Ο Δημήτρης Νανόπουλος είναι ένα από τα πιο ισχυρά επιστημονικά μυαλά της εποχής μας. Φυσικός επιστήμονας, που γεννήθηκε Έλληνας, έφυγε και διέπρεψε εκτός Ελλάδος... Εκεί όπου τα μυαλά ανθούν, εκεί όπου το καλό διακρίνεται και ξεχωρίζει. Πέρα, όμως, από αυτό, ο Δημήτρης Νανόπουλος είναι και ένας άνθρωπος με άποψη για πολλά ζητήματα της κοινωνίας μας. Τον συναντήσαμε, επί τη ευκαιρία της επίσκεψής του στην Κύπρο, στο πλαίσιο των εορτασμών για τα δέκα χρόνια λειτουργίας του Τεχνολογικού Πανεπιστημίου Κύπρου, όπου ήταν ο κύριος ομιλητής και μας μίλησε - προκαλώντας μας έκπληξη - για τις κοσμογονικές αλλαγές που πρόκειται να συμβούν τα επόμενα χρόνια. Δεν δίστασε να απαντήσει με αφοπλιστική ειλικρίνεια και απλότητα σε οτιδήποτε τον ρωτήσαμε.
Ο καταξιωμένος καθηγητής του Πανεπιστημίου Texas A & M, που μεγάλωσε στις αλάνες της Αθήνας και είχε όνειρο να γίνει ποδοσφαιριστής, είναι ένας από τους μόνιμους διεκδικητές του Βραβείου Νόμπελ. Πάνω από όλα, όμως, είναι ένας από αυτούς που έχουν πλησιάσει σε απόσταση αναπνοής το πολυπόθητο όνειρο του ανθρώπου: την ανακάλυψη του σύμπαντος.
-Κατά τη διάρκεια της διάλεξής σας στο ΤΕΠΑΚ, αναφέρατε ότι ο κόσμος βρίσκεται σε ένα περίεργο σημείο λόγω της έκρηξης γνώσεων, τόσο στον τομέα της επικοινωνίας και των κοινωνικών δικτύων όσο και στον τομέα των θετικών επιστημών. Ποιες είναι οι προκλήσεις που καλείται να αντιμετωπίσει ο άνθρωπος σήμερα;
-Οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει ο άνθρωπος πηγάζουν από το γεγονός ότι η καινούργια γνώση έρχεται με τέτοια ταχύτητα που δεν μπορεί να την απορροφήσει ο «μέσος» άνθρωπος. Aντιμετωπίζουμε ένα μεγάλο πρόβλημα: Από τη μια υπάρχουν οι άνθρωποι που παράγουν αυτή τη γνώση και προχωρούν γρηγορα. Και από την άλλη υπάρχει ένα πολύ μεγαλύτερο μέρος της κοινωνίας που δεν ανταποκρίνεται πολύ γρήγορα και αυτό δημιουργεί τριβή. Αυτό πρέπει να το επιλύσουμε, καθώς οι γνώσεις που παράγονται τώρα δεν είναι της συνηθισμένης μορφής, του τύπου π.χ. παράγουμε ένα καινούργιο ψυγείο, αλλά μιλάμε για τη μετάβαση σε έναν καινούργιο κόσμο. Άρα λοιπόν πρέπει να γίνει σωστή διάχυση και διαχείριση αυτής της γνώσης, ενώ οι άνθρωποι για να εξελιχθούν είναι αναγκαίο να στραφούν προς τα ουσιώδη πράγματα και να γυρίσουν την πλάτη στις σαχλαμάρες, π.χ. στο κουτσομπολιό.
