Άνθρωπος και Κοινωνία, υπό το πρίσμα των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης...

Οι προκλήσεις με τις οποίες βρίσκεται σήμερα αντιμέτωπη η διεθνής κοινότητα διακρίνονται από την πολυπλοκότητα και την ολοένα αυξανόμενη ένταση που παρουσιάζουν. 

 

Τέτοιου είδους προκλήσεις, όπως η ακραία φτώχεια, η κλιματική αλλαγή, οι συγκρούσεις και η ανισότητα, απαιτούν λύσεις δραστικές, αποφασιστικές, με συνεργατικό και παγκόσμιο χαρακτήρα, προκειμένου να μπορέσουν να αντιμετωπισθούν ουσιαστικά.

Οι Στόχοι Βιώσιμης Ανάπτυξης (SDGs) αποτελούν τον  σημαντικότερο, έως τώρα, καρπό της διεθνούς συνεργασίας και, ταυτόχρονα, το μεγαλύτερο και πιο φιλόδοξο ‘στοίχημά΄ της προς την κατεύθυνση της ουσιαστικής αντιμετώπισης των υφιστάμενων παγκόσμιων προκλήσεων. Σημαντικό ορόσημο σε αυτήν την εξέλιξη αποτέλεσε το κείμενο συμπερασμάτων της 70^ης Συνόδου Κορυφής των Ηνωμένων Εθνών, τον  Σεπτέμβριο του 2015 στη βάση του Ο.Η.Ε στη Νέα Υόρκη, για την Ατζέντα Βιώσιμης Ανάπτυξης μετά το 2015, οπότε και έπαυε η ισχύς των Στόχων της Χιλιετίας (MDGs). Σε αυτή την ιστορικής σημασίας Σύνοδο, 193 ανώτατοι εκπρόσωποι κρατών και κυβερνήσεων συμφώνησαν, ομόφωνα, στην υιοθέτηση ενός σχεδίου δράσης για τα επόμενα 15 χρόνια: της νέας Αναπτυξιακής Ατζέντας (Agenda 2030) με τίτλο ‘Μετασχηματίζοντας τον κόσμο μας ‘ -‘Transforming our world: the 2030 Agenda for Sustainable Development’, η οποία θα συνέχιζε και θα  αντικαθιστούσε τους MDGs (Millenium Developent Goals) προκειμένου ‘κανείς να μην μείνει πίσω’. (A/RES/70/1, 2015).

H αλληλεξάρτηση και η συμπληρωματικότητα που διακρίνει τους Στόχους θα καθιστούσε αυθαίρετη την όποια απόλυτη διάκριση και κατηγοριοποίησή τους, λόγω του ότι καθένας εξ΄αυτών άπτεται κάθε φορά παράλληλα σε πολλούς διαφορετικούς τομείς. Από την μελέτη των 17 Στόχων, και των 169 επιμέρους υπο-στόχων (targets) γίνεται εμφανές ότι, παράλληλα με την τρισδιάστατη θεώρηση του αναπτυξιακού φαινομένου (κοινωνία, περιβάλλον, οικονομία), ο άνθρωπος τοποθετείται, σε μεγάλο βαθμό, στο κέντρο των στόχων αυτών, ότι αυτοί διαθέτουν έναν βαθιά ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα, και ότι λειτουργούν στην βάση της προάσπισης της ανθρώπινης αξιοπρέπειας για όλους (Tansey, 2017).

Η μεγαλύτερη στόχευση των SDGs είναι η εξάλειψη της φτώχειας καθώς, παρά την σημαντική πρόοδο που σημειώθηκε κατά τους Στόχους της Χιλιετίας, όπου η ακραία φτώχεια μειώθηκε κάτω από το μισό, σήμερα, σύμφωνα με τον Ο.Η.Ε., 836 εκατομμύρια άνθρωποι εξακολουθούν να διαβιούν κάτω από συνθήκες ακραίας φτώχειας (UNDP, Χ.η). Ως ακραία φτώχεια λογίζεται η διαβίωση με ημερήσιο εισόδημα κάτω από 1.25$, όπως το έχει ορίσει η Παγκόσμια Τράπεζα – και το οποίο επαναπροσδιορίστηκε στο 1.90$ το 2015, με αποτέλεσμα ο αριθμός της ακραίας φτώχειας το 2013 να εκτιμάται στα 746 εκατομμύρια (Ferreira, 2015), και παρατηρείται κυρίως στις αναπτυσσόμενες χώρες. Σήμερα, ένας στους πέντε ανθρώπους παγκοσμίως ζει κάτω από αυτό το όριο, η συντριπτική πλειοψηφία εκ των οποίων κατοικεί στις περιοχές της Νότιας Ασίας και της Υποσαχάριας Αφρικής. Πιο συγκεκριμένα:

• 383 Εκατομμύρια στη Αφρική
• 327 Εκατομμύρια στην Ασία
• 19 Εκατομμύρια στην Νότια Αμερική
• 13 Εκατομμύρια στην Βόρεια Αμερική
• 5 Εκατομμύρια στην Ωκεανία
• 7 Εκατομμύρια στην Ευρώπη

Μεταξύ των χωρών στις περιοχές αυτές, η Ινδία είναι αυτή με τον μεγαλύτερο αριθμό ανθρώπων που ζουν σε ακραία φτώχεια (218 εκ ), με την Νιγηρία (86 εκ) και το Κονγκό (55,1 εκ) να ακολουθούν. Αν και η Ασία ήταν η ήπειρος με τους μεγαλύτερους αριθμούς ακραίας φτώχειας το 1990 (1,4εκ), η ραγδαία οικονομική της ανάπτυξη τις τελευταίες δύο δεκαετίες οδήγησε σε μεγαλύτερη μείωση της φτώχειας από ότι στην Αφρική, με αποτέλεσμα η Αφρική να είναι πλέον εκείνη που κρατάει τα ‘πρωτεία’ (Roser and Ortiz-Ospina, 2017).

Ενδεικτικά του δρόμου που χρειάζεται να διανυθεί ακόμη για την επίτευξη του στόχου της εξάλειψης της ακραίας φτώχειας είναι τα στατιστικά στοιχεία που είδαν πρόσφατα το φως της δημοσιότητας: σε έκθεσή της η Παγκόσμια Τράπεζα αναφέρει ότι μολονότι το ποσοστό των φτωχών στην Αφρική έπεσε από το 57% το 1990 στο 43% το 2012, ο πραγματικός τους αριθμός εκτιμάται ότι αυξήθηκε στα 330 εκατομμύρια το 2012 από τα 280 το 1990, λόγω του μεγάλου ρυθμού αύξησης του πληθυσμού (World Bank, 2016).

Λόγω της φτώχειας παρουσιάζονται δυσχέρειες στη διαβίωση αυτών των ανθρώπων, οι οποίες σχετίζονται και αλληλοεπηρεάζονται με πολλούς από τους υπόλοιπους τομείς. Όπως με τον τομέα της υγείας, όπου ένα στα τέσσερα παιδιά κάτω των πέντε ετών, παγκοσμίως, παρουσιάζει χαμηλό ανάστημα για τα ηλικιακά του δεδομένα, και 18.000 παιδιά κάθε μέρα πεθαίνουν από αιτίες σχετικές με την φτώχεια, με τον παράγοντα της πείνας, όπου βλέπουμε 1 ένας στους 9 ανθρώπους σήμερα να  υποσιτίζεται (795 εκατομμύρια), ή ακόμη και με την ειρήνη, όπου υψηλά ποσοστά φτώχειας παρουσιάζονται σε μικρές, ευάλωτες χώρες που πλήττονται από διαμάχες, κι όπου το 2014 αναγκάζονταν καθημερινά 42.000 άνθρωποι να εγκαταλείπουν τις εστίες τους λόγω των συγκρούσεων (UN, χ.η.).

Ιδίως σημαντική κι επικίνδυνη είναι επίσης η σχέση της φτώχειας με την κλιματική αλλαγή, με τις εκτιμήσεις να κάνουν λόγο πως ακόμη και μέχρι 122 εκατομμύρια άνθρωποι επιπλέον κινδυνεύουν παγκοσμίως έως το 2030 να ζουν κάτω από ακραία φτώχεια, ως αποτέλεσμα της κλιματικής αλλαγής και ιδίως των επιπτώσεών της στους μικροκαλλιεργητές. Πρωτίστως εκτεθειμένες μάλιστα σε αυτόν τον κίνδυνο βρίσκονται οι αγροτικές κοινωνίες της υποσαχάριας Αφρικής, λόγω της ξηρασίας (Provost,2017).Υπάρχει, όπως φαίνεται, ένας τεράστιος βαθμός αλληλεξάρτησης με τα υπόλοιπα αναπτυξιακά πεδία που εξηγεί τον κεντρικό ρόλο που έχει αποκτήσει η φτώχεια στις προσπάθειες για την ανάπτυξη.

Συνεπώς, η φτώχεια εκλαμβάνεται ως μια μαζική κατάσταση, πολυδιάστατη και πολυπαραγοντική, η οποία αποτελεί τροχοπέδη για την προώθηση της ευημερίας. Μια κατάσταση που εκφράζεται με την έλλειψη πόρων, την πείνα, τον υποσιτισμό, την περιορισμένη πρόσβαση στην εκπαίδευση και άλλες βασικές υπηρεσίες, τις κοινωνικές διακρίσεις, την ανισότητα των δύο φύλων με την αυξημένη έκθεση της γυναίκας σε συνθήκες φτώχειας λόγω της άνισης πρόσβασης  σε αμειβόμενη εργασία, εκπαίδευση και ιδιοκτησία, τις αποκλίσεις από διαδικασίες λήψεις αποφάσεων, την έλλειψη πρόσβασης σε ιατρικές δομές και φάρμακα, την αύξηση του κινδύνου για περιβαλλοντική υποβάθμιση. Όντας πλέον η φτώχεια ο κεντρικός κρίκος της αλυσίδας των προκλήσεων, η αντιμετώπισή της απαιτεί μια ταυτόχρονη κινητοποίηση για την επίτευξη των υπολοίπων Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης, με δράσεις όπως η υποστήριξη κοινοτήτων που δέχονται τις επιπτώσεις συγκρούσεων και του περιβάλλοντος. Αν και δεν συμβαίνει σήμερα, πρέπει οι φτωχοί και ευάλωτοι να έχουν ίσα δικαιώματα πρόσβασης σε οικονομικούς πόρους, καθώς και πρόσβαση σε βασικές υπηρεσίες, στην ιδιοκτησία και στον έλεγχο της γης, καθώς και σε άλλα αγαθά, στην κληρονομιά, στους φυσικούς πόρους, στις κατάλληλες νέες τεχνολογίες, στις οικονομικές υπηρεσίες και τη μικροχρηματοδότηση (UNCTAD, 2015).

Πέρα από την ανάλυση της προσέγγισης απέναντι στην φτώχεια, η οποία  αποτελεί τον μεγαλύτερο στόχο από όλους και ταυτόχρονα απαραίτητη προϋπόθεση για την βιώσιμη ανάπτυξη, όπως δηλώνεται και στο προοίμιο της συμφωνίας, o ‘κοινωνικός χαρακτήρας’ των Στόχων εντοπίζεται και στους υπόλοιπους παρεμφερείς τομείς ενδιαφέροντος. Ζητήματα όπως ο υποσιτισμός (Στόχος 2), τον οπόιο βιώνει ένα στα εννέα άτομα παγκοσμίως (795εκ) και ιδίως στις αναπτυσσόμενες χώρες -όπου το 12.9% των κατοίκων τους υποσιτίζεται- ή τα 281 εκατομμύρια άτομα που υποσιτίζονται στη νότια Ασία, την στιγμή που αντιμέτωπο με αυτήν την κατάσταση βρίσκεται και το 23% του πληθυσμού στην Υποσαχάρια Αφρική, τοποθετούνται κι αυτά στο κέντρο του ενδιαφέροντος και των προσπαθειών. Έτσι, επιδίωξη μέσω των Στόχων είναι η εξάλειψη της πείνας, η κάλυψη των διατροφικών αναγκών των κοινωνικά ευαίσθητων ομάδων (παιδιά, έγκυοι, έφηβα κορίτσια, ηλικιωμένοι), ο διπλασιασμός της γεωργικής παραγωγικότητας κι η χρησιμοποίηση βιώσιμων συστημάτων παραγωγής.(Πενταγιώτη, 2017)

Άλλοι κρίσιμοι για τις κοινωνίες τομείς είναι η υγεία (Στόχος 3), η εκπαίδευση (Στόχος 4) και η ισότητα των φύλων (Στόχος 5) μεταξύ των πληθυσμών. Αναμφισβήτητα, μεγάλα βήματα προόδου σημειώθηκαν σε αυτούς τους τρεις κομβικούς τομείς κατά την εφαρμογή των Στόχων της Χιλιετίας, όσο όμως ακόμη πεθαίνουν πριν την ηλικία των πέντε ετών 6 εκατομμύρια παιδία, όσο  η βασικότερη αιτία θνησιμότητας μεταξύ των εφήβων στην Αφρική είναι το AIDS, όσο 57 εκατομμύρια παιδιά παραμένουν εκτός της εκπαίδευσης, κι όσο η παιδική θνησιμότητα έχει μειωθεί κατά 50% μόνο από το 1990, ο επιδιωκόμενος στόχος απέχει ακόμη σημαντικά. Όλοι τους εντάσσονται στις βάσεις για την επίτευξη κοινωνικής προόδου, αποτελούν θα λέγαμε τους κινητήριους μοχλούς για την κοινωνική ανάπτυξη, και σε έναν σημαντικότατο βαθμό αλληλοεπηρεάζονται. Θέματα όπως η παιδική θνησιμότητα, η μείωση των αναστρέψιμων θανάτων, η αντιμετώπιση ασθενειών όπως  του AIDS και της ελονοσίας, η πρόσβαση σε ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, η ισότιμη πρόσβαση των γυναικών κι όχι μόνο, στα βασικά στάδια της εκπαίδευσης -σε Ωκεανία, Υποσαχάρια Αφρική και δυτική Ασία οι γυναίκες ακόμη βρίσκονται αντιμέτωπες με εμπόδια σε αυτό- (UN, χ.η), η ποιότητα της παρεχόμενης εκπαίδευσης και η ενδυνάμωση του ρόλου της γυναίκας στην κοινωνία είναι μόνο μερικά από τα προβλήματα με τα οποία έρχονται αντιμέτωποι οι SDGs και καλούνται να δώσουν λύσεις (Musau, 2015).

Όπως γίνεται αντιληπτό από τα παραπάνω, οι Στόχοι Βιώσιμης Ανάπτυξης αποτελούν από τη φύση τους ένα αρκετά μεγαλόπνοο και φιλόδοξο εγχείρημα, το οποίο θέτει τους κατευθυντήριους άξονες δράσης προς την επίτευξη και της κοινωνικής προόδου. Οι προκλήσεις, τα προβλήματα και οι απειλές του σήμερα και του αύριο μπορούν και πρέπει να αντιμετωπιστούν με δράσεις που ακολουθούν τη λογική και την φιλοσοφία των Στόχων, καθώς όσο τα χρονικά περιθώρια στενεύουν, τόσο θα διογκώνονται οι κίνδυνοι και θα καθίσταται πιο δύσκολη η διαχείρισή τους. Το βασικότερο στοιχείο όλων όμως, που θα κρίνει εν πολλοίς το αποτέλεσμα αυτού του ‘στοιχήματος’, είναι η βούληση που θα επιδείξουν -κυρίως, αλλά όχι μόνο- τα κρατικά υποκείμενα, καθώς ο εθελοντικός χαρακτήρας των Στόχων, η εφαρμογή των οποίων εδράζεται αποκλειστικά στη βούληση των κρατών, φαίνεται ότι θα είναι ο καθοριστικός παράγοντας. Η βούλησή τους, διακηρυκτικά, έχει φανεί και εμπεδωθεί. Τώρα, όμως, είναι η κατάλληλη στιγμή να μετουσιωθεί και σε πράξεις.

Ευάγγελος Ντουμάνης.

Πηγές:

1. Roser, M., Ortiz-Ospina, E. (2017). Global Extreme Poverty https://ourworldindata.org/extreme-poverty
2. Ferreira, R. (2015). The international poverty line has just been raised to $1.90 a day, but global poverty is basically unchanged. How is that even possible? http://blogs.worldbank.org/developmenttalk/international-poverty-line-has-just-been-raised-190-day-global-poverty-basically-unchanged-how-even
3. Tansey, S. (2017). SDGs: Where do human rights fit in?, http://sdgfunders.org/blog/sdgs-where-do-human-rights-fit-in/
4. A/RES/70/1. (2015). Transforming our world: the 2030 Agenda for Sustainable Development , Προοίμιο, σελ.1 , https://sustainabledevelopment.un.org/post2015/transformingourworld
5. World Bank Group. (2016). Africa poverty report, Poverty in rising Africa, σελ.6 (Foreword)
6. United Nations. (n.d.). Goal 1: End poverty in all its forms everywhere,
    http://www.un.org/sustainabledevelopment/poverty/
7. Provost, C. (2017). Climate Change could drive 122m more people into extreme poverty by 2030  https://www.theguardian.com/global-development/2016/oct/17/climate-change-could-drive-122m-more-people-into-extreme-poverty-by-2030-un-united-nations-report
8. UNCTAD. (2015). Access To Financial Services As a Driver For The Post-2015 Development Agenda, Policy Brief No.3, September 2015
9. Πενταγιώτη, Ν. (2017). Οι παγκόσμιοι στόχοι για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη. Οργάνωση ΓΗ, Αθήνα, σελ. 13-16
10. United Nations. (n.d.). Goal 5: Achieve gender equality and empower all women and girls http://www.un.org/sustainabledevelopment/gender-equality/
11. Musau,Z. (2015). Women, peace & security, African Renewal , Vol. 29 No.3, σελ.23-27
12. United  Nations Development Programm, (χ. η.), No Poverty, http://www.undp.org/content/undp/en/home/sustainable-development-goals/goal-1-no-poverty.html

Πηγή: