Συμφωνά με το λεξικό της Οξφόρδης, λέξη της χρονιάς για το 2016 είναι ο νεολογισμός post-truth. Ως «μετά-αλήθεια» ορίζεται η διαμόρφωση της κοινής γνώμης, όχι με βάση τα αντικειμενικά γεγονότα και τις εξακριβωμένες ειδήσεις, αλλά
με αφηγήματα που γίνονται αποδεκτά από το συναίσθημα και την επιθυμία του κόσμου.
Με άλλα λόγια, «μετά-αλήθεια» είναι η αποδοχή ως «αλήθειας», κάποιας υπόθεσης που μοιάζει με πραγματική ή που «θα θέλαμε να ήταν πραγματική».
Ο όρος στην πολιτική ανάλυση χρησιμοποιείται εδώ και μία δεκαετία, αλλά ήταν το 2016 που επικράτησε στα πιο έγκυρα ΜΜΕ για να ερμηνεύσει την επιτυχία της καμπάνιας του brexit στη Βρετανία και την εκλογή Trump στις ΗΠΑ.
Ο Ντόναλντ Τραμπ είναι ο κορυφαίος εκφραστής της post truth πολιτικής. Προεκλογικά μίλησε για ένα κόσμο όπου ο Ομπάμα είχε πλαστογραφημένο πιστοποιητικό γέννησης, ίδρυσε τον ISIS, οι Κλίντονς ήταν δολοφόνοι και ο πατέρας ενός αντιπάλου του ήταν με τον Λη Χάρβεϊ Όσβαλντ λίγο πριν πυροβολήσει τον Τζον Κέννεντυ. Ακόμα και όταν τα ψέματά του έσκαγαν σα φούσκες, η κοινή γνώμη δεν τον εγκατέλειπε, αλλά εκλάμβανε την έξαλλη και ψευδή ρητορική του ως απόδειξη της προθυμίας του να σηκώσει το ανάστημά του εναντίον της ελίτ εξουσίας.
Ο Τραμπ δεν είναι ο μόνος που επιβραβεύτηκε χρησιμοποιώντας τα όπλα της «μετα-αλήθειας». Τα μέλη της κυβέρνησης της Πολωνίας υποστηρίζουν ότι ο προηγούμενος πρόεδρος, ο οποίος πέθανε σε αεροπορικό δυστύχημα, δολοφονήθηκε από τη Ρωσία. Τούρκοι πολιτικοί ισχυρίζονται ότι οι δράστες του πρόσφατου πραξικοπήματος, εκτελούσαν εντολές του Obama και της CIA, ενώ οι Βρετανοί αποφάσισαν να αποχωρήσουν από την Ευρωπαϊκή Ένωση, φοβούμενοι τις ορδές των μεταναστών που θα προέκυπταν από την επικείμενη ένταξη της Τουρκίας στην Ένωση.
H υπόθεση γίνεται γεγονός, η παραπληροφόρηση γίνεται «αποκάλυψη» και η παραδοξολογία, «επαναστατική» ρητορική απέναντι στο κατεστημένο.
Βασικό συστατικό για την επικράτηση της «μετά-αλήθειας» είναι η αλλαγή στον τρόπο ενημέρωσης του κόσμου. Μέχρι πριν από λίγα χρόνια, ένας πολιτικός έβγαζε μία ομιλία η οποία μεταδιδόταν από το ραδιόφωνο και την τηλεόραση και δημοσιευόταν στις εφημερίδες. Την επόμενη ημέρα ακολουθούσαν οι αναλύσεις και οι παραθέσεις σχολίων πάνω στη δημοσιοποιημένη ομιλία και την τρίτη ημέρα ακολουθούσε η «ζύμωση» στην κοινωνία (σε καφενεία και χώρους συνάθροισης), ώστε να τοποθετηθεί η κοινή γνώμη πάνω στην πρόταση του πολιτικού. Ο χρόνος λειτουργούσε υπέρ της βαθιάς κατανόησης, της λογικής επεξεργασίας και τελικά της τοποθέτησης (θετικά ή αρνητικά) του κάθε πολίτη στην ομιλία του πολιτικού.
Όλα αυτά τα χρονικά στάδια το 2016 εκμηδενίστηκαν. Η συντριπτική πλειοψηφία των πολιτών επιλέγει πλέον να μην ακούει ολόκληρες τις ομιλίες των πολιτικών, ούτε εκτεταμένες αναλύσεις περί αυτών, αλλά αρκείται στους 140 χαρακτήρες ενός tweet για να αποθεώσει ή να χλευάσει τις πολιτικές τους προτάσεις.
Οι αντιδράσεις της κοινής γνώμης διαμορφώνονται μέσα σε λίγα λεπτά από χειραγωγούμενα social media, που διαγκωνίζονται στη δημιουργία θορύβου και σύγχυσης, ώστε οι πολίτες να σταματήσουν να επεξεργάζονται λογικά τις θέσεις, αλλά να παρακολουθούν «οπαδικά» κάθε πρόταση ή γεγονός.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα «μετά-αλήθειας» στην ελληνική πραγματικότητα αποτελεί η πρόσφατη παροχή έκτακτου επιδόματος σε συνταξιούχους με σύνταξη κάτω από τα 850 ευρώ. Ενώ στην επίσημη ανακοίνωση ο πρωθυπουργός περιέγραψε την παροχή στις πραγματικές της παραμέτρους (δεν αποτελεί 13η σύνταξη, είναι εφάπαξ και δεν θα την πάρουν όλοι οι συνταξιούχοι), στη συνέχεια έγινε «μεταμόρφωση» της παροχής από τα φιλικά προς την κυβέρνηση ΜΜΕ και social media ως εκπλήρωση της προεκλογικής δέσμευσης του ΣΥΡΙΖΑ για παροχή «13ης σύνταξης», σε σημείο τέτοιο που και ο ίδιος ο Αλέξης Τσίπρας να μιλήσει σε περιοδείες του για «παροχή 13ης σύνταξης».
Ασφαλώς ο πρωθυπουργός θα ήταν χαρούμενος να μπορούσε να δώσει 13η σύνταξη και οι συνταξιούχοι ακόμα περισσότερο να την πάρουν, αλλά η «επιθυμία» δεν μπορεί να μετατραπεί σε αληθινό γεγονός παρά μόνο στα πλαίσια της post-truth πολιτικής.
«Κάποτε είχαμε αλήθειες και ψέματα» γράφει στο βιβλίο του «The Post-Truth Era» ο καθηγητής Ralph Keyes. «Τώρα έχουμε αλήθειες, ψέματα, σχεδόν αλήθειες, βελτιωμένες αλήθειες, περίπου ψέματα και πολλές ανακρίβειες. Στην εποχή της «μετά-αλήθειας» είναι θολά τα όρια μεταξύ αλήθειας και ψέματος, τίμιου και ανέντιμου, πραγματικού και φανταστικού. Η εξαπάτηση των άλλων γίνεται πρόκληση, παιχνίδι και τελικά συνήθεια…
Η «μετά-αλήθεια» χτίζει εύθραυστες κοινωνίες με δομικό υλικό της επιφυλακτικότητα και διαβρώνει τα θεμέλια της εμπιστοσύνης που κρύβονται πίσω από κάθε υγιή πολιτισμό. Όταν πολλοί από εμάς πλασάρουν την φαντασία τους ως πραγματικότητα και την επιθυμία τους ως γεγονός, κάποια στιγμή όλοι θα αντιμετωπίζουν όλους ως το ίδιο αληθινούς όσο και υποκριτές και η κοινωνία θα καταρρεύσει. Είμαστε επικίνδυνα κοντά σε αυτό το σημείο».
ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ
Λεξικό Oxford https://en.oxforddictionaries.com/word-of-the-year/word-of-the-year-2016
Ralph Keyes, The Post-truth Era, St.Martin’s Press, New York, 2014.
Βοηθείστε την "Ιδεοπηγή", διαδώστε τις αναρτήσεις...
