Οι εξελίξεις, ιδίως, αυτές των τελευταίων ετών στους κόλπους των προηγμένων καπιταλιστικών οικονομιών επαληθεύουν τη γενική πρόβλεψη του Karl Marx ότι «ο «καπιταλισμός αυτοκαταστρέφεται«, κάτι που γίνεται σήμερα πια αποδεκτό, ακόμη και από νεοφιλελεύθερης κατεύθυνσης οικονομολόγους.
Στο μόλις εκδοθέν βιβλίο μου «Το τέλος της οικονομικής κυριαρχίας της Δύσης και η εισβολή της Ανατολής» (Ίδρυμα Δημητρίου και Μαρίας Δελιβάνη, Εκδόσεις ΙΑΝΟΣ, 2018), παρέθεσα πολυάριθμες πηγές που αποδεικνύουν τη σήψη του καπιταλιστικού συστήματος, ρίχνοντας βέβαια το κύριο βάρος στον τερατώδη πια τρόπο που επικράτησε στον χώρο της κατανομής του εισοδήματος.
Η Κίνα κατάφερε να συνδυάσει τον κομμουνισμό με τον καπιταλισμό, εξασφαλίζοντας εξαιρετικά οικονομικά αποτελέσματα σε όλους τους τομείς. Συνεπώς, η μορφή του καπιταλισμού, για το μεσοπρόθεσμο και, ενδεχομένως, και μακροπρόθεσμο διάστημα, οφείλει να διερευνηθεί στους κόλπους της Κίνας. Και η πρώτη σχετική ερώτηση που προβάλλει, είναι το πώς θα συνυπάρξει ο κινέζικος καπιταλισμός με έλλειψη ατομικότητας, που αποτελεί την κινητήρια του δύναμη;
«Αλλά, η Κίνα αποδεικνύει καθημερινά ότι η πολιτική δικτατορία, ο κρατικός έλεγχος του χρήματος, η υποταγή των επιχειρηματιών στο κομμουνιστικό κόμμα από τη μία πλευρά, και στις δημόσιες αγορές από την άλλη, παντρεύονται με εξαιρετικό τρόπο με την πρόοδο. Η Κίνα έχει ανάγκη από άτομα-καταναλωτές. Δεν έχει διόλου ανάγκη από άτομα-πολίτες«. Ο κινέζικος καπιταλισμός, ακόμη, συνυπάρχει αρμονικά με την διαμόρφωση των καταναλωτικών προτύπων, που ολοένα σε πιο γενικευμένη κλίμακα, ετοιμάζονται από τους γίγαντες των νέων τεχνολογιών, και επιβάλλονται στους καταναλωτές. Ο καπιταλισμός που έρχεται θα είναι αυταρχικός, και στην Ευρώπη το προοίμιο του προσφέρεται από χώρες με λαϊκίστικες κυβερνήσεις, όπως της Ουγγαρίας και της Πολωνίας κ.ά.
Ο καπιταλισμός του μέλλοντος, που θα είναι κινέζικος, το πιθανότερο είναι ότι θα είναι κρατικός καπιταλισμός. Και αν αυτή θα είναι η επιλογή της Κίνας, όταν επικρατήσει ως πρώτη παγκόσμια δύναμη, ο οικονομικός φιλελευθερισμός και η δημοκρατία θα υποχωρήσουν, ως υπολείμματα της Δύσης, της οποίας η Κίνα ουδέποτε αποτέλεσε τμήμα της.
Ακριβώς αυτός ο πρωτόγνωρος συνδυασμός, που έφερε ταχύτατα την Κίνα στη δεύτερη θέση παγκοσμίως, ενώ στοχεύει ήδη στην πρώτη, ανάγκασαν τον Francis Fukuyama να αναγνωρίσει το λάθος του, με την ακόλουθη δήλωση: «Η Κίνα αποτελεί τη μεγαλύτερη πρόκληση στο αφήγημα του «τέλους της ιστορίας», δεδομένου ότι εκσυγχρονίστηκε οικονομικά παραμένοντας μια δικτατορία (…). Αν στο διάστημα των προσεχών ετών, η ανάπτυξή της εξακολουθήσει και αν διατηρήσει τη θέση της ως της μεγαλύτερης οικονομικής δύναμης της υφηλίου, θα δεχθώ ότι η άποψή μου ήταν οριστικά εσφαλμένη».