-Επομένως, σημαντικός παράγοντας για να επιτευχθεί αυτό αποτελεί ο τομέας της εκπαίδευσης και της έρευνας. Ο τομέας αυτός είναι υποβαθμισμένος τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Κύπρο. Πώς μπορούμε να οδηγηθούμε στην αναβάθμισή του και στη δημιουργία περισσότερων ερευνητικών κέντρων;
-Καταρχάς μια διευκρίνιση. Ας μη βάζουμε την Κύπρο και την Ελλάδα στο ίδιο τσουβάλι, καθώς η Κύπρος διαθέτει ιδιωτικά πανεπιστήμια ενώ τόσο το Πανεπιστήμιο Κύπρου όσο και το ΤΕΠΑΚ είναι δύο πολύ καλά δημόσια πανεπιστήμια. Σε αντίθεση με την Ελλάδα, όπου επικρατεί χάος στον χώρο της εκπαίδευσης. Από εκεί και πέρα, αναμφίβολα και στις δύο χώρες χρειάζεται να γίνουν άλματα σε αυτόν τον τομέα, γιατί «οι καιροί ου μενετοί». H γνώση μεταβάλλεται τόσο γρήγορα που αν μείνεις πίσω, έχεις τελειώσει.
-Πώς φαντάζεστε τον κόσμο σε 50 χρόνια;
-Θα έχουμε απίστευτες εξελίξεις στην καθημερινή μας ζωή. Τα πάντα θα έχουν αλλάξει. Οι άνθρωποι θα έχουν γίνει σχεδόν ανθρωποειδή, με τσιπάκια παντού. Ο σημερινός άνθρωπος δεν θα αναγνωρίζεται. Από την άλλη, πολλοί άνθρωποι θα μεταφερθούν στη Σελήνη και στον Άρη. Από το 2024 θα αρχίσει ο αποικισμός του Άρη, μέχρι το 2027 αναμένεται να μεταφερθούν γύρω στα 1.000 άτομα, ενώ μέχρι το 2050 θα υπάρχουν οικογένειες εκεί. Αυτά που σας λέω δεν είναι σενάρια επιστημονικής φαντασίας, αλλά πράγματα που συζητιούνται τώρα. Αλλάζει εντελώς το τοπίο. Το ζήτημα είναι ποιοι θα προχωρήσουν. Εδώ έρχεται η εκδίκηση των λίγων έναντι των πολλών. Μέχρι στιγμής όσοι οδηγούσαν τον κόσμο στην εξέλιξη υπέφεραν (π.χ ο Χριστός, ο Νίτσε, ο Γαλιλαίος) ενώ κυβερνούσαν τα λαμόγια. Τώρα όσοι θα επιλέγονται για τον αποικισμό, θα είναι οι άρχοντες του πνεύματος και όχι του πλούτου. Όταν λέω ότι έρχεται τέλος της εποχής, εννοώ τέλος στα λαμόγια.
-Σε έναν κόσμο που αλλάζει, ποια θεωρείτε ότι είναι τα ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα της Κύπρου και της Ελλάδας;
-Kαταρχάς η γεωπολιτική τους θέση και η σωστή αξιοποίησή της. Δεύτερον, η προβολή του ιστορικού υποβάθρου ως πόλου έλξης. Αυτές οι δύο χώρες αναφέρονται στον Όμηρο και οι ξένοι «ψοφάνε» να μαθαίνουν γι’αυτά. Η Ελλάδα είναι το κέντρο του κλασικού πολιτισμού. Τα μεγαλύτερα πανεπιστήμια του κόσμου θέλουν να έχουν παραρτήματα στην Ελλάδα, ενώ το κράτος δυστυχώς απαγορεύει τη λειτουργία ιδιωτικών πανεπιστημίων. Από την άλλη, το θερμό κλίμα και οι παραλίες είναι ένα θείο δώρο. Για παράδειγμα, το τοπίο που βρισκόμαστε τώρα στη Λεμεσό μου θυμίζει την Καλιφόρνια, ενώ τα νερά δεν είναι «άγρια», όπως εκεί. Τα ξενοδοχεία θα έπρεπε να είναι ήδη προκρατημένα για το 2018, να κάνουν ουρές οι τουρίστες για να έρθουν. Δυστυχώς διαχρονικά δεν υπάρχει όραμα και στρατηγικός σχεδιασμός από το σύνολο των πολιτικών ηγεσιών των δύο χωρών.
-Κύρια ερευνητική σας ασχολία είναι η Φυσική Υψηλών Ενεργειών, ενώ στόχος των ερευνών σας είναι η δημιουργία μιας ενοποιημένης θεωρίας, όλων των δυνάμεων του σύμπαντος, η Θεωρία του Παντός. Μιλήστε μας λίγο γι’αυτό.
-Η Φυσική Υψηλών Ενεργειών μελετά τα στοιχειώδη σωματίδια που συγκροτούν την ύλη. Πιο δόκιμος όρος σήμερα είναι η Φυσική των Στοιχειωδών Σωματιδίων. Αυτό σημαίνει ότι μελετάμε τη φυσική στο πιο βασικό της επίπεδο, στο πιο ανηγμένο. Μελετώντας τις βασικές δυνάμεις, σε αυτό το επίπεδο, από εκεί και πέρα μπορούμε και φτιάχνουμε όλο τον κόσμο. Και αυτή είναι η Θεωρία του Παντός.
-Πολλές φορές διακρίνουμε να υφίσταται σύγκρουση μεταξύ επιστήμης και θρησκείας. Ποια η γνώμη σας επί τούτου; Έχετε δεχθεί ποτέ προσωπικές επιθέσεις για τις θέσεις σας;
-Θα απαντήσω με μια αγαπημένη λαϊκή φράση: «Ο καθένας τη δουλειά του και ο βλάχος τα τυριά του». Τι θέλω να πω; H φυσική αποδεικνύει αυτά που πρεσβεύει με πειράματα, είναι μια πειραματική επιστήμη. Προσπαθούμε να εξηγήσουμε με επιστημονικό τρόπο την εξέλιξη του σύμπαντος. Η θρησκεία δεν πρέπει να ανακατεύεται στη δημιουργία του κόσμου. Αυτά που έγραψε ο Μωυσής μπορεί να ήταν μπροστά από την εποχή του, αλλά δεν πρέπει να τα ερμηνεύουμε αυτολεξεί και κυριολεκτικά. Η θρησκεία μπορεί να βοηθήσει τον κόσμο ως προς τον εσωτερικό του κόσμο. Μπορεί να επιτελέσει έναν κοινωνικό σκοπό. Ας αφήσει όμως τη φύση, στους φυσικούς. Αναφορικά με το ζήτημα των επιθέσεων, δεν έτυχε ποτέ να αντιληφθώ κάποια κατά μέτωπο επίθεση προς το πρόσωπό μου.
Από το ποδόσφαιρο «love at first sight» με τη φυσική
-Έχετε ασχοληθεί ποτέ με το ερώτημα: «Υπάρχει Θεός;».
-Πάντα πίστευα αυτό που υποστηρίζει ο Σπινόζα, δηλαδή ότι Deus sive Natura (Θεός ή Φύση). Oι θρησκείες είναι ανθρώπινες ανακαλύψεις, απαντήσεις σε ανάλογες ιστορικές εποχές και καταπιάνονται κυρίως με τον φόβο του ανθρώπου για το θάνατο, προσπαθώντας να τον απαλύνουν. Προσωπικά δεν έχω την εσωτερική ανάγκη να πιστεύω σε κάτι, αυτό όμως δεν σημαίνει ότι είναι κατακριτέο για κάποιον που το κάνει.
-Ποια η γνώμη σας για την κλιματική αλλαγή;
-Χωρίς να είμαι ειδικός σε αυτό, θεωρώ ότι η κλιματική αλλαγή είναι ένα υπαρκτό φαινόμενο. Δεν υπάρχει μεγαλύτερη ανοησία από το να υποστηρίζει κανείς το αντίθετο. Από την άλλη έχω την εντύπωση, ότι πολλοί που τάσσονται υπέρ της αντιμετώπισης αυτού του φαινομένου, γίνονται υπερβολικοί και παραβλέπουν την κοινωνική διάσταση του ζητήματος. Δεν γίνεται π.χ να κλείσουμε όλα τα εργοστάσια ξαφνικά και να μείνουν στο δρόμο οι οικογένειες των ανθρώπων που εργάζονται εκεί. Χρειάζεται προσεκτική και σταδιακή αντιμετώπιση του ζητήματος.
-Έχω διαβάσει για εσάς ότι μικρός επιθυμούσατε να γίνετε ποδοσφαιριστής. Ο έρωτας με τη φυσική πώς προέκυψε;
-Σωστά. Ασχολούμουν πολύ με το ποδόσφαιρο και ειδικά με τον Παναθηναϊκό. Μέχρι τη Γ’ Γυμνασίου δεν πολυδιάβαζα. Το καλοκαίρι πριν από την Α’ Λυκείου, όπου είχα επιλέξει να ακολουθήσω την πρακτική κατεύθυνση, ο πατέρας μου, μου είχε φέρει ένα εξωσχολικό βιβλίο Φυσικής. Αυτό ήταν. Άρχισα να το διαβάζω και διαπίστωσα προς μεγάλη έκπληξή μου ότι καταλάβαινα με ευκολία αυτά που έγραφε. Μου άρεσε και συνέχισα να το διάβαζω μανιωδώς. Από τότε ξεκίνησε ο έρωτάς μου για τη φυσική. Ήταν αυτό που λέμε «love at first sight».
-Έχετε ασχοληθεί ποτέ με το ερώτημα: «Υπάρχει Θεός;».
-Πάντα πίστευα αυτό που υποστηρίζει ο Σπινόζα, δηλαδή ότι Deus sive Natura (Θεός ή Φύση). Oι θρησκείες είναι ανθρώπινες ανακαλύψεις, απαντήσεις σε ανάλογες ιστορικές εποχές και καταπιάνονται κυρίως με τον φόβο του ανθρώπου για το θάνατο, προσπαθώντας να τον απαλύνουν. Προσωπικά δεν έχω την εσωτερική ανάγκη να πιστεύω σε κάτι, αυτό όμως δεν σημαίνει ότι είναι κατακριτέο για κάποιον που το κάνει.
-Ποια η γνώμη σας για την κλιματική αλλαγή;
-Χωρίς να είμαι ειδικός σε αυτό, θεωρώ ότι η κλιματική αλλαγή είναι ένα υπαρκτό φαινόμενο. Δεν υπάρχει μεγαλύτερη ανοησία από το να υποστηρίζει κανείς το αντίθετο. Από την άλλη έχω την εντύπωση, ότι πολλοί που τάσσονται υπέρ της αντιμετώπισης αυτού του φαινομένου, γίνονται υπερβολικοί και παραβλέπουν την κοινωνική διάσταση του ζητήματος. Δεν γίνεται π.χ να κλείσουμε όλα τα εργοστάσια ξαφνικά και να μείνουν στο δρόμο οι οικογένειες των ανθρώπων που εργάζονται εκεί. Χρειάζεται προσεκτική και σταδιακή αντιμετώπιση του ζητήματος.
-Έχω διαβάσει για εσάς ότι μικρός επιθυμούσατε να γίνετε ποδοσφαιριστής. Ο έρωτας με τη φυσική πώς προέκυψε;
-Σωστά. Ασχολούμουν πολύ με το ποδόσφαιρο και ειδικά με τον Παναθηναϊκό. Μέχρι τη Γ’ Γυμνασίου δεν πολυδιάβαζα. Το καλοκαίρι πριν από την Α’ Λυκείου, όπου είχα επιλέξει να ακολουθήσω την πρακτική κατεύθυνση, ο πατέρας μου, μου είχε φέρει ένα εξωσχολικό βιβλίο Φυσικής. Αυτό ήταν. Άρχισα να το διαβάζω και διαπίστωσα προς μεγάλη έκπληξή μου ότι καταλάβαινα με ευκολία αυτά που έγραφε. Μου άρεσε και συνέχισα να το διάβαζω μανιωδώς. Από τότε ξεκίνησε ο έρωτάς μου για τη φυσική. Ήταν αυτό που λέμε «love at first sight».
Το μυστικό της επιτυχίας είναι να ακούς την εσωτερική σου πυξίδα
- Στο Κέντρο Πυρηνικών Ερευνών CERN πώς καταφέρατε να εργαστείτε;
-Εκεί πήγα πάρα πολύ μικρός. Η ζωή είναι πολύ περίεργη. Καταρχάς μετέβηκα στο Sussex της Αγγλίας για διδακτορικό τον Σεπτέμβριο του 1971 και αφού ζήτησα να πάρω εξαρχής όλα τα μαθήματα, μέσα σε ενάμιση χρόνο το είχα ολοκληρώσει. Κατά τη διάρκεια ενός σεμιναρίου στην Οξφόρδη γνώρισα κάποιον από το CERN και μόλις τελείωσα το διδακτορικό μου, με κάλεσαν και μου πρότειναν να εργαστώ εκεί. Ενώ τον Σεπτέμβριο του 1971 μετέβηκα για σπουδές στην Αγγλία με ένα τρένο και με μια βαλίτσα στο χέρι. Σε δύο χρόνια, τον Οκτώβριο του 1973, άρχισα την καριέρα μου στο CERN.
-Ενώ διαπρέπετε στο εξωτερικό, το Πανεπιστήμιο Αθηνών απέρριψε την πρόταση 32 Πανεπιστημιακών για τη μετάκλησή σας στο τμήμα της Φυσικής. Αυτό θυμίζει ανάλογες περιπτώσεις, όπως αυτήν του Παναγιώτη Κονδύλη. Τελικά η Ελλάδα διώχνει τα λαμπρά παιδιά της;
-Το διάστημα εκείνο, ενώ πανεπιστημιακοί του Πανεπιστημίου Αθηνών μου έκαναν πρόταση για μετάκληση στο Πανεπιστήμιο, στη συνέχεια η αίτηση απορρίφθηκε από το σώμα των εκλεκτόρων του Φυσικού Τμήματος. Η απάντηση είναι η εξής. Όπως είπε και ο Kierkegaard: «ο φθόνος είναι συντετριμμένος θαυμασμός». H ζήλια είναι ένα διαχρονικό κουσούρι των Ελλήνων από την αρχαιότητα. Ένα παράδειγμα είναι η περίπτωση του Θεμιστοκλή, όπου ενώ μαζί με τον Μιλτιάδη συνέβαλε στη σωτηρία του δυτικού πολιτισμού, εν τέλει πέθανε στην αυλή του Πέρση βασιλιά.
-Έχετε προταθεί ήδη δύο φορές για το βραβείο Νόμπελ. Αποτελεί στόχο για εσάς;
-Σε καμία περίπτωση. Δεν αποτελεί αυτοσκοπός αυτό. Αν προκύψει θα είναι απλά η επιβράβευση των προσπαθειών μου.
-Ποιο θεωρείτε τον σημαντικότερο σταθμό στην πορεία σας;
-Το μεγαλύτερό μου επίτευγμα θεωρώ πως αποτελεί το γεγονός πως ενώ ήμουν ένα παιδί που είχα μεγαλώσει χωρίς τα αναγκαία ερεθίσματα, από μια φτωχή οικογένεια της εποχής εκείνης, κατάφερα να μπω στο πανεπιστήμιο. Μπορούσα να ακολούθησω χίλιους δυο άλλους δρόμους, με βάση το περιβάλλον που είχα μεγαλώσει, παρά να έχω ακολουθήσει αυτή την πορεία. Ήταν πιο «φυσιολογικό» να γίνω ποδοσφαιριστής, καθώς έπαιζα πολύ καλά. Το μυαλό μου όμως με οδήγησε σε αυτό τον δρόμο. Αν είναι κάτι για το οποίο θαυμάζω τον εαυτό μου, είναι αυτό.
-Ποιο είναι το μυστικό της επιτυχίας; Θα συμβουλεύατε τους νέους να φύγουν στο εξωτερικό για να πετύχουν όσα ονειρεύονται;
-Το μυστικό της επιτυχίας είναι να ακούς την εσωτερική σου πυξίδα. Οι νέοι πρέπει να ακούν την εσωτερική τους φωνή και να μην επηρεάζονται από τους γονείς, οι οποίοι προσπαθούν πολλές φορές να επιβάλουν στα παιδιά τους τις δικές τους φιλοδοξίες. Στην Κύπρο δεν είμαι σίγουρος αν η κατάσταση είναι ίδια με την Ελλάδα, αλλά ναι θα συμβούλευα τους νέους να φύγουν στο εξωτερικό.
Δεν μπορώ σήμερα να κοιτάξω στα μάτια ένα παιδί, το οποίο «έχει φωτιά και καίγεται» και να του πω μείνε στην Ελλάδα. Ελλάδα για μένα δεν είναι ο γεωγραφικός χώρος. Ελλάδα είναι όπου υπάρχουν Έλληνες.
Πηγή:
