μπορεί να θεωρηθεί δεδομένο, στο εξαιρετικά ρευστό αυτό πεδίο της
αντιπαράθεσης των δύο υπερδυνάμεων, το πιθανότερο είναι ότι η αργοπορία της Αμερικής
να συνειδητοποιήσει τον κινέζικο κίνδυνο
θα έχει, πιθανότατα, πολύ σοβαρές τελεσίδικες συνέπειες.
β) Πως χτίζεται η κινέζικη
παγκοσμιοποίηση
Οι πυρετώδεις
προετοιμασίες αυτής της νέας και πρωτότυπης
παγκοσμιοποίησης, που έχει προγραμματιστεί και υλοποιείται από την Κίνα,
παρότι γίνονται με διακριτικό τρόπο και χωρίς τυμπανοκρουσίες, αποτελούν
σίγουρα το σημαντικότερο γεγονός της
υφηλίου, καθώς οι μακροχρόνιες συνέπειές
της αναμένεται ότι θα αλλάξουν τη μορφή της.
Η νέα αυτή παγκοσμιοποίηση, εντελώς διαφορετικής φιλοσοφίας, ισοπεδώνει
όλες όσες έχουν προηγηθεί.
Με
προϋπολογισμό τρισεκατομμυρίων δολαρίων, η Κίνα κατασκευάζει τεραστίων
διαστάσεων έργα υποδομής στο Λάος, στο Πακιστάν, στην Κένυα, στην Ευρώπη. Το μεγαλεπήβολο
αυτό πρόγραμμα της Κίνας σχεδιάζει σιδηροδρομικές γραμμές, που θα αρχίζουν από
τη Βουδαπέστη και το Βελιγράδι και θα εξασφαλίζουν έτσι πρόσθετη αρτηρία, η οποία θα διοχετεύει
κινέζικα προϊόντα στην Ευρώπη. Το λιμάνι
του Πειραιά, που αγοράστηκε από
την Κίνα, θα είναι το εμπορικό εφαλτήριό της προς την Ευρώπη. Το πρόγραμμα "Μια
Ζώνη, ένας Δρόμος", που προωθεί ο πρόεδρος της Κίνας Xi Jinping, προβλέπει την κατασκευή
αναρίθμητων έργων υποδομής στην Ασία, την Αφρική και την Ευρώπη, που θα βελτιώσει την ποιότητα ζωής των κατοίκων,
σε περισσότερες από 60 χώρες της
υφηλίου. Η κεντρική προσπάθεια, σε αυτό
το πρόγραμμα, είναι η όσο γίνεται μεγαλύτερη αξιοποίηση του στρατηγικού
πλεονεκτήματος, που διαθέτει η κάθε χώρα, η οποία συμμετέχει σε αυτό.
γ)Που επεκτείνεται
Και
πιο συγκεκριμένα στη ζούγκλα του Λάος Κινέζοι μηχανικοί κατασκευάζουν
εκατοντάδες σήραγγες και γέφυρες για να
στηρίξουν ράγες σιδηροδρόμου 260
μιλίων. Το έργο αυτό αποβλέπει στο να συνδέσει έξη
ασιατικές χώρες και η προβλεπόμενη
δαπάνη ανέρχεται σε $6 δισεκατομμύρια. Ακόμη, η Κίνα κατασκευάζει στο Πακιστάν
ηλεκτρικές γεννήτριες, προκειμένου να αποκτήσουν
ηλεκτρικό ρεύμα περιοχές, που δεν έχουν.
Οι επενδύσεις αυτές, σύμφωνα με
εκτιμήσεις, θα στοιχίσουν $46 δισεκατομμύρια. Στην Κένυα η Κίνα αναβαθμίζει
σιδηροδρομική γραμμή από το λιμάνι της Μομπάσα στο Ναϊρόμπι, για να καταστεί
ευκολότερη η διάθεση κινεζικών προϊόντων
εκεί. Η σιδηροδρομική αυτή γραμμή άρχισε να λειτουργεί το καλοκαίρι του 2017,
και η συντήρησή της θα εξαρτάται για πολλά χρόνια από την Κίνα. Σημαντικά έργα
υποδομής προγραμματίζονται ή άρχισαν να εκτελούνται στο Βιετνάμ, στο Bangladesh, στη Sri-Lanka, στην
Καμπότζη, στην Τανζανία κλπ, κλπ., ο
σχετικός κατάλογος είναι ατελείωτος. Πολλές από τις ασιατικές αυτές χώρες
προβλέπεται να επιτύχουν, τα επόμενα χρόνια, ταχείς αναπτυξιακούς ρυθμούς, που θα διανοίξουν νέες μεγάλες αγορές για τα κινέζικα προϊόντα. Η Κίνα
ενδιαφέρεται, ιδιαίτερα, για την Ευρώπη
και τα Βαλκάνια, περιοχή που θεωρεί σημαντική για τη διάθεση μεγάλης
ποσότητας των προϊόντων της. Οι επενδύσεις προς την Ευρώπη, κυρίως σε
έργα υποδομής, και πρωταρχικά προς τη Γερμανία, έχουν δεκαπλασιαστεί τα
τελευταία δέκα χρόνια και εκτιμιούνται
σε $10 δισεκατομμύρια (Charrel). Η Κίνα
σκοπεύει να κατασκευάσει τον συντομότερο δρόμο ανάμεσα στην Κίνα και τα
Βαλκάνια, με αυτοκινητόδρομο που θα αρχίζει στο Βελιγράδι-Νις (Σερβία)-Πρίστινα
Κόσοβο)- Δυρράχιο (Αλβανία). Αυτός ο αυτοκινητόδρομος θα συμπληρώσει τις
κατασκευές σιδηροδρομικής γραμμής Βουδαπέστης-Βελιγραδίου, προκειμένου να
συνδέσει μέσω άξονα το λιμάνι του
Πειραιά με την κεντρική και ανατολική Ευρώπη διασχίζοντας τη Σερβία. Χάρη στις επενδύσεις αυτές έργων
υποδομής η Κίνα εισχωρεί δυναμικά και στην Ευρώπη και τα Βαλκάνια. Συγκεκριμένα, η Κίνα έχει
ήδη προσεγγίσει
ένδεκα κράτη-μέλη της ΕΕ και
πέντε βαλκανικές χώρες (Παπαγεωργίου), που συνεργάζονται και χρηματοδοτούνται
από αυτήν. Πρόκειται για: την Ουγγαρία,
τη Βουλγαρία, τη Ρουμανία, την Πολωνία, τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, τη Σερβία, την
Κροατία, τη Σλοβενία την Αλβανία, την ΠΓΔΜ, το Μαυροβούνιο, την Τσεχία, τη
Λιθουανία, τη Λετονία και την Εσθονία. Ακόμη, η Κίνα έχει ήδη αγοράσει το
διεθνές αεροδρόμιο των Τιράνων, το μεγαλύτερο ορυχείο ατσαλιού στη Σερβία,
μεγάλο ορυχείο κάρβουνου στη Ρουμανία και το λιμάνι του Πειραιά.
Από
κοινού και με άλλες, σημαντικές επενδύσεις σε έργα υποδομής, που πραγματοποιούνται
ήδη ή προγραμματίζονται, στις τρεις ηπείρους της Ασίας, Αφρικής και
Ευρώπης, η Κίνα χτίζει την παγκόσμια
αυτοκρατορία της. Η Κίνα αυξάνει την επιρροή της και στον Νότιο Ειρηνικό, για
να αναχαιτίσει την εκεί παρουσία της εθνικιστικής Κίνας και, φυσικά, για να
εδραιώσει την παγκόσμια αυτοκρατορία της. Κατά την περίοδο 2006-2016 η Κίνα
πρόσφερε στην περιοχή βοήθεια ύψους $1,78 δισεκατομμυρίων για έργα υποδομής. Οι κάτοικοι της περιοχής είναι
πρόθυμοι να ακολουθήσουν το κινέζικο άρμα, καθώς η βοήθεια και τα δάνεια με
καλούς όρους που τους προσφέρει η Κίνα δεν υπόκεινται
στους σκληρούς όρους της Δύσης.
Το κινέζικο αυτό σχέδιο
διακρίνεται σε δύο τμήματα: το πρώτο είναι χερσαίο (SREB), και το δεύτερο θαλάσσιο (MSR). Εξάλλου, πρόκειται για πολύ
φιλόδοξο πρόγραμμα, με πολυάριθμες διαστάσεις, όπως μεταφορές, επιβολή δασμών,
ενέργεια, τουρισμό, χρηματοοικονομικά, πολιτικές συμμαχίες. Το εκτιμώμενο
κόστος θα ανέλθει σε $26 δισεκατομμύρια. Πολλά από τα επί μέρους προγράμματα
έχουν, ήδη, αρχίσει να εκτελούνται, ενώ άλλα βρίσκονται ακόμη στο στάδιο της
μελέτης.
Παράλληλα,
με τον οδικό και θαλάσσιο δρόμο του μεταξιού προγραμματίζεται, από τον Xi Jinping, ο "παγωμένος δρόμος του μεταξιού".
Παρότι, όχι αρκετά κοντά στην Αρκτική, ο επεκτατισμός της Κίνας
περιλαμβάνει στο γενικότερο μεγαλεπήβολο σχέδιό της του "νέου δρόμου του
μεταξιού" και την Αρκτική. Προγραμματίζει, έτσι, να κτίσει
εκεί λιμάνια και να κατασκευάσει τα αναγκαία έργα υποδομής, ώστε να
διευκολυνθεί η πλεύση των πλοίων, ιδίως
τώρα που λιώνουν οι πάγοι. Η "Κίνα ως μεγάλη πολική δύναμη" θα
συμπληρωθεί με την κατασκευή σιδηροδρομικής γραμμής απέναντι από τη
Φινλανδία.Τα αστρονομικά ποσά που απαιτεί η υλοποίηση αυτού του φιλόδοξου
σχεδίου, αλλά και οι δυσκολίες του, που προβλέπονται ή μη, δικαιολογούν το φόβο έλευσης σοβαρών κινδύνων.
Ωστόσο, ο Κινέζος πρόεδρος δείχνει σίγουρος ότι τα μακροχρόνια οφέλη για τη
χώρα του θα υπερβούν κατά πολύ το όποιο κόστος. Και όλα φαίνεται να συνηγορούν
στο ότι έχει δίκαιο. Για την υλοποίηση του προγράμματος αυτού υπολογίζεται ότι
θα απασχοληθούν 100.000 Κινέζοι.
Β. Οι βασικοί
στόχοι της Κίνας στα πλαίσια του " νέου δρόμου του μεταξιού"
Έστω
και χάνοντας, προς το παρόν
χρήματα, ο πρόεδρος της Κίνας
αποβλέπει στην επιβολή αυτής της νέας
μορφής παγκοσμιοποίησης, που θα σαρώσει κάθε
προηγούμενη του δυτικού κόσμου που, όπως όλα δείχνουν, τελειώνει. Η νέα κινέζικης έμπνευσης παγκοσμιοποίηση, θα επαναπροσδιορίσει τη
διεθνή οικονομική τάξη, προσδένοντας
χώρες και μεγάλες επιχειρήσεις γύρω από
την τροχιά της Κίνας.
Με την αναβίωση του "δρόμου του μεταξιού", η
κεντρική επιδίωξη της γιγαντιαίας
αυτής επιχείρησης, είναι η παγκόσμια
κυριαρχία της Κίνας, που προϋποθέτει τη
σύνδεση της με τον υπόλοιπο κόσμο, και που υλοποιείται με την κατασκευή
σημαντικών έργων υποδομής σε κομβικά σημεία της υφηλίου. Το σχέδιο αυτό προβλέπεται να περατωθεί το 2049,
και δεν είναι διόλου απίθανο να συνδέεται με το αίτημα του Xi Jinping
προς το ΚΚ της Κίνας, να παραμείνει στην εξουσία για απεριόριστο χρόνο,
ώστε ο ίδιος να το παρακολουθεί και να το συντονίζει. Το ζητούμενο είναι η
ενίσχυση των εμπορικών συναλλαγών
ανάμεσα στην Κίνα, και την Αφρική, την Ευρασία, την Ευρώπη τη Μ. Ανατολή και
την Ασία.
Η διάσπαση του κεντρικού στόχου της Κίνας σε μερικότερους περιλαμβάνει:
Ως πρώτο στρατηγικό στόχο,
μέσω της αναβίωσης του δρόμου του μεταξιού, υπογραμμίζει τη διατήρηση ανοικτών συνόρων και
την προστασία των επιχειρήσεών της, ώστε να επεκτείνονται, συνεχώς, σε
νέες αγορές. Το καθεστώς, μέσα στο οποίο η Κίνα θα οδεύει προς την κατάκτηση της
παγκόσμιας κυριαρχίας φαίνεται να επιβάλλει μια ιδιότυπη παγκοσμιοποίηση. Αυτή
προβλέπεται ότι θα συνδυάζει ελεύθερο εμπόριο, με την παροχή
βοήθειας στις αναπτυσσόμενες οικονομίες, οι οποίες όμως θα διατηρούν την εθνική
τους κυριαρχία (Holstag).
Ο Κινέζος πρόεδρος παραλληλίζει το σχέδιο "παγκοσμιοποίηση
2.0", με το σχέδιο Marshall, που
βοήθησε την ανασυγκρότηση της μεταπολεμικής Ευρώπης, και επιβλήθηκε ως πρώτη παγκόσμια δύναμη.
Ο δεύτερος στόχος, που
δικαιολογεί τη μεγάλη απόφαση της Κίνας να αναβιώσει το δρόμο του μεταξιού
είναι η ανάγκη αντιμετώπισης της επιβράδυνσης του ρυθμού ανάπτυξής της, που
παρότι εξακολουθεί να είναι ταχύτατος, δημιουργεί ωστόσο υπερπαραγωγή ορισμένων
βασικών προϊόντων. Αυτή η υπερπαραγωγή δεν μπορεί να απορροφηθεί στο εσωτερικό της κινέζικης
οικονομίας, και δημιουργεί αργούντα τμήματα εγκαταστάσεων παραγωγής. Καθώς
θεωρείται βέβαιο ότι η συνέχιση της ανάπτυξης στην Κίνα θα πραγματοποιείται με
ολοένα χαμηλότερους ρυθμούς, κρίθηκε από
την Κυβέρνησή της ότι η αναβίωση του δρόμου του μεταξιού θα
μπορούσε, ανάμεσα και σε πολλά άλλα, να είναι η λύση, που θα της εξασφάλιζε τη
δυνατότητα να αναβαθμίσει τις φτωχότερες περιοχές της. Κάτω από το πρίσμα αυτό, η κατασκευή, έστω και με
ζημίες, ασύλληπτης έκτασης έργων υποδομής, ανά την υφήλιο, συνδέει με τρόπο
ευρηματικό, το πρόβλημα της υπεράφθονης παραγωγής κινέζικων προϊόντων, όπως του ατσαλιού, του αλουμινίου, του τσιμέντου και
μηχανημάτων, με την παγκόσμια κινέζικη κυριαρχία. Να προσθέσω και το κάρβουνο,
του οποίου τη χρήση περιορίζουν, με προοπτική να τη σταματήσουν στην Κίνα, αλλά όχι και την παραγωγή του.
Αυτή, διοχετεύεται, κυρίως, στην Κένυα, όπου με δαπάνες της Κίνας χτίζονται
σταθμοί ηλεκτρικής ενέργειας, για να
ανταποκριθούν στην ανερχόμενη ζήτηση ηλεκτρισμού της χώρας. Η αναβίωση του δρόμου του μεταξιού
εξασφαλίζει, έτσι την αξιοποίηση προϊόντων, που δεν είναι πια δυνατόν να απορροφηθούν από την Κίνα, της οποίας ο ρυθμός μεγέθυνσης
επιβραδύνεται.
Ο τρίτος στόχος της Κίνας, που
επιδιώκεται πάντοτε μέσω του νέου δρόμου του μεταξιού, είναι η επίτευξη
καλύτερου συντονισμού και η εξασφάλιση
συνεργασίας και όχι ανταγωνισμού, για το σύνολο των κινέζικων επιχειρήσεων,
προκειμένου έτσι να εξυπηρετηθούν τα
εθνικά της συμφέροντα (Holstag). Εύκολα συμπεραίνεται ότι η Κίνα, που επίσημα εξήγγειλε, ως το Συνέδριο του ΚΚ της, ότι επιθυμούσε να παραμείνει μια ήσυχη δύναμη, επιδίδεται ήδη σε
ιδεολογικό ανταγωνισμό εναντίον του προσφιλούς συνθήματος του Donald Trump "Πρώτη η Αμερική" με το
δικό της σύνθημα "Πρώτη η Κίνα".
Ο τέταρτος στόχος του
γιγαντιαίου αυτού κινέζικου σχεδίου είναι
η προώθηση εξαγωγών των κινέζικων βιομηχανικών προϊόντων. Η κινέζικη πρωτοβουλία «Μία Ζώνη, Ένας Δρόμος» αποτελεί, ανάμεσα και σε άλλα, απόπειρα να
αναπτυχθούν νέες αγορές για την Κίνα σε ολόκληρη την Ευρασία, με υποδομές
σύνδεσης σε ολόκληρη την κεντρική και νότια Ασία, προς την Ευρώπη και την
Αφρική. Είκοσι κινέζικες πόλεις συνδέονται πλέον με την Ευρώπη με άμεση
σιδηροδρομική σύνδεση και η ποσότητα των φορτίων που αποστέλλονται προς τα
εκεί έχει πενταπλασιαστεί από το
2013, καθώς παγιώνονται διαδρομές όπως από το Τσεντού στην Πράγα και από
το Γουάν στη Λυών. Η υλοποίηση αυτού του
πολυσύνθετου στόχου προϋποθέτει τη συνέχιση της μεθόδου έντασης εργασίας στη
βιομηχανία της Κίνας. Αλλά, παράλληλα ενισχύεται και η εγκατάσταση κινέζικων επιχειρήσεων συναρμολόγησης στο
εξωτερικό (Holstag). Χωρίς,
λοιπόν, να το διατυμπανίζει, η μεγαλύτερη φιλοδοξία της πρωτοβουλίας της «Ζώνης
και του Δρόμου» είναι η μετατροπή της περιοχής
της Ευρασίας σε μια οικονομική
και στρατηγική περιοχή που θα ανταγωνιστεί -και τελικά θα
ξεπεράσει- την ευρω-ατλαντική πλευρά. Και βέβαια τα πάντα θα περιστρέφονται
γύρω από την Κίνα.
Ο πέμπτος και τελευταίος στόχος της
αναβίωσης του δρόμου του μεταξιού είναι η αύξηση του μεριδίου της στην
αγορά υψηλής τεχνολογικής εμβέλειας
προϊόντων, όπως ηλεκτρισμός, σιδηρόδρομοι, ναυπηγεία, αεροπορία, ανανεώσιμες
πηγές ενέργειας, μηχανές, βιοτεχνολογία και προηγμένα μηχανήματα.
Συνοπτικά, μπορεί να διαπιστωθεί ότι και
οι πέντε επί μέρους βασικοί στόχοι του νέου δρόμου του μεταξιού αποβλέπουν
στην προώθηση των κινέζικων εξαγωγών. Τα
μέσα που προβλέπονται να στηρίξουν την υλοποίηση αυτών των στόχων είναι πρώτον
οι μεγάλες κινέζικες επιχειρήσεις που λαμβάνουν βοήθεια από το Κράτος, κατά απόλυτη
προτεραιότητα, και συχνά κατά παράβαση των διεθνών κανόνων. Οι επιχειρήσεις
αυτές είναι κρατικές και προηγούνται σε σπουδαιότητα των μικρότερων και των
ιδιωτικών. Το αποτελεσματικότερο μέσο, με
το οποίο το Κράτος βοηθά τις μεγάλες
επιχειρήσεις είναι η εξασφάλιση άνετης χρηματοδότησης. Αυτή είναι δυνατή
χάρη στην προτροπή του Κράτους προς τα νοικοκυριά, να καταθέτουν την
αποταμίευσή τους στις τράπεζες, που με
τη σειρά τους δίνουν δάνεια στις επιχειρήσεις με πολύ χαμηλό επιτόκιο. Η
μεταβίβαση αποταμίευσης, από τα
νοικοκυριά στις επιχειρήσεις, έφθασε το 2015 τα $4,5 τρισεκατομμύρια. Ακολουθείται, δηλαδή, στην Κίνα μια έντονη
κεϋνσιανών προδιαγραφών πολιτική, η
οποία και αποδίδει λαμπρά αποτελέσματα, σε αντίθεση με τις πολιτικές που
επιλέγει η Δύση, εφαρμόζοντας πολιτική
λιτότητας, ιδίως στα πλαίσια της ΕΕ, με εξαιρετικά απογοητευτικές συνέπειες. Η Κίνα, εκτός από την παροχή δανείων στο
εσωτερικό της, για την προώθηση της ανάπτυξης, επιδίδεται σε πολυάριθμες και
πολυδιάστατες επενδύσεις στην αλλοδαπή, χρησιμοποιώντας το συνάλλαγμα που
αποκτά χάρη στο εμπορικό της πλεόνασμα, από τις εξαγωγές της. Οι εκτιμήσεις ανεβάζουν τα συναλλαγματικά
αποθέματα της Κίνας σε $6,3 τρισεκατομμύρια, τις άμεσες ξένες επενδύσεις της σε
$1 τρισεκατομμύριο, τα εμπορικά δάνεια
σε $1 τρισεκατομμύριο (Holstag). Η επεκτατική αυτή νομισματική πολιτική της Κίνας
περιλαμβάνει, ασφαλώς, και κινδύνους καθώς το χρέος της ανέρχεται επικίνδυνα.
Το συνολικό χρέος της Κίνας ανέρχονταν το 2008 σε 141% του ΑΕΠ της, ενώ το 2017
έφθασε στο 256% αντίστοιχα. Είναι, όμως, ξεκάθαρο ότι η Κίνα δίνει, προς το
παρόν, άμεση προτεραιότητα στην ανάπτυξη, αφήνοντας για αργότερα την προσπάθεια
σταθεροποίησης.
Μέρος ΙΙ. Η νέα διεθνής οικονομική τάξη
της κινέζικης παγκοσμιοποίησης
Με
τη σταδιακή επιβολή της νέας
παγκοσμιοποίησης, στην υφήλιο, γεννιέται σειρά ερωτηματικών, σχετικά με την
εξέλιξη πολυάριθμων σημαντικών θεμάτων.
Παρότι,
οι σχετικές προβλέψεις είναι αβέβαιες και υπόκεινται, αναγκαστικά, σε
απρόβλεπτες μεταβολές, θα προσπαθήσω στα πλαίσια
αυτού του Μέρους ΙΙ να διαβλέψω, στο μέτρο του δυνατού, τάσεις και εξελίξεις σε δύο αντιπροσωπευτικά πεδία: το οικονομικό διεθνές και το
καθεστωτικό.
Α. Η παγκόσμια οικονομία του αύριο
Σε
πείσμα των αντιδράσεων, της Δύσης, η
παγκόσμια κυριαρχία της Κίνας φαίνεται αναπότρεπτη και νομοτελειακή (
Νεγρεπόντη-Δελιβάνη). Και τούτο επειδή η Δύση έχει επικίνδυνα εξασθενήσει, από
πολλές πλευρές διαπιστώνεται βαθιά παρακμή της, αλλά και επιπλέον επειδή φαίνεται να έχει τελειώσει ο χρόνος που
της έχει παραχωρηθεί, και τέλος, και σπουδαιότερο, επειδή στην κορυφή του κόσμου δεσπόζει πάντα ο
οικονομικά ισχυρότερος. Και αυτός είναι, ήδη, η Κίνα η οποία είναι ασυναγώνιστη στον τομέα
της ΑΙ, και θα εξακολουθήσει να είναι λόγω του τεράστιου αριθμού εφαρμογών που
έχει στη διάθεσή της, και που βρίσκονται στη βάση της επιτυχίας και της ταχείας
εξέλιξης της ΑΙ.
Η
Κίνα, σε 30 περίπου χρόνια, από φτωχή και παραγκωνισμένη οικονομία, κατόρθωσε
ήδη να φθάσει σε απόσταση αναπνοής από την
κορυφή της παγκόσμιας πυραμίδας. Το οικονομικό αυτό θαύμα επιτεύχθηκε με σκληρή δουλειά, με άνοιγμα στον καπιταλισμό,
με έξυπνο προγραμματισμό και με μακροχρόνιες επενδύσεις σε έργα υποδομών.
Η
πολιτική των ανοικτών συνόρων, όπως αναλύθηκε παραπάνω, υποχωρεί. Η νέα μορφή παγκοσμιοποίησης, η κινέζικη, δεν
περιλαμβάνει καθαρή επιλογή ανοικτών,
αλλά αντιθέτως "κατάλληλα διαχειριζόμενου ανοίγματος συνόρων". Το άμεσο ενδιαφέρον της Κίνας επικεντρώνεται
στην προσπάθειά της
να κτίσει η ίδια μια δική της κινέζικη
αυτοκρατορία, στα πλαίσια της οποίας οι
οικονομίες των χωρών-εταίρων να συνδέονται και κατά κάποιο τρόπο να
εξαρτώνται από αυτήν, και όχι να την ανταγωνίζονται. Να ρυθμίζει η Κίνα τους
όρους του εμπορίου και να υπάρχει μια αρμονική ιεραρχία στις σχέσεις της με
άλλες χώρες. Η πρόθεση της Κίνας είναι να αναδιοργανώσει την Ασία στη βάση ενός
συστήματος πολιτικής και οικονομικής συνεργασίας, που να βασίζεται στην τοπική
ανάπτυξη και να υλοποιείται με τη βοήθεια κινέζικων επενδύσεων.
Με την εισαγωγή του νέου αυτού συστήματος, η Κίνα
διαφοροποιείται από το αμερικανικό σύστημα συνεργασίας, το οποίο και κατακρίνει,
και το οποίο θεωρεί μη σύννομο (Mottet et Lasserre ). Το άνοιγμα της Κίνας στο ελεύθερο εμπόριο γίνεται με
παράλληλη ισχυρή προστασία των επιχειρήσεών της (Mottet et Lasserre ).
Με τις συνθήκες αυτές, δεν μπορεί ασφαλώς
να γίνει λόγος για εφαρμογή, εκ μέρους της Κίνας, του καθεστώτος του ελεύθερου
ανταγωνισμού. Αντιθέτως, διαπιστώνεται ότι η Κίνα ακολουθεί, όταν και όπου την εξυπηρετούν, τις προτροπές του F. List για την ανάγκη
προστασίας των νέων βιομηχανιών της από
τον ελεύθερο ανταγωνισμό, και αναζητεί παντού συνδυασμούς μεταξύ διαφόρων και
αντιμαχόμενων συστημάτων .
Η αλήθεια είναι ότι οι προθέσεις της
Κίνας, αναφορικά με το εξωτερικό εμπόριο και τις σχέσεις της με άλλες χώρες δεν
είναι ξεκάθαρες, και δικαιολογημένα ανησυχούν τη Δύση, ιδιαίτερα και αφού ο Xi Jinping
πήρε θριαμβευτικά το χρίσμα τού, δια βίου, προέδρου της Κίνας, από 3000
εκπροσώπους του λαού. Η Δύση φοβάται, ειδικότερα, τις επιπτώσεις που μπορεί να
έχουν οι προβλεπόμενες μαζικές επενδύσεις της Κίνας, στα Βαλκάνια και όχι μόνο,
καθώς και οι φιλόδοξοι στόχοι της, με το πρόγραμμα "κατασκευασμένο στην
Κίνα το 2025", που προωθεί τα
κινέζικα προϊόντα και τις νέες
τεχνολογίες. Οι φόβοι αυτοί εντείνονται και από το γεγονός ότι οι
κινέζικες επιχειρήσεις λαμβάνουν υψηλές κρατικές επιδοτήσεις, όπου και όταν χρειάζονται, και
έτσι εξασφαλίζουν μονοπωλιακά προνόμια απέναντι στις επιχειρήσεις και τα
προϊόντα της Δύσης.
α)Οι φόβοι των ΗΠΑ στρέφουν την παγκόσμια οικονομία προς τον
προστατευτισμό
Οι
ΗΠΑ, που δίνουν το έναυσμα των αλλαγών, στο παγκόσμιο προσκήνιο, προσχωρούν σε καθεστώς προστατευτισμού, στο
χώρο του διεθνούς εμπορίου. Τα προστατευτικά αυτά μέτρα, κυρίως δασμοί, αλλά
όχι μόνο, κατευθύνονται, κυρίως, εναντίον εκείνων των οικονομιών, των οποίων οι συναλλαγές καταλήγουν στη διαμόρφωση
ελλειμματικού εμπορικού ισοζυγίου σε βάρος της Αμερικής. Στη συνέχεια η Αμερική, με το ίδιο πάντοτε
σκεπτικό της προσπάθειας αποφυγής ελλειμματικού εμπορικού ισοζυγίου, αποχώρησε
από τη Διακρατική Εταιρική Σχέση (Trans-Pacific
Partnership) στην οποία εκτός από την ίδια συμμετείχαν και η
Αυστραλία, Μπρούνεϊ, Καναδάς, Χιλή, Ιαπωνία, Μαλαισία, Μεξικό, Νέα Ζηλανδία,
Περού, Σιγκαπούρη και Βιετνάμ. Ο Αμερικανός πλανητάρχης φαίνεται να ασπάζεται
το εμποροκρατικό δόγμα, με βάση το οποίο οι εμπορικές συναλλαγές
είναι ωφέλιμες μόνο όταν καταλήγουν σε πλεονασματικό εμπορικό ισοζύγιο. Πέρα από τις αμφιβολίες, που όπως είναι γνωστό δημιουργούνται για το κατά πόσο, στην
περίπτωση της Αμερικής, είναι προτιμότερος ο προστατευτισμός από την ανοχή
ελλειμματικών εμπορικών ισοζυγίων με ορισμένες χώρες, αυτό που είναι βέβαιο
είναι ότι με τις αποφάσεις της αυτές η Αμερική αφήνει πίσω της κενό που η,
αναδυόμενη ως πρώτη παγκόσμια δύναμη, Κίνα, σπεύδει να καλύψει. Φαίνεται,
έτσι να δικαιώνονται απόψεις που υποστηρίζουν ότι οι επιλογές της Αμερικής,
αντί να αποτρέψουν ή και να επιβραδύνουν
τον παγκόσμιο κινεζικό θρίαμβο, τον επιταχύνουν (Xuetong ). Όλες
οι χώρες-μέλη της TPP, δικαιολογημένα δυσαρεστημένες από την εγκατάλειψή τους από την Αμερική,
εύλογα αναμένεται ότι θα είναι ευχάριστα διατεθειμένες να προσεγγίσουν την
Κίνα και να προσυπογράψουν το φιλόδοξο σχέδιό της, κατάκτησης του κόσμου. Υπάρχουν, βέβαια, και κάποιες εξαιρέσεις, όπως η Αυστραλία που αρνήθηκε
να υπογράψει το σχέδιο της Κίνας, καθώς και η Ινδία που διστάζει, επειδή ορισμένοι δρόμοι που διανοίγει η Κίνα περνούν
μέσα από αμφισβητούμενες περιοχές του Kashmir, που κατέχονται από το Πακιστάν
Στις ΗΠΑ, αν
εξαιρέσει κανείς την περίπτωση πολέμου μεταξύ των δύο υπερδυνάμεων, η μοναδική λύση που της απομένει είναι η διατήρηση
κάποιας ουτοπίας ότι δήθεν εξακολουθεί να διαφεντεύει την υφήλιο, ώσπου και αυτή να μην είναι πια δυνατή. Προς το
παρόν, ο θυμός της Αμερικής, για την
ταχύτατη άνοδο της Κίνας σε όλους τους τομείς, στους οποίους περιλαμβάνονται
και αυτοί των νέων τεχνολογιών, την οδήγησαν
εντελώς πρόσφατα στη λήψη
νέων μέτρων, εναντίον της Κίνας. Με τη
γενική δικαιολογία της προάσπισης της εθνικής τους
ασφάλειας οι ΗΠΑ αρνούνται, ολοένα συχνότερα και σε γενικότερη
κλίμακα, την άδεια εξαγοράς αμερικανικών εταιριών από την Κίνα. Με την επιβολή
των νέων αυτών περιορισμών η Αμερική προσπαθεί
να περιφρουρήσει με όλους τους τρόπους, τη νέα δική της τεχνολογία, γνωστή ως 5G, που προετοιμάζει το έδαφος για τη
μελλοντική σύνδεση οικιακών συσκευών, αυτοκινήτων χωρίς οδηγό και φωτισμού στο
δρόμο με το Διαδίκτυο( Kang and Rappeport). Εκφράζονται, έτσι,
ισχυρές υπόνοιες από την αμερικανική Κυβέρνηση,
ότι σε ορισμένες περιπτώσεις, η
εξαγορά επιχειρήσεων από ξένους
επενδυτές, και συγκεκριμένα από
Κινέζους, αποβλέπει στην πρόσβαση σε νέες
τεχνολογίες. Και, ακριβώς, αυτή την τάση
προσπαθεί να αποτρέψει, τώρα, η Αμερική. Ίσως, όμως, να είναι ήδη αργά.
Τις ανησυχίες αυτές της Αμερικής, για την επέλαση της Κίνας, ανά την υφήλιο, τις συμμερίζεται με τη σειρά της δικαιολογημένα
και η ΕΕ καθώς συνειδητοποιεί ότι
απειλείται από αυτήν Οι αντιδράσεις
εναντίον της Κίνας, από χώρες και πηγές προσκείμενες προς την ΕΕ υποστήριζαν
ότι "η Κίνα προσπαθεί να υπεισέλθει στα ενδότερα της ΕΕ και να διασπάσει
τη συνοχή της". Η ΕΕ επιδίδεται σε ελέγχους για το αν οι επενδύσεις της
Κίνας σε ευρωπαϊκά εδάφη είναι βιώσιμες και αν έχουν τηρηθεί οι ευρωπαϊκοί
κανόνες σχετικά με την υποχρέωση ανοικτών προκηρύξεων.
Και όσο η ΕΕ
ασχολείται με γραφειοκρατικές λεπτομέρειες, η Κίνα έχει ήδη επενδύσει, το 2012, στην Ευρώπη, $15 δισεκατομμύρια και για τα επόμενα χρόνια
προγραμμάτισε πρόσθετες επενδύσεις ύψους
και άλλων $10 δισεκατομμυρίων (Kang and Rappeport) από τις οποίες αρκετές υλοποίησε ήδη. Ειδικότερα, για
το 2016, έτος κατά το οποίο οι δημόσιες επενδύσεις στην Ευρώπη είχαν φθάσει στο
κατώτερο επίπεδο της τελευταίας 20ετίας, οι επενδύσεις της Κίνας ανήλθαν σε Ε35
δισεκατομμύρια, εμφανίζοντας μια απότομη αύξηση, κατά 77%, σε σχέση με τις
αντίστοιχες του 2015 (Charlemagne).
Οπωσδήποτε,
η κινέζικη παγκοσμιοποίηση δεν θα επιτρέψει την επικράτηση κλειστών συνόρων,
γιατί αυτά δεν την εξυπηρετούν. Η πιθανότερη εξέλιξη θα είναι "ανοικτά
σύνορα" στο βαθμό και στον τρόπο που θα συμφέρουν στην Κίνα.
Από την πλευρά της η Δύση προσπαθεί με όλους τους τρόπους να ανατρέψει
τη βεβαιότητα ότι, εκτός απρόοπτων
εξελίξεων, η Κίνα θα καταστεί ρυθμιστής
των όρων του διεθνούς εμπορίου.
β) Οι επιπτώσεις της
κινέζικης παγκοσμιοποίησης στις
ευρωπαϊκές εμπορικές συναλλαγές
Η
εισβολή της Κίνας, μέσα από το δρόμο του
μεταξιού, προβλέπεται να έχει δυσμενείς επιπτώσεις στο ύψος των εμπορικών
συναλλαγών της με την Δύση. Η
μακροχρόνια κρίση της ΕΕ, είχε ως
συνέπεια τη στασιμότητα του εμπορίου της με τις οικονομίες της περιοχής του νέου δρόμου του μεταξιού. Και ενώ πριν από την κρίση οι εισαγωγές
ευρωπαϊκών προϊόντων και υπηρεσιών, από χώρες που ανήκουν στη στρατιά του νέου
δρόμου του μεταξιού, αύξαναν με ετήσιο ρυθμό 19%, μετά την κρίση και για την περίοδο 2008-2014, ο αντίστοιχος
ρυθμός ήταν μόνο 2%. Οι εξαγωγές της Ευρώπης προς χώρες του νέου δρόμου του
μεταξιού, για την περίοδο 2008-2014, εμφανίζουν πτώση της τάξης των $25
δισεκατομμυρίων (σε σχέση με την περίοδο 2000- 2008), ενώ οι εξαγωγές της Κίνας αυξήθηκαν κατά $250 δισεκατομμύρια
αντίστοιχα. Οι κακές αυτές εξελίξεις για την Ευρώπη περιόρισαν, όπως ήταν
φυσικό, και το μερίδιο αγοράς της από 38% σε 30%, ενώ το αντίστοιχο της Κίνας
αυξήθηκε από 9% σε 16%. Και οι εξελίξεις είναι ακόμη πιο δραματικές για την
Ευρώπη, όταν αναφέρονται στο μερίδιο αγοράς της για προϊόντα υψηλής
τεχνολογίας, που εμφανίζει πτώση από 62% σε 30%, ενώ η αντίστοιχη εξέλιξη για την Κίνα σημειώνει
αύξηση από 15% σε 26%. Παρότι η εξέλιξη
των συναλλαγών σε υπηρεσίες είναι δύσκολο να παρακολουθηθεί, όλες οι ενδείξεις
συνηγορούν ότι αυτές είναι εξίσου δυσμενείς για την Ευρώπη, όπως για τα προϊόντα της (Charlemagne).
γ) Ποιο
το μέλλον της Γερμανίας στο νέο διεθνές οικονομικό σκηνικό;
Με την αλλαγή του διεθνούς οικονομικού
σκηνικού, ένα μεγάλο ερωτηματικό
αφορά το μέλλον της Γερμανίας, την
αρχηγική της θέση στην ΕΕ-Ευρωζώνη, αλλά και στην πορεία των εγγενών επεκτατικών της σχεδίων. Οι σχετικές
προβλέψεις για το 2050 εξακολουθούν να περιλαμβάνουν τη Γερμανία στις 20
μεγαλύτερες οικονομίες της υφηλίου, αν και με μικρή υποβάθμιση σε σύγκριση με
το 2016 (4η το 2016 και 5η το 2050). Υπάρχουν, ωστόσο, δικαιολογημένες αμφιβολίες,
σχετικά με τη θέση της στην Ευρώπη και, ειδικότερα με τις μελλοντικές της
συμμαχίες. Είναι πολύ πιθανό να μην έχει πια ενδιαφέρον να παραμείνει στην κορυφή μιας Ευρώπης που,
εμφανώς, παρακμάζει, που εμφανίζει αδιέξοδα προβλήματα, που απειλείται σοβαρά
με διάλυση και από την οποία,
οπωσδήποτε, θα έχει εξέλθει ως η κυρίως κερδισμένη. Και, αντιθέτως, το
πιθανότερο είναι να συνάψει στενές σχέσεις με τις τότε ισχυρές χώρες της
υφηλίου, την Κίνα και τη Ρωσία. Να ληφθεί, σχετικά, υπόψη ως προς την πιθανότητα
αυτή, το γεγονός ότι η Κίνα, ξετυλίγοντας το μεγαλεπήβολο σχέδιό της του
"νέου δρόμου του μεταξιού", έχει απόλυτη ανάγκη από τη Γερμανία και
ειδικότερα από τα λιμάνια της, για την οικονομική μεταφορά των κινέζικων
προϊόντων στην Ευρώπη. Και αναφορικά με
τη Ρωσία, η αγορά της είναι ο σπουδαιότερος εξαγωγικός προορισμός της Γερμανίας ενώ εισάγει από τη Ρωσία το σημαντικότερο
τμήμα του πετρελαίου και του φυσικού της αερίου.
δ) Ένας κόσμος
πολυπολικός
Για
αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα από σήμερα ο
κόσμος προβλέπεται ότι θα είναι πολυπολικός,
με ανερχόμενη οπωσδήποτε την
εμβέλεια της Κίνας, και με προοπτική σε βάθος χρόνου να καταστεί
και πάλι μονοπολικός, με την Κίνα σε θέση
πλανητάρχη.
Στο
μεσοδιάστημα, η διεθνής επιρροή της Αμερικής θα εξακολουθήσει να μειώνεται, όχι
μόνο εξαιτίας των αναπότρεπτων εξελίξεων, που συνεπάγεται η παρακμή της
Δύσης, αλλά και εξαιτίας δικών της επιλογών. Οι επιλογές της αυτές, που
περιορίζουν την παγκόσμια εμβέλειά της, απορρέουν από την πεποίθηση του Donald Trump ότι
πρέπει να τεθεί τέρμα στην εκμετάλλευση και στην κοροϊδία που υπέστη όλες τις
προηγούμενες δεκαετίες η Αμερική (Leaders-Defending). Κατά τον πλανητάρχη, το κόστος διατήρησης της διεθνούς τάξης, από τις ΗΠΑ,
υπερέβαινε τα οφέλη (Nye).
Τελειώνοντας την παράγραφο Α του Μέρους ΙΙ μπορούμε να
συμπεράνουμε ότι η κινέζικη παγκοσμιοποίηση θα συνυπάρξει για λίγο ακόμη με τις παλαιότερες μορφές κοσμοθεωριών,
αλλά θα αυξάνει συνεχώς την υπεροχή της απέναντι σε αυτά. Από τη στιγμή που η παγκόσμια κυριαρχία της θα
καταστεί αδιαφιλονίκητη, η δική της παγκοσμιοποίηση, και μόνο αυτή, θα
καθιερωθεί ως η επίσημη διεθνής
οικονομική τάξη.
Β. Στο καθεστωτικό πεδίο
Το
καθεστώς, διεθνώς και σε εθνικό επίπεδο αναμένεται να υποστεί σαρωτικές
μεταβολές:
*Με
την επικράτηση και διάδοση λαϊκίστικων πολιτικών κομμάτων και κυβερνήσεων στην
υφήλιο. Προς το παρόν φαίνεται, αριθμητικά, να έχουν επικρατήσει τα, δεξιάς
κατεύθυνσης, πολιτικά κόμματα. Οι μεταξύ
τους διαφορές δεν αλλοιώνουν τη γενική διαπίστωση, ότι οι επιλογές τους
στα βασικά θέματα συμπίπτουν.
*Χωρίς
να υπάρχει βεβαιότητα, όλα δείχνουν ότι η απόδοση σημασίας στον εθνικισμό θα
συνεχιστεί και θα ενταθεί με την υιοθέτηση περισσότερων χωρών να θέτουν ως βάση
της εξωτερικής πολιτικής τους, για τη δική τους πατρίδα, το περιεχόμενο της
"Πρώτη η Αμερική". Ακόμη, με βάση λογικές προβλέψεις θα πρέπει να
αναμένεται αισθητή υποχώρηση της σημασίας της διεθνούς κίνησης για εγκαθίδρυση
παγκόσμιας διακυβέρνησης, καθώς επανέρχεται και ισχυροποιείται το
υποβαθμισμένο, κατά τη διάρκεια επικράτησης της
παγκοσμιοποίησης, έθνος- κράτος.
*Η
παγκοσμιοποίηση, με την κατάργηση των εθνικών συνόρων, με παράλληλη μείωση της σημασίας εθνικών συμβόλων,
θρησκείας, ιστορίας και παραδόσεων, σε συνδυασμό με την εισβολή μεταναστών στη
Δύση, δημιούργησε οργή στα πολυάριθμα θύματα της παγκοσμιοποίησης. Η επιθυμία
επιστροφής στις ρίζες και στην εθνική ταυτότητα, που εξασφαλίζει, κατά την
κρίση της πλειονοψηφίας, επανάκτηση της θέσης τους στην κοινωνία, βρίσκεται στη
βάση της ανόδου του λαϊκισμού. Η αντίδραση εναντίον επιθέσεων στην ταυτότητα
και αξιοπρέπεια των κατοίκων των οικονομικά, καταρχήν, προηγμένων χωρών,
γιγαντώνεται και εμφανίζεται με πολλούς τρόπους. Ολοένα περισσότερες κοινωνικές
ομάδες υποστηρίζουν ότι υπήρξαν
αντικείμενα εκμετάλλευσης στο παρελθόν, εξαιτίας της θρησκείας, του έθνους, του
φύλου, και γενικά ότι δεν είχαν την πρέπουσα
αναγνώριση (Fukuyama). Απαιτούν ίση
μεταχείριση. "Η ταυτότητα είναι μια ισχυρή ηθική ιδέα, βασισμένη σε
παγκόσμιο ανθρώπινο χαρακτηριστικό, που είναι αδύνατον να καταργηθεί (Taylor ).
Τα
λαϊκίστικα πολιτικά κόμματα, και της δεξιάς και της αριστερής κατεύθυνσης
υπόσχονται να εξασφαλίσουν στους, συνεχώς ανερχόμενους αριθμητικά οπαδούς τους,
αυτά που οι προηγούμενες (παραδοσιακές) κυβερνήσεις τους αφαίρεσαν.
*Ο
καπιταλισμός, πιθανότατα, θα επιβιώσει αλλά με αλλοίωση του περιεχομένου της
φιλελεύθερης δημοκρατίας, η οποία θα έχει τάση να υιοθετήσει χαρακτηριστικά
ανελεύθερης δημοκρατίας και, ενδεχομένως, αυταρχικών συμπεριφορών. Όπως ήδη
αποδεικνύεται, η φιλελεύθερη δημοκρατία δεν αποτελεί μοναδικό και αιώνιο τρόπο
διακυβέρνησης των χωρών της υφηλίου. Οι σημαντικές αυτές μεταβολές οφείλονται,
σε μεγάλο βαθμό, στην ταχύτατα αναπτυσσόμενη Κίνα, η οποία ξεπέρασε την παγίδα
ενδιάμεσου εισοδήματος, έχει κυβέρνηση
που χαρακτηρίζεται από ανελεύθερη δημοκρατία, και το σχήμα αυτό επεκτείνεται στην υφήλιο και, πρόσφατα, με ταχείς ρυθμούς
και στην Ευρώπη. Πρόκειται για τον κινέζικο κρατικό καπιταλισμό, που συνδυάζει
τη δημοκρατία με περιορισμό ορισμένων ατομικών δικαιωμάτων (Posen).
Ο καπιταλισμός της
Κίνας εμφανίζεται πολύ πιο πολυεδρικός από τον δυτικό, που κυριαρχείται από το
χρήμα και, αντιθέτως, αναζητεί και πλήθος άλλων αλληλεξαρτήσεων, όπως πολιτικές
συμμαχίες αμοιβαίες εμπορικές συναλλαγές, μακροχρόνιες επενδύσεις κ.ά. Το πόσο κακό ή καλό για την ανθρωπότητα
είναι αυτό το ιδιόμορφο σύστημα διακυβέρνησης της Κίνας θα φανεί σε αρκετά
χρόνια από σήμερα. Ωστόσο, ήδη, ο αριθμός των μιμητών ανά την υφήλιο ανέρχεται
συνεχώς.
Συμπέρασμα
Ήδη, τα πάντα
αλλάζουν με την εισβολή της Κίνας στο φρούριο του δυτικού πολιτισμού και με το
τέλος της παραδοσιακής
παγκοσμιοποίησης.
Ο
καπιταλισμός του μέλλοντος, που θα είναι κινέζικος, το πιθανότερο είναι ότι θα
είναι κρατικός καπιταλισμός. Και αν αυτή θα είναι η επιλογή της Κίνας,
όταν επικρατήσει ως πρώτη παγκόσμια δύναμη, ο οικονομικός φιλελευθερισμός και η
δημοκρατία θα υποχωρήσουν, ως υπολείμματα της Δύσης, της οποίας η Κίνα ουδέποτε
αποτέλεσε τμήμα της.
Η
πιθανότητα αναχαίτισης της κινέζικης παγκοσμιοποίησης, εξαιτίας του εμπορικού
πολέμου, που προβλέπεται να περιορίσει το ρυθμό μεγέθυνσης της Κίνας κατά 1%,
είναι ελάχιστη. Και το ερώτημα είναι : "αν η ζωή στον πλανήτη μας, με
πλανητάρχη την Κίνα, θα είναι καλύτερη ή χειρότερη από πριν". Βέβαια, η
αναζήτηση απάντησης στο παραπάνω ερώτημα
θα έχει νόημα, μόνον αν αποφευχθεί η πολεμική σύρραξη ανάμεσα στις δύο
αυτές υπερδυνάμεις, των ΗΠΑ και της
Κίνας, όπου απειλείται η χρήση πυρηνικών όπλων, και ο
αποδεκατισμός του γήινου
πληθυσμού.
Αν
ο κόσμος, τελικά, ξεπεράσει το θανάσιμο κίνδυνο ενός Γ' Παγκόσμιου Πολέμου, το πιθανότερο είναι ότι, με την
ηγεσία της Κίνας η οικονομική, κοινωνική και πολιτική ζωή θα λειτουργήσει σε
περιβάλλον συνδυασμών και όχι απόλυτων επιλογών. Η απελευθέρωση των συναλλαγών
θα περιλαμβάνει και επιβολή προστατευτικών μέτρων, όταν αυτό κρίνεται πρόσφορο.
Ο καπιταλισμός θα συνδυάζεται με κρατικό παρεμβατισμό και η δημοκρατία θα
ασπάζεται, κατά περίπτωση, μέτρα αυταρχισμού και περιορισμού ατομικών
δικαιωμάτων. Στο χώρο της κοινωνικής Πρόνοιας υπάρχουν ελπίδες ότι, με την
άνοδο του πλούτου θα γενικευθούν τα μέτρα προστασίας των κοινωνικώς ασθενέστερων.
Στο διεθνή χώρο ελπίζεται ότι θα
επικρατήσει σεβασμός στα κυριαρχικά δικαιώματα των επί μέρους κρατών, στα οποία
δεν θα επιβάλλονται, εναντίον της θέλησής τους, καθεστώτα, έστω και αν
πρόκειται για τη δημοκρατία, έστω και αν θεωρείται το άριστο, εκάστοτε,
πολίτευμα.
Σε
πιο μακρόχρονη βάση, δικαιολογούνται σοβαρές ανησυχίες για το πώς θα χειριστούν
οι κυβερνήσεις την ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης και τον πολλαπλασιασμό των
ρομπότ, που θα είναι σε θέση, όχι μόνο να υποκαταστήσουν την ανθρώπινη εργασία,
ακόμη και στους πιο ευαίσθητους και απαιτητικούς τομείς, αλλά και να την αχρηστεύουν. Ο
κίνδυνος δημιουργίας αδιέξοδου είναι
ορατός, αν το τεράστιο πρόβλημα που θα δημιουργηθεί, δεν αναζητήσει λύση στη
δικαιότερη κατανομή των συνεπειών της ανθρώπινης γνώσης και, αντιθέτως, εμείνει
στην επιδίωξη συσσώρευσης των καρπών της προόδου, στα χέρια ολίγων.
*Για
εκτενέστερη ανάλυση, Το τέλος της οικονομικής κυριαρχίας της Δύσης, της Μαρίας
Νεγρεπόντη-Δελιβάνη(στο πιεστήριο)
Επιλεκτική
Βιβλιογραφία
*"A silk road through ice" (2018), The Economist, 14/04
*"Charlemagne/More
than yuan Europe"(2017), The Economist, 02/12
*Charrel, Marie (2018), La Chine se renforce dans
les Balkans pour déployer sa nouvelle
route de la soie", Le Monde,
01/04
* Cohen, Roger (2017), "China
has Trump where it wants him" International New
York Times, 13/11
* Fukuyama, Francis (2018)."Against identity politics-The new tribalism and the crisis of Democracy", Foreign Affairs, Σεπέμβριος/Οκτώβριος
* Hiniadou Cambanis Sofia (2017),
"China-Greece relations from Old to New Silk Road,
Kathimerini (english edition) 3/12
*
Holstag ,Jonathan (2017),
"How China's New silk Road Threatens European Trade", The International Spectator, Italian
Journal of International Affairs, volume 52, Issue
* Kang, Cecilia and Alan
Rappeport (2018), "U.S. and China battle for edge in
technology" International New York
Times 08/03
*"Leaders-Defending America,
Donald Trump's way"\ (2017), The Economist, 23/12
*Lenglet, Francois (2014), La
fin de mondialisation, Librairie Arhème Fayard/Pluriel, Chapitre
5-L’éternel retour.
*Mottet, Eric et Frédéric Lasserre (2018) Dossier -L'initiative "Belt
and Road stratégie chinoise du "Grand Jeu", Diplomatie No 90, Ιανουάριος/Φεβρουάριος
*Νεγρεπόντη-Δελιβάνη,
Μαρία (2018), Το τέλος της οικονομικής
κυριαρχίας της Δύσης, Ίδρυμα Δημήτρη και Μαρίας Δελιβάνη και Εκδόσεις Ιανός
(υπό εκτύπωση)
*.
Nye, Jr Joseph, S (2017) "Will the Liberal Order
Survive?", Foreign Affairs, Ιανουάριος/Φεβρουάριος
* Παπαγεωργίου, Χ,
Γιώργος (2017) "Η κινέζικη εισβολή τρομάζει τις Βρυξέλλες", Πρώτο θέμα, 03/12
*Planet China
* Posen N.
(2018), "The Rise of Illiberal
Egemony", Foreign Affairs, Μάρτιος/Απρίλιος
* Sengupta, Somini (2018), "China
wields its coal power", International
New York Times,
02/03
* Swanson Ana and Jim Tankersley (2018), "Trade pacts move ahead as U.S.
goes its own way", International New
York Times, 26/01
*Taylor, Charles (2007), The Malaise of Modernity, Massey Lectures
* Werner Muller, Jan (2018), "The trouble with illiberal
democracy", International New York
Times,
Πηγή:
