Για πρώτη φορά στην Ελλάδα μητέρα χάνει την επιμέλεια της κόρης της γιατί εφάρμοζε κατ’ οίκον εκπαίδευση.
Ως δασκάλα αγγλικών η ίδια, αποφάσισε να εκπαιδεύσει κατ’ οίκον την κόρη της και να μην την στείλει ποτέ στο σχολείο (*1). Πιστεύω ότι πρόκειται για ένα πολύ σοβαρό θέμα, το οποίο οφείλει να μας απασχολήσει.
Ελληνική νομοθεσία και κατ’ οίκον εκπαίδευση
Ας δούμε τι προβλέπει η ελληνική νομοθεσία για την κατ’ οίκον εκπαίδευση: στο άρθρο 6 παρ. 4.γ. του Ν. 3699/2008, όπως έχει τροποποιηθεί και συμπληρωθεί, ορίζεται ότι: «Όταν η φοίτηση των μαθητών καθίσταται αδύνατη λόγω σοβαρών βραχυχρόνιων ή χρόνιων προβλημάτων που δεν επιτρέπουν τη μετακίνηση τους, η εκπαίδευση των μαθητών αυτών δύναται να παρέχεται με διδασκαλία στο σπίτι».
Η διαδικασία σε ό, τι αφορά την παροχή κατ’ οίκον διδασκαλίας σε μαθητές προβλέπει την υποβολή αίτησης των γονέων μέσω του σχολείου που έχει εγγραφεί ο μαθητής, συνοδευόμενη από αιτιολογημένη πρόσφατη ιατρική γνωμάτευση από δημόσια ιατροπαιδαγωγική υπηρεσία ή δημόσια υγειονομική επιτροπή στην οποία αναγράφεται η διάρκεια της επιβεβλημένης παραμονής του μαθητή στο σπίτι. Εν συνεχεία, τα σχετικά δικαιολογητικά διαβιβάζονται στην αρμόδια Δ/νση, ο Δ/ντης της οποίας εγκρίνει τη διδασκαλία στο σπίτι και καλεί τους εκπαιδευτικούς της αντίστοιχης βαθμίδας που υπηρετούν στα σχολεία του Νομού να εκδηλώσουν ενδιαφέρον για την ανάληψη της κατ’ οίκον διδασκαλίας, υπερωριακά. (*2)
Συνεπώς, διαπιστώνουμε ότι η κατ’ οίκον εκπαίδευση στην Ελλάδα απαγορεύεται, παρά μόνο όταν συντρέχουν σοβαρά βραχυχρόνια ή χρόνια προβλήματα του παιδιού που καθιστούν αδύνατη την εκπαίδευσή του στο σχολείο. Εν τούτοις, γονείς και στη χώρα μας επιλέγουν αυτήν τη μορφή εκπαίδευσης χωρίς να συντρέχουν λόγοι υγείας, ενεργώντας ουσιαστικά εκτός νόμου.
Τι ισχύει σε άλλες χώρες
Στην Ευρώπη αυστηρά υπέρ της εκπαίδευσης στο σχολείο είναι η Σουηδία και η Γερμανία, ενώ συνταγματική πρόβλεψη για το δικαίωμα της εκπαίδευσης στο σπίτι έχουν η Ιταλία και η Ισπανία. Ο αριθμός των παιδιών στην Ευρώπη που λαμβάνουν εκπαίδευση στο σπίτι παρουσιάζει σημαντικές αποκλίσεις. Ενδεικτικά, περίπου 20.000 είναι οι μαθητές που επιλέγουν την κατ’ οίκον διδασκαλία στη Γαλλία και 100.000 – 160.000 στην Αγγλία, την ώρα που είναι μόλις 200 οι μαθητές που παρακολουθούν το λεγόμενο «homeschooling» στη Νορβηγία, 1.000 στην Αυστρία, 200 στη Δανία, 100 στην Ελβετία, 300-400 στην Ιρλανδία, 40 στην Πολωνία και περίπου 100 στην Ολλανδία.
Παράλληλα, η σχετική νομοθεσία διαφέρει σημαντικά από χώρα σε χώρα σε ό,τι αφορά την οργάνωση του μαθήματος, το πρόγραμμα σπουδών, την αξιολόγηση των επιδόσεων, τα προσόντα των εκπαιδευτικών, τη διαρρύθμιση του χώρου διδασκαλίας, τον έλεγχο και την επιθεώρηση εκ μέρους των αρχών. Παντού, όμως, είναι αποκλειστικά η πολιτεία αρμόδια για τη ρύθμιση των θεμάτων υποχρεωτικής εκπαίδευσης.
Η επιλογή ενός γονέα να εκπαιδεύσει το παιδί του στο σπίτι και ερωτήματα
Ως εκπαιδευτικός, είμαι κατά της εκπαίδευσης στο σπίτι για μια σειρά λόγων που θα αναπτύξω στη συνέχεια. Ωστόσο, θεωρώ ότι πρέπει να συζητηθούν με σοβαρότητα εναλλακτικές μορφές εκπαίδευσης με το Υπουργείο Παιδείας, ιδίως όταν υπάρχουν γονείς που εκτός νόμου προβαίνουν σε τέτοιες επιλογές. Το κράτος σίγουρα δεν πρέπει να αφήσει τους γονείς να αυθαιρετούν και να δρουν ανεξέλεγκτα. Από την άλλη πλευρά, οφείλει να τους δώσει λόγο, να ακούσει με προσοχή τα επιχειρήματά τους και να ανοίξει μαζί τους έναν ουσιαστικό διάλογο.
Τα ερωτήματα που εγείρονται στην περίπτωση που ένας γονιός επιλέγει μια μορφή εκπαίδευσης εκτός νόμου θα μπορούσαν να συνοψιστούν σε τρία σημεία:
- Πώς ένας γονιός που δεν είναι εκπαιδευτικός και δεν έχει την αντίστοιχη διδακτική εμπειρία κρίνει τον εαυτό του ικανό να αναλάβει εξ ολοκλήρου την εκπαίδευση του παιδιού;
- Πώς ένας γονιός, ακόμα κι αν ο ίδιος είναι εκπαιδευτικός, επιλέγει για το παιδί του μια μορφή εκπαίδευσης εκτός νόμου, χωρίς καμία καθοδήγηση από την επιστημονική κοινότητα;
- Πώς θα εξασφαλίσουμε ότι το παιδί δεν καταπιέζεται από την απόφαση του γονέα του, ότι δεν του προκαλούνται συναισθηματικά και ψυχολογικά κενά και ότι πραγματικά η εκπαίδευση κατ’ οίκον το βοηθάει να αναπτύξει τις δεξιότητες του, όπως διατείνεται ο γονέας;
Όσον αφορά το επιχείρημα ότι υπάρχουν εκπαιδευτικοί που δεν επιτελούν ορθά το λειτούργημά τους, το κρίνω άτοπο, γιατί με την ίδια λογική υπάρχουν γιατροί, δικηγόροι, μηχανικοί και επαγγελματίες όλων των ειδικοτήτων που δεν ασκούν με συνέπεια και υπευθυνότητα το επάγγελμά τους, όμως δεν τους υποκαθιστούμε χωρίς να έχουμε τα αντίστοιχα πτυχία και τις γνώσεις που απαιτούνται.
Όπως συχνά έχω καταθέσει μέσα από την αρθρογραφία μου, το εκπαιδευτικό μας σύστημα πρέπει, οπωσδήποτε, να αλλάξει και μάλιστα ριζικά. Είναι, πιστεύω, επιτακτική ανάγκη η Ελλάδα της κρίσης να προχωρήσει σε ουσιαστική αναμόρφωση του εκπαιδευτικού συστήματος, εντάσσοντας βιωματικούς τρόπους μάθησης. Σε επόμενο άρθρο θα προχωρήσω σε κατάθεση συγκεκριμένων προτάσεων για το μείζον αυτό θέμα. Ωστόσο, οτιδήποτε γίνεται χωρίς έλεγχο, χωρίς κατευθυντήριες γραμμές και χωρίς καμία γνώση παρά μόνο με σκόρπιες πληροφορίες που ο γονιός συγκεντρώνει από διάφορες πηγές, δύναται να προκαλέσει προβλήματα στην ομαλή ψυχική και νοητική ανάπτυξη του παιδιού και πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί σε όποια ενέργεια λαμβάνεται για τα παιδιά εκτός νόμου.
Ηome schooling στις ΗΠΑ
Για να έχουμε όμως μια εικόνα για την κατ’ οίκον εκπαίδευση, ας δούμε πώς εφαρμόζεται στις Η.Π.Α. Ας ξεκινήσουμε από τους λόγους για τους οποίους γονείς στις Η.Π.Α. επιλέγουν την κατ’ οίκον εκπαίδευση. Οι κυριότεροι συνοψίζονται στα εξής: ανησυχία των γονέων για την ασφάλεια των παιδιών τους, θρησκευτικοί λόγοι, οφέλη που θεωρούν οι γονείς ότι θα αποκομίσουν τα παιδιά τους εκτός σχολείου, αντιστάθμισμα των πιέσεων που το παραδοσιακό εκπαιδευτικό σύστημα ασκεί στο παιδί και κάλυψη συγκεκριμένων αναγκών της οικογένειάς, όπως για παράδειγμα συχνά ταξίδια.
Άλλοι λόγοι αφορούν την κάλυψη ειδικών αναγκών του παιδιού, όπως κάποια αναπηρία ή μαθησιακή δυσκολία, ή ενίσχυση των «προικισμένων» παιδιών, στα οποία οι γονείς θέλουν να προσφέρουν μια πιο εξειδικευμένη μορφή εκπαίδευσης.
Η κατ’ οίκον εκπαίδευση υπάγεται στους νόμους κάθε Πολιτείας και κάθε Πολιτεία έχει διαφορετικές απαιτήσεις από τις οικογένειες που την εφαρμόζουν. Σε ορισμένες Πολιτείες, οι γονείς υποχρεούνται να ενημερώνουν τη σχολική μονάδα ότι εκπαιδεύουν οι ίδιοι τα παιδιά τους. Άλλες Πολιτείες απαιτούν από τους γονείς να υποβάλλουν σχέδια έγκρισης μαθημάτων, να στέλνουν τακτικά εκθέσεις, να προετοιμάζουν ένα χαρτοφυλάκιο για την αξιολόγηση των παιδιών από την εκπαιδευτική κοινότητα, να επιτρέπουν κατ’ οίκον επισκέψεις από υπαλλήλους της περιοχής και να εξετάζονται τα παιδιά τους, όπως στο παραδοσιακό σχολείο (*4). Να σημειώσω ότι ορισμένες οικογένειες προτιμούν να περνούν τα παιδιά τους από τη διαδικασία των εξετάσεων για να εξασφαλίσουν ότι τα παιδιά σημειώνουν πρόοδο. Άλλοι γονείς θεωρούν ότι δεν υπάρχει ανάγκη για εξετάσεις μέχρι να φτάσουν τα παιδιά στο γυμνάσιο.
Όσον αφορά τώρα το πρόγραμμα που ακολουθούν οι homeschoolers στις Η.Π.Α. αξίζει να αναφερθεί ότι έχουν την ευχέρεια να οργανώσουν το πρόγραμμα ανάλογα με τις ανάγκες της οικογένειας και τις ιδιαιτερότητες κάθε παιδιού. Πολλοί αρχίζουν την εκπαίδευσή τους νωρίς το πρωί, όπως σε ένα παραδοσιακό σχολείο. Ορισμένοι επιλέγουν να μη συσχετίζουν σε τόσο μεγάλο βαθμό το σχολείο με το σπίτι, αλλά να τα διαχωρίζουν και να ξεκινούν όποτε αυτοί θέλουν τη μελέτη. Εάν για παράδειγμα ένα παιδί ενθουσιάζεται με ένα επιστημονικό πείραμα ενώ είναι η ώρα να κοιμηθεί, κάποιοι γονείς ακολουθούν τον ενθουσιασμό του παιδιού για να δουν πού θα το οδηγήσει και έτσι διαμορφώνουν τη σχολική μέρα ακολουθώντας ουσιαστικά τον ενθουσιασμό του παιδιού τους για όσα του διδάσκουν.
Είναι δεδομένο ότι η εκπαιδευτική φιλοσοφία που επιλέγει μια οικογένεια επηρεάζει σημαντικά την καθημερινότητα και τους ρυθμούς ζωής τους. Αν και οι περισσότεροι είναι εξοικειωμένοι μόνο με το παραδοσιακό σύστημα εκπαίδευσης, ως homeschoolers έχουν την ελευθερία να συνδυάζουν ιδέες και μεθόδους που ανταποκρίνονται καλύτερα στις ανάγκες των παιδιών τους και να μην ακολουθούν το παραδοσιακό σύστημα των εγχειριδίων και του τυποποιημένου προγράμματος.
Τέλος, ως προς το χρονοδιάγραμμα που ακολουθείται, να επισημάνω ότι οι μαθητές που εκπαιδεύονται στο σπίτι έχουν πλήρη ελευθερία να θέσουν το χρονικό πλαίσιο που επιθυμούν.
Πολλοί ακολουθούν το παραδοσιακό σχολικό ημερολόγιο, ενώ άλλοι ακολουθούν το δικό τους πρόγραμμα ανάλογα με τις ανάγκες τους. Η κατ’ οίκον εκπαίδευση μπορεί να συνεχιστεί έως ότου αποφοιτήσει το παιδί και εισαχθεί στο κολλέγιο. Οι οικογένειες μπορούν να επιλέξουν την κατ’ οίκον εκπαίδευση σε όλη τη διάρκεια της εκπαιδευτικής πορείας των παιδιών τους ή μπορεί να την επιλέξουν μόνο για λίγα χρόνια πριν μεταφέρουν τα παιδιά τους σε ένα παραδοσιακό σχολείο. (*3)
Συνοψίζοντας, ένα από τα πλεονεκτήματα της οικιακής εκπαίδευσης είναι ότι οι μαθητές μπορούν να προχωρήσουν σύμφωνα με το δικό τους χρονοδιάγραμμα και τις προσωπικές τους ανάγκες και ιδιαιτερότητες. Το δικό μου ερώτημα, ωστόσο, παραμένει: πώς ένας γονιός χωρίς να έχει περάσει ο ίδιος από κατάλληλη εκπαίδευση, είναι ικανός να κρίνει τι είναι το καλύτερο για το παιδί του και τη μόρφωσή του; Με αυτό τον τρόπο απαξιώνεται ο ρόλος της εκπαίδευσης και της επιστημονικής κοινότητας που σπουδάζει και επιμορφώνεται για να εξασφαλίσει στα παιδιά μια ολοκληρωμένη παιδεία.
Ένα ακόμα ερώτημα που μου «γεννιέται» είναι εάν το να μετατρέπεται το σπίτι σε «σχολείο» και ο γονιός σε «δάσκαλο» μπορεί να λειτουργήσει θετικά στην ψυχοσύνθεση του παιδιού ή τελικά το κουράζει, καθώς το παιδί δεν έχει εναλλαγές και διαφορετικές εικόνες που ακόμα και εμείς οι μεγαλύτεροι χρειαζόμαστε. Επίσης, ο γονιός πρέπει να αφιερωθεί με όλη του την ψυχή σε αυτήν τη διαδικασία, εάν θέλει ασφαλώς να εκπαιδεύσει σωστά το παιδί του. Αυτό σημαίνει ότι έχει πολύ χρόνο στη διάθεσή του για να αφιερωθεί στην καθημερινή εκπαίδευση του παιδιού και ταυτόχρονα το ψυχικό σθένος να λειτουργεί, πέρα από γονιός, ως επαγγελματίας δάσκαλος. Υπάρχουν πολλοί γονείς όμως με απεριόριστο χρόνο και δύναμη να λειτουργούν ως «δάσκαλοι» του παιδιού τους σε καθημερινή βάση; Ερωτήματα που αναμφισβήτητα απαιτούν διερεύνηση.
Το φαινόμενο της «αποσχολειοποίησης»
Πέραν όμως από την εκπαίδευση στο σπίτι (home schooling) υπάρχει και μια άλλη έννοια που πρέπει να μας απασχολήσει. Πρόκειται για την «αποσχολειοποίηση» (unschooling). Να αναφέρω ότι ο όρος «αποσχολειοποίηση» επινοήθηκε κατά τη δεκαετία του 1970 και χρησιμοποιήθηκε από τον εκπαιδευτικό John Holt, ο οποίος είναι ευρέως αναγνωρισμένος ως ο πατέρας της «αποσχολειοποίησης». Παρόλο που θεωρείται ως συνώνυμη έννοια του homeschooling, οι οπαδοί της «αποσχολειοποίησης» (unschoolers) διαφέρουν ως προς τη φιλοσοφία από τους υποστηρικτές του homeschooling.
Η «αποσχολειοποίηση» αμφισβητεί τη χρησιμότητα του τυποποιημένου προγράμματος σπουδών, τις συμβατικές μεθόδους ταξινόμησης και τα υπόλοιπα χαρακτηριστικά της παραδοσιακής σχολικής εκπαίδευσης, ενισχύοντας την εκπαίδευση σε κάθε παιδί, ατομικά. Ειδικότερα, ενθαρρύνει τα παιδιά να μαθαίνουν μέσα από τις δικές τους βιωματικές εμπειρίες, τις δραστηριότητες, το παιχνίδι, τις ευθύνες για τα οικιακά, τα προσωπικά ενδιαφέροντα και περιέργεια, την εργασιακή εμπειρία, τα ταξίδια, τα βιβλία, τα μαθήματα επιλογής, την οικογένεια, τους μέντορες και την κοινωνική αλληλεπίδραση. Η «αποσχολειοποίηση» ενθαρρύνει επίσης την εξερεύνηση των δραστηριοτήτων την οποία αναλαμβάνουν τα ίδια τα παιδιά, πιστεύοντας ότι η πιο προσωπική μάθηση είναι πιο ουσιαστική, πιο εύκολα κατανοητή και κατά συνέπεια πιο χρήσιμη για το παιδί. (*5)
Πολύ ενδιαφέρουσες, θα έλεγα, προσεγγίσεις. Ωστόσο, εξακολουθώ να πιστεύω ότι το παραδοσιακό σχολείο μπορεί να εντάξει στο πρόγραμμά του με πολύ πιο αποτελεσματικό και ωφέλιμο τρόπο βιωματικούς τρόπους μάθησης που από τη μία θα αναδεικνύουν τις ατομικές δεξιότητες και θα ενισχύουν το ομαδικό πνεύμα από την άλλη.
Τι πρέπει να προσέξουμε σε περίπτωση νομιμοποίησης της κατ’ οίκον εκπαίδευσης στην Ελλάδα
Σε κάθε περίπτωση εάν η κατ’ οίκον εκπαίδευση νομιμοποιηθεί στην Ελλάδα θα πρέπει να υπάρξουν σαφή όρια ώστε να μην οδηγηθούμε σε πλήρη απαξίωση της εκπαίδευσης και της επιστημονικής κοινότητας. Όπως ο γονιός δεν μπορεί να προβεί σε ιατρικές ή νομικές πράξεις χωρίς την αντίστοιχη εκπαίδευση, έτσι είναι ακατάλληλος να εκπαιδεύσει το παιδί του χωρίς γνώση και επιμόρφωση. Επομένως, ο γονιός πρέπει να επιμορφώνεται και να ενημερώνει την εκπαιδευτική κοινότητα για τις μεθόδους που ακολουθεί και την πρόοδο που σημειώνει το παιδί. Επίσης, κρίνω σκόπιμο το παιδί να έχει την εμπειρία της σχολικής τάξης, ώστε να επιλέξει το ίδιο εάν προτιμά την κατ’ οίκον εκπαίδευση ή το παραδοσιακό σχολείο και να μην είναι μια αυταρχική απόφαση των γονέων.
Συνεπώς, θα ήταν καλύτερο αυτή η επιλογή να γίνει στο Γυμνάσιο ή το Λύκειο. Τέλος, εξαιρετικά σημαντικό είναι να παρακολουθείται από την επιστημονική κοινότητα η πορεία των παιδιών που θα επιλέξουν αυτής της μορφής την εκπαίδευση, προκειμένου να εξαχθούν ασφαλή συμπεράσματα για τα οφέλη και τις αδυναμίες της εναλλακτικής αυτής μορφής εκπαίδευσης και παράλληλα να έχουν διερευνηθεί οι ακριβείς λόγοι για τους οποίους οι γονείς επιλέγουν αυτήν τη μορφή εκπαίδευσης -αν κατ’ αρχάς είναι επιλογή του ενός ή και των δύο γονέων και βέβαια να έχουν αποκλεισθεί θρησκοληψίες και φοβίες των γονέων που μπορεί να λειτουργήσουν δυσμενώς στο παιδί. Κανένας γονιός δεν έχει δικαίωμα να λειτουργεί αυθαίρετα και ανεξέλεγκτα για τόσο σοβαρά ζητήματα που αφορούν την παιδική και εφηβική ηλικία, αλλά σίγουρα κάθε γονιός έχει δικαίωμα και υποχρέωση να μεριμνήσει για το καλύτερο και την ευτυχία των παιδιών του.
Συμπερασματικά, η προσωπική μου άποψη είναι ότι, όσο σπουδαίος «δάσκαλος» κι αν είναι ο γονιός, τα γέλια με τους συμμαθητές, τα πρώτα χτυποκάρδια, ακόμα και οι αγωνίες για τα μαθήματα ή τον αθλητισμό, είναι συναισθήματα μοναδικά που βιώνονται μόνο μέσα στο σχολείο και μέσα στην ομάδα. Άρα, πρωταρχικός μας στόχος ας είναι η βελτίωση του παραδοσιακού σχολείου και η εκπαίδευση στο σπίτι ας αποτελεί ένα συμπληρωματικό «όπλο» των γονιών για μια ολοκληρωμένη παιδεία.
postmodern.gr
ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ
1.Τα στοιχεία αντλούνται από το εξαιρετικό ρεπορτάζ της δημοσιογράφου του ΑΝΤ1, κυρίας Κέλλλυς Χεινοπώρου http://www.antenna.gr/minisites/ant1-news/watch/ant1-news-s1-e9337-ehase-tin-epimelia-tu-pedioi-tis-epidi-den-tin-estelne-sto-sholeio
2.Βλ. σχετικά https://www.minedu.gov.gr/nomot-koinov/koinovouleytikos/koinelex-d/17677-22-01-16-apantisi-tou-ypourgoy-stin-erotisi-sxetika-me-tin-paroxi-kat-oikon-didaskalias-se-mathiti-apo-ta-vorizia-irakleiou
3.Τα στοιχεία αντλούνται από το άρθρο με τίτλο Ο θεσμός της κατ’ οίκον εκπαίδευσης http://www.ipaideia.gr/paideia/o-thesmos-tis-kat-oikon-ekpaideusis Πηγή: Χαρά Καλημέρη – ΗΜΕΡΗΣΙΑ
4.Τα στοιχεία έχουν αντληθεί από το άρθρο της Kathy Ceceri που φέρει τον τίτλο What is Homeschooling and Why Do Families Educate This Way? A Quick Introduction to Family-Based Education και μπορείτε να το διαβάσετε εδώ https://www.thoughtco.com/what-is-homeschooling-1832543
