Η ρωσική κοινωνία είχε μπερδευτεί κατά τη μετασοβιετική της κατάσταση. Δημιουργήθηκε
ένα βασικό ιδεολόγημα πως ότι γίνεται στη Ρωσία άξιζε μόνο σε σύγκριση
με την Ευρώπη. Μάλιστα, κυκλοφορούσε τότε η τάση πως όλα τα καλύτερα
πράγματα που συνέβησαν σε αυτήν ήταν όταν πλησίαζε πιο κοντά στον
«πολιτισμένο κόσμο».
Αν προσπαθούσε να ζήσει με το δικό της μυαλό, βυθιζόταν στο αδιάβατο σκοτάδι, που την οδήγησε σε σοκ.
Τέτοια οπτικά κατασκευάστηκαν λόγω της εγκατάστασης του εξευρωπαϊσμού, μιας αναγκαστικής προσπάθειας να γίνει η Ρωσία διαφορετική από αυτό που πραγματικά είναι, να της στερηθεί η εθνική ταυτότητα, να μετατραπεί σε ένα καθαρό εφαλτήριο που μπορεί να καλλιεργηθεί. Αυτός ήταν ο κύριος ιδεολογικός φορέας των μεταρρυθμίσεων της δεκαετίας του 1990.
Ο Ρώσος φιλόσοφος Νικοάι Τρουμπετσκόι έγραψε πειστικά για τον ουτοπισμό τέτοιων απόψεων το 1920 στο έργο του «Ευρώπη και Ανθρωπότητα»[ Николай Трубецкой «Европа и человечество»], όπου σημείωσε ότι «η πλήρης ένταξη ενός ολόκληρου λαού στον πολιτισμό που δημιουργήθηκε από έναν άλλο λαό είναι ένα αδύνατο έργο».
Ο Τρουμπετσκόι σημείωσε ότι «μία από τις πιο σοβαρές συνέπειες του εξευρωπαϊσμού είναι η καταστροφή της εθνικής ενότητας, ο διαμελισμός του εθνικού σώματος».
Εξατομίκευση της κοινωνίας, αύξηση της απόστασης των γενεών με απώλεια της συνέχειας: «σε έναν λαό που έχει δανειστεί έναν ξένο πολιτισμό, κάθε γενιά ζει τη δική της ιδιαίτερη κουλτούρα και η διαφορά μεταξύ «πατέρων και γιων» εδώ θα είναι πάντα ισχυρότερη από ό,τι σε έναν λαό με έναν ομοιογενή εθνικό πολιτισμό».
Η διαδικασία μιας τέτοιας διαστρωμάτωσης οδηγεί στο γεγονός ότι οι διαφορετικές «τάξεις δεν είναι μέρη ενός εθνικού συνόλου, αλλά απομονωμένες πολιτισμικές ενότητες, σαν να χωρίζουν λαούς με τους δικούς τους πολιτισμούς και παραδόσεις, με τις δικές τους συνήθειες, έννοιες και γλώσσες».
Ανακύπτει επίσης μια αντιπαράθεση μεταξύ δύο πολιτισμών: του εγχώριου και του δανεικού. Το πρώτο θεωρείται οπισθοδρομικό, το δεύτερο – προοδευτικό και προτιμότερο.
Σύμφωνα με τον Τρουμπετσκόι, μια τέτοια διαίρεση του έθνους «αποτρέπει τη συνεργασία όλων των μερών του λαού στο πολιτιστικό έργο».
Γενικά, δημιουργούνται συνθήκες που «αναπόφευκτα αποδυναμώνουν τον εξευρωπαϊσμένο λαό και τον φέρνουν σε εξαιρετικά μειονεκτική θέση σε σύγκριση με τους φυσικούς Ρωμαιο-Γερμανούς».
Πολιτιστικά, ένας εξευρωπαϊσμένος λαός «αποδεικνύεται αντιπαραγωγικός: δημιουργεί ελάχιστα και αργά, με μεγάλη δυσκολία».
Γι’ αυτό και εκλαμβάνεται από ευρωπαϊκή σκοπιά ως καθυστερημένη. Αυτό συνέβη στη μετασοβιετική Ρωσία, η οποία έπεσε μέσα από τον επιγονισμό και τη μίμηση σε πολιτισμική στασιμότητα.
«Συγκρίνοντας τον εαυτό του με τους φυσικούς Ρωμαιο-Γερμανούς, ο εξευρωπαϊσμένος λαός συνειδητοποιεί την υπεροχή του έναντι του εαυτού του και αυτή η συνείδηση, μαζί με τον συνεχή θρήνο για την αδράνεια και την υστεροφημία τους, οδηγεί σταδιακά στο γεγονός ότι ο λαός παύει να σέβεται τον εαυτό του» έγραψε ο Τρουμπέτσκι πριν από έναν αιώνα.
Αυτό ίσχυε και για τη δική μας ιστορία, η οποία άρχισε να γίνεται αντιληπτή ως κακή λόγω της ασυνέπειάς της με την ευρωπαϊκή, που έγινε το βασικό μέτρο στην κλίμακα «πρόοδος-αντίδρασης».
Ο φιλόσοφος σημείωσε ότι «σταδιακά οι άνθρωποι μαθαίνουν να περιφρονούν ό,τι είναι δικό τους, πρωτότυπο, εθνικό» και «ο πατριωτισμός και η εθνική υπερηφάνεια σε έναν τέτοιο λαό είναι η τύχη λίγων μόνο ατόμων».
Σημειώνεται όμως πως ο πατριωτισμός είναι ένα σημαντικό πολιτισμικό πλεονέκτημα, η βάση του ανοσοποιητικού συστήματος της κοινωνίας.
«Η έλλειψη αυτοπεποίθησης, φυσικά, είναι και πάλι ένα μεγάλο μειονέκτημα στον αγώνα για ύπαρξη», υποστήριξε ο στοχαστής, προσθέτοντας ότι «τα έθνη με λίγο πατριωτισμό, με μη ανεπτυγμένο αίσθημα εθνικής υπερηφάνειας, υποχωρούν πάντα σε λαούς με ισχυρό πατριωτισμό ή εθνική αυτοεκτίμηση».
Είναι όλα σχετικά με τη διαμορφωμένη οπτική μιας περιφρονητικής στάσης απέναντι σε οτιδήποτε είναι δικό μας και την αντίληψη των ευρωπαϊκών προτύπων ως ιδεώδους.
Αυτή η κατάσταση πραγμάτων δεν μπορεί να γίνει ανεκτή, γιατί είναι εξαιρετικά καταστροφική για τη χώρα, η οποία, υπό την επίδραση του εξευρωπαϊσμού, γίνεται θύμα. Στερείται της οικονομικής και πολιτικής ανεξαρτησίας, υποβάλλεται σε σκληρή εκμετάλλευση και στη συνέχεια μετατρέπεται απλώς σε «ηθογραφικό υλικό».
Αυτές οι θέσεις επιβεβαιώνονται από τη σημερινή κατάσταση στην Ουκρανία, για την οποία το Μαϊντάν έγινε εκδήλωση πλήρους και οριστικού εξευρωπαϊσμού με σάρωση όλων όσων είχαν προηγηθεί.
Οι προσπάθειες ενός εξευρωπαϊσμένου λαού να γίνει σαν την Ευρώπη, να την προλάβει, οδηγούν σε ανάπτυξη σε άλματα που διαταράσσουν ολόκληρη την πορεία της ιστορικής εξέλιξης. Υπάρχει μια κατάρρευση, ακολουθούμενη από πτώση σε λήθαργο.
Ο Γιούρι Λότμαν συζήτησε σχεδόν το ίδιο πράγμα στο άρθρο του «Ο μηχανισμός των προβλημάτων», που γράφτηκε αμέσως μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ.
Σημείωσε ότι «η ιστορία χτίζεται σαν μια αλυσίδα εκρήξεων». Μίλησε για τις ασυμβίβαστες αντιφάσεις πάνω στις οποίες οικοδομήθηκε ο εθνικός κρατισμός, ξεκινώντας από τον 18ο αιώνα.
Ωστόσο, ο επιστήμονας κατέληξε σε διαφορετικά συμπεράσματα από τον Τρουμπέτσκι.
Εντελώς στο πνεύμα των καιρών, που ό,τι ήταν δικό μας απαξιωνόταν. Κατά τη γνώμη του, η καταστροφικότητα, αυτή ακριβώς η εξέλιξη από εκρήξεις, είναι ένα τυπολογικό χαρακτηριστικό του ρωσικού πολιτισμού.
Αυτό υποτίθεται ότι μπορεί να ξεπεραστεί μόνο μέσω ενός απόλυτου φορέα δυτικού προσανατολισμού.
Έγραψε: «τώρα το ζήτημα της μετάβασης σε μια πανευρωπαϊκή δομή <…> έχει αποκτήσει έναν χαρακτήρα σαν του Άμλετ – να ζεις ή να μην ζεις». Σε μερικά χρόνια, ο Εγκόρ Γκαϊντάρ θα πει κάτι παρόμοιο.
Αλλά αυτό που είναι καλό για έναν Ευρωπαίο είναι ο θάνατος για έναν Ρώσο. Όχι μόνο για τους Ρώσους, για οποιοδήποτε άτομο άλλου πολιτισμού. Η Ρωσία, σύμφωνα με τα λόγια του Πούσκιν, «απαιτεί μια διαφορετική φόρμουλα». στη Ρωσία, σύμφωνα με τον ορισμό του Τσαντάεφ, «μια άλλη αρχή του πολιτισμού».
Τα παραδείγματα του Πούσκιν και του Τσαντάεφ δείχνουν ότι η θεμελιώδης ετερότητα δεν οδηγεί καθόλου σε απομόνωση και αποκλεισμό.
Το άνοιγμα και η διαφάνεια με την κατανόηση της μοναδικότητάς του είναι το πιο σημαντικό χαρακτηριστικό του ρωσικού πολιτισμού, που έχει γίνει η πολιτισμική του διαφορά.
Τώρα αυτό είναι ιδιαίτερα προφανές, γιατί η ίδια η Ειδική Στρατιωτική Επιχείρηση- СВО έχει γίνει εκδήλωση και υπεράσπιση μιας «άλλης αρχής» – της δικής της. Το εκτυλισσόμενο σύγχρονο εγχώριο έπος μας το αποδεικνύει ξανά. Τώρα θυμόμαστε ποιοι είμαστε.
Αντρέι Ρουνταλέφ- κριτικός λογοτεχνίας, δημοσιογράφος
—