Ρομποτικές κοινωνίες
Το μεγάλο πρόβλημα του κινέζικου καπιταλισμού και αφού στο πολύ προσεχές μέλλον καταστεί πιθανότατα παγκόσμιος, θα είναι η σχέση του ανθρώπου με την εργασία, δηλαδή η διαχείριση μιας κοινωνίας, που δεν θα χρειάζεται διόλου ή ελάχιστη ανθρώπινη εργασία. Ορθότερα, στις νέου τύπου ρομποτικές κοινωνίες που έρχονται, το πρόβλημα θα είναι, κυρίως, πρόβλημα κατανομής του προϊόντος, που θα παράγεται από την εργασία των ρομπότ. Και μπορεί κανείς να συνδυάσει τα οράματα των παλαιότερων οικονομολόγων, κλασικών και μεταγενέστερων, σχετικά με το μέλλον της οικονομίας.Οράματα, που σήμερα γίνονται πραγματικότητα, χάρη στη ρομποτική, που φυσικά δεν ήταν δυνατόν να προβλεφθεί, από τότε, προβλέφθηκαν ωστόσο οι πιθανές της συνέπειες. Αυτές, διακρίνονται σε αισιόδοξες και σε απαισιόδοξες, όπως άλλωστε και η διάκριση ανάμεσα στους παλαιότερους οικονομολόγους. Οι αισιόδοξοι, ανάμεσα στους οποίους οι Jean-Baptiste Say, Marx, Keynes κ.ά. θεωρούν δεδομένο το τέλος της σπανιότητας των αγαθών, που υπόσχεται να οδηγήσει σε απροθυμία συσσώρευσης πλούτου, σε εξαφάνιση του ανταγωνισμού σε όλες του τις μορφές, σε επιλογές ευχάριστης διάθεσης του ελεύθερου χρόνου, στο τέλος της αγωνίας για επιβίωση.
Σε αυτή την ιδεατή κοινωνία, όπου θεωρητικά ο καθένας θα αποκτά μερίδιο της παραγωγής, ανάλογα με τις ανάγκες του, ακριβώς όπως στον κομμουνισμό που δεν πραγματοποιήθηκε πουθενά, το θεωρητικό πρόβλημα που θα παραμείνει θα είναι η οργάνωση της κατανομής του προϊόντος. Ωστόσο, η υπόθεση ότι τα πράγματα θα κυλίσουν τόσο ήρεμα, και τόσο ομαλά χάρη στην αφθονία της παραγωγής, που θα εξαφανίσει την απληστία, καθώς και την επιθυμία διάκρισης και επίδειξης, είναι απλοϊκή και ουτοπική, και δεν ανταποκρίνεται στην ανθρώπινη φύση.
Γι’ αυτό, κάτω από αυτή την οπτική γωνία, ένα καθεστώς καπιταλισμού με αυταρχισμό θα είναι, προφανώς, καταλληλότερο, δηλαδή πιο αποτελεσματικό για την υλοποίηση αυτών των προδιαγραφών, από τον φιλελεύθερο καπιταλισμό. Στην ονειρική κοινωνία της αφθονίας και της έλλειψης ανάγκης για εργασία, θα χρειαστεί επίσης να οργανωθεί η διάθεση του ελεύθερου χρόνου των πολιτών. Και από την άποψη αυτή, καταλληλότερο υπόσχεται, ενδεχομένως, να είναι το σύστημα αυταρχικού παρά φιλελεύθερου καπιταλισμού.
Οι ευχάριστες προοπτικές
Οι ευχάριστες προοπτικές για μελλοντικές κοινωνίες, χωρίς προβλήματα επιβίωσης απομακρύνονται, ως εντελώς ανεδαφικές, μόλις εισέλθουν στο νοητικό πεδίο, οι απόψεις των απαισιόδοξων οικονομολόγων, μεταξύ των οποίων οι πιο αντιπροσωπευτικοί είναι οι Thomas Malthus και David Ricardo. Οι ανησυχίες τους, που εκλαμβάνουν στατικές τις δυνατότητες της οικονομίας, καθώς δεν λαμβάνουν υπόψη την τεχνική πρόοδο, αναφέρονται στην προϊούσα ανεπάρκεια αγαθών, που δεν θα μπορούν να θρέψουν τον ανερχόμενο πληθυσμό, και στην εξάντληση των φυσικών πόρων και των συντελεστών της παραγωγής, που οδηγούν σε μειούμενες αποδόσεις.Στους απαισιόδοξους οικονομολόγους του παρελθόντος θα πρέπει να προστεθούν και οι νεότεροι, που αγωνιούν για την κλιματολογική επιδείνωση. Η τυχόν ανεπάρκεια πρώτων υλών δεν μπορεί, ασφαλώς, να εξουδετερωθεί από την εργασία των ρομπότ, αλλά ο ανεκμετάλλευτος πλούτος που κρύβει η Γη μας, και που έρχεται, συνεχώς, στην επιφάνεια πείθει συχνά ότι είναι χωρίς τέλος. Σοβαρότερο θα αποδειχθεί, ίσως, το πρόβλημα του κλίματος, παρότι πολλοί, του ευρύτερου βεβαίως φιλελεύθερου χώρου, πιστεύουν ότι ακολουθεί μακροχρόνιους κύκλους επιδείνωσης και βελτίωσης, και ότι συνεπώς δεν χρειάζεται ανθρώπινη παρέμβαση.
Αν, όπως φαίνεται σίγουρο (εκτος απρόοπτων συμβάντων), η Κίνα επικρατήσει ως ρυθμιστής της παγκόσμιας οικονομίας, και το δικό της σύστημα διακυβέρνησης υιοθετηθεί από τη Δύση, τότε «ο κομμουνισμός, που φάνηκε να τελείωσε στη Σοβιετική Ένωση το 1989, θα αναβιώσει με άλλη μορφή«.
Μαρία Νεγρεπόντη-Δελιβάνη
Πηγή:
