Δύο είναι οι κύριοι λόγοι για τους οποίους το έγκλημα του βιασμού δεν καταγγέλλεται: πρώτον, εξαιτίας του φόβου κοινωνικού στιγματισμού, ένας φόβος που δυστυχώς καλλιεργείται και εντείνεται και από τα ΜΜΕ, τα οποία στο βωμό της τηλεθέασης / αναγνωσιμότητας / ακροαματικότητας δεν έχουν διστάσει να “φωτογραφίσουν” δράστες και θύματα -ακόμα και ανήλικα άτομα- παραβιάζοντας καταφανώς τη δημοσιογραφική δεοντολογία, αλλά και βασικά ανθρώπινα δικαιώματα.
Και δεύτερον, λόγω της ακροαματικής διαδικασίας που εξευτελίζει για μια φορά ακόμα το θύμα και η οποία σύμφωνα με την άποψη έγκριτων νομικών, πρέπει οπωσδήποτε να αλλάξει.
“Εγκληματικοί μύθοι” και βιασμός
Οι εγκληματικοί μύθοι γύρω από τον βιασμό είναι πολλοί και δυστυχώς αναπαράγονται και διαιωνίζονται μέσω των κοινωνικών στερεοτύπων που σαν “αγκάθι” παραμένουν στις αντιλήψεις της κοινωνίας.
Η διεθνής έρευνα έχει καταγράψει τους ακόλουθους εγκληματικούς μύθους, οι οποίοι πρέπει να καταρριφθούν, ώστε και τα θύματα να προστατευθούν και το έγκλημα του βιασμού να μη μένει ατιμώρητο. Ειδικότερα οι πιο διαδεδομένοι και επικίνδυνοι μύθοι (*) συνοψίζονται στα εξής σημεία:
“Οι γυναίκες διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να πέσουν θύματα βιασμού σε εξωτερικό χώρο, μέσα στο σκοτάδι, από κάποιον άγνωστο άνδρα”.
Η διεθνής έρευνα έχει δείξει ότι μόλις το 10% των βιασμών έχει διαπραχθεί από αγνώστους. Η συντριπτική πλειοψηφία των βιασμών, περίπου το 90%, έχει διαπραχθεί από γνωστούς του θύματος.
Μάλιστα, το πιο αξιοσημείωτο είναι ότι μπορεί δράστες να είναι άντρες, τους οποίους το θύμα στο παρελθόν εμπιστευόταν ή ακόμα και αγαπούσε.
Αυτό είναι ένα πολύ σημαντικό σημείο που δεν πρέπει να περάσει απαρατήρητο από την έρευνα, καθώς αποκαλύπτει και τις συμβολικές διαστάσεις του εγκλήματος του βιασμού, δεδομένου ότι ο δράστης εκμεταλλεύεται την εμπιστοσύνη, ακόμα και τα αισθήματα αγάπης του θύματος προς αυτόν.
Ο βιαστής δηλαδή, μπορεί να είναι πρώην σύντροφος, συνάδελφος, φίλος, γείτονας, ένα πρόσωπο προς το οποίο το θύμα νιώθει ή ένιωθε στο παρελθόν οικειότητα.
Άξιο επισημάνσεως είναι, επίσης, ότι σε όλες αυτές τις περιπτώσεις ο βιασμός είναι πολύ πιο πιθανό να διαπραχθεί σε έναν χώρο όχι εξωτερικό, αλλά σε ένα χώρο όπου το θύμα νιώθει πως είναι ασφαλές.
“Μόνο οι νέες σε ηλικία, γοητευτικές γυναίκες που φοράνε στενά ρούχα και έχουν μια προκλητική συμπεριφορά, πέφτουν θύματα βιασμού”.
Πρόκειται για τον πιο διαδεδομένο εγκληματικό μύθο που οδηγεί σε απαράδεκτες διαπιστώσεις, ιδίως στο πλαίσιο κλειστών κοινωνιών, τύπου “τα ήθελε”, “τον προκάλεσε”, “της άξιζε με τη συμπεριφορά της “.
Αυτές οι στερεοτυπικές εικόνες για τη γυναίκα αποδεικνύουν ότι, όσο κι αν προοδεύσει μια κοινωνία, πάντοτε οι γυναίκες θα παλεύουν ακόμα και για τα αυτονόητα.
Η διεθνής έρευνα καταρρίπτει και τον παραπάνω πολύ επικίνδυνο μύθο, υπογραμμίζοντας ότι άνθρωποι όλων των ηλικιών και φύλων, όλων των κοινωνικών και οικονομικών τάξεων, ανεξαρτήτως εξωτερικής εμφάνισης και συμπεριφοράς, δύναται να αποτελέσουν θύματα βιασμού, γιατί ο βιασμός -και αυτό είναι το πιο σημαντικό κατά την άποψή μου στοιχείο που πρέπει να τονίσουμε- είναι μια πράξη βίας και ελέγχου.
Συνεπώς το πόσο ελκυστικό ή προκλητικό είναι το θύμα, τι ρούχα φοράει ή το πώς συμπεριφέρεται, ελάχιστα απασχολεί το βιαστή εκείνη τη στιγμή.
Ο βιασμός ως μία πράξη βίας και ελέγχου
Ο βιαστής θέλει να επιβεβαιωθεί, να δείξει τη δύναμή του και να ασκήσει έλεγχο πάνω στο θύμα. Επομένως το άτομο που έχει επιζήσει του βιασμού πρέπει να κατανοήσει ότι δεν προκάλεσε το δράστη και δεν πρέπει να αυτο-ενοχοποιείται άδικα.
Η ανάγκη του δράστη να επιβεβαιωθεί και να επιβάλλει την εξουσιαστική του δύναμη μπορεί να είναι τόσο μεγάλη που να οδηγήσει ακόμα και στη δολοφονία του θύματος, ενώ σε ακραίες περιπτώσεις έχουν καταγραφεί περιπτώσεις όπου ο δράστης ασελγεί στο άψυχο σώμα….
“Το αλκοόλ, τα ναρκωτικά ή η κατάθλιψη, μπορεί να οδηγήσουν ένα άτομο στο έγκλημα του βιασμού”.
Πρόκειται, επίσης, για έναν πολύ επικίνδυνο μύθο που ευτυχώς καταρρίπτεται από την έρευνα, η οποία τονίζει ότι το αλκοόλ, η χρήση ουσιών ή η κατάθλιψη δεν αποτελούν αιτίες που μπορεί να μετατρέψουν ένα άτομο σε βιαστή, ούτε ασφαλώς δικαιολογούν τη σεξουαλική βία.
Αρκετοί μύθοι αφορούν το θέμα της συναίνεσης και είναι σημαντικό να ρίξουμε φως και σε αυτούς, καθώς κυρίως νεαρά σε ηλικία άτομα που αρχίζουν να έχουν σεξουαλικές επαφές, δύναται να “παγιδευτούν” σε αυτούς τους μύθους.
Οι κυριότεροι από αυτούς συνοψίζονται στα εξής σημεία:
“Πολλά κορίτσια “το παίζουν” δύσκολες, αλλά στην πραγματικότητα το “όχι” τους ισοδυναμεί με “ναι””.
Το “όχι” είναι “όχι” και σε καμία περίπτωση δεν σημαίνει ναι!
Πρέπει να υπάρξει απόλυτη συναίνεση και από τις δύο πλευρές.
Ένα άλλο θέμα αφορά το σεξουαλικό παρελθόν που μπορεί να είχαν δύο άτομα. Το ότι στο παρελθόν είχαν σεξουαλικές σχέσεις, δεν σημαίνει ότι το άτομο δεν δικαιούται να αρνηθεί να έχουν εκ νέου σχέσεις.
“Άτομα που ως παιδιά έχουν πέσει θύματα βιασμού, ως ενήλικες θα μετατραπούν σε δράστες”.
Αυτός είναι ένας πολύ προσβλητικός και επικίνδυνος μύθος για τα παιδιά-θύματα βιασμών, ο οποίος διεθνώς καταρρίπτεται.
Η έγκαιρη παρέμβαση και στήριξη των παιδιών θυμάτων θα τα βοηθήσει να επουλώσουν τα ψυχικά τους τραύματα και να έχουν μια φυσιολογική ζωή στο μέλλον.
“Ο βιασμός αποδεικνύεται μόνο αν υπάρχουν σημάδια πάλης και αντίστασης”.
Η έρευνα καταγράφει περιπτώσεις όπου το άτομο δεν έχει αντισταθεί, γιατί έχει δεχτεί απειλές ή γιατί ο δράστης έχει χρησιμοποιήσει μαχαίρι ή άλλο όπλο για να κρατήσει το θύμα σε καταστολή.
Η σιωπή και το σοκ
Συνομιλώντας στο παρελθόν με γυναίκες που έχουν δεχτεί σεξουαλικές επιθέσεις, μού έχουν επιβεβαιώσει το παραπάνω: ο φόβος αλλά κυρίως το σοκ, όταν ο δράστης είναι ένα γνωστό και οικείο τους πρόσωπο, είναι τόσο μεγάλο ώστε “παραλύει” το σώμα και το άτομο αδυνατεί να αντιδράσει.
Είναι σαν μια “σιωπηρή” κραυγή που δεν μπορεί όμως να βγει από το στόμα και “τραυματίζει” τελικά την ψυχή…
“Το έγκλημα του βιασμού διαπράττεται μόνο κατά γυναικών”.
Η πλειοψηφία των περιπτώσεων αφορά γυναίκες και παιδιά. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι άνδρες δεν πέφτουν θύματα σεξουαλικών επιθέσεων και από άλλους άντρες και από γυναίκες.
Τεράστιο θέμα επίσης που πρέπει να αναδειχθεί: το πώς μια γυναίκα μπορεί να εκμεταλλευτεί την επαγγελματική, κοινωνική και οικονομική της θέση και το πόσο δύσκολα ένας άντρας θα μιλήσει για αυτό, πάλι εξαιτίας κοινωνικών στερεοτύπων, αλλά και από το φόβο στιγματισμού και περιθωριοποίησής του.
Τέλος, οι ερευνητές και οι δημοσιογράφοι οφείλουν να ρίξουν φως και στο “αθέατο” έγκλημα των ομοφυλικών βιασμών, εντός των ιδρυματικών πλαισίων, όπου το άτομο αδυνατεί να αποκαλύψει τι του έχει συμβεί.
Βιασμός και ελληνική πραγματικότητα: το προφίλ του βιαστή
Θα ξεκινήσω υπογραμμίζοντας ότι ο Καθηγητής Εγκληματολογίας, κ. Άγγελος Τσιγκρής, έχει ασχοληθεί επισταμένα με το θέμα και έχει χαρακτηρίσει το έγκλημα του βιασμού ως ένα “αθέατο” έγκλημα, καταρρίπτοντας τους μύθους που δυστυχώς μέχρι σήμερα αναπαράγονται στην ελληνική κοινωνία.
Όσον αφορά το προφίλ του δράστη, όπως καταγράφεται και στην επιστημονική μελέτη του κ. Τσιγκρή, βασίζεται πάλι σε αρκετούς μύθους που συχνά αποπροσανατολίζουν τη δημοσιογραφική έρευνα.
Ειδικότερα, είναι μύθος ότι ο βιασμός είναι ένα έγκλημα που απασχολεί τις χαμηλότερες κοινωνικο-οικονομικές τάξεις.
Έχει παρατηρηθεί ότι υπάρχει μια έντονη υπερ-εκπροσώπηση των χαμηλότερων κοινωνικο-οικονομικών τάξεων στις δικαστικές και σωφρονιστικές στατιστικές του βιασμού, η οποία είναι μυθοπλαστική και οφείλεται στο γεγονός ότι η εγκληματικότητα αυτών των τάξεων είναι περισσότερο ορατή στις διωκτικές αρχές, διότι ταυτίζονται με το κυρίαρχο στερεότυπο του εγκληματία, το οποίο τον θέλει φτωχό, αμόρφωτο, άνεργο και νεαρής ηλικίας.
Μύθος επίσης για το προφίλ του δράστη στην ελληνική πραγματικότητα αποτελεί ότι ο βιασμός διαπράττεται από άτομα χαμηλού εκπαιδευτικού επιπέδου.
Η θυματολογική έρευνα έχει αποδείξει ότι δεν υπάρχει καμία απολύτως συσχέτιση ανάμεσα στο βιασμό και το εκπαιδευτικό επίπεδο του δράστη.
Εν τούτοις, το προαναφερθέν στερεότυπο προέρχεται και πάλι από έρευνες που έχουν στηρίξει τα πορίσματά τους σε επίσημα στοιχεία βιασμού της αστυνομίας ή των δικαστηρίων που προσέφεραν επίφαση επιστημονικής κάλυψης στις απόψεις αυτού του τύπου και οδήγησαν στην ισχυροποίησή τους.
Ένα επιπρόσθετο σημείο που προκύπτει από την έρευνα είναι ότι οι δράστες με υψηλό εκπαιδευτικό επίπεδο έχουν μεγαλύτερη διαπραγματευτική ικανότητα, καθώς και τις ανάλογες δυνατότητες για να επιτύχουν έναν εξωποινικό συμβιβασμό με το θύμα τους.
Συνεπώς, εμπλέκονται σπανιότερα στους μηχανισμούς απονομής της ποινικής δικαιοσύνης.
Συνοψίζοντας…
Το έγκλημα του βιασμού αποτελεί μια πράξη βίας, επίδειξης ισχύος και επιβολής ελέγχου.
Πιστεύω όμως ότι θα εξακολουθήσει να παραμένει ένα “αθέατο” έγκλημα, αν δεν θέσουμε τέλος στα κοινωνικά στερεότυπα που κρατούν τα στόματα ερμητικά κλειστά και αναγκάζουν γυναίκες και άντρες να ανέχονται εγκληματικές συμπεριφορές.
Τα ΜΜΕ οφείλουν με σοβαρότητα και νηφαλιότητα να ασχοληθούν με το θέμα, εμβαθύνοντας στις συμβολικές διαστάσεις και προεκτάσεις που λαμβάνει ένα βίαιο έγκλημα, όπως ο βιασμός.
Οι ερευνητές με τη σειρά τους πρέπει να μπορέσουν, μέσα από τις μαρτυρίες των θυμάτων αλλά και το λόγο των δραστών, να εξετάσουν το πώς θα σταματήσει ο φόβος και οι ένοχες σιωπές, ώστε να ανοίξει ένας νέος δρόμος στην πρόληψη και καταπολέμηση αυτής της μορφής εγκληματικότητας που αναμφισβήτητα αφήνει επώδυνα τραύματα στις ψυχές…
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Κ. Παπαρήγα Κωσταβάρα, (2007), Βιασμός. Το έγκλημα, η δίκη, ο νόμος και οι κοινωνικές αντιλήψεις, Μεταίχμιο, Αθήνα.
Α. Τσιγκρής, (1996), Βιασμός: Το αθέατο έγκλημα, ΑΝΤ.Ν.Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή, σσ. 215-314
Α. Τσιγκρής, (2000), ΤΑ ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΑ ΕΓΚΛΗΜΑΤΑ: ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΤΗΣ ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΗΣ ΒΙΑΣ, ΑΝΤ.Ν.Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή.
Α. Τσιγκρής, (1998), Χωρίς συναίνεση: ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΙ ΝΟΜΟΛΟΓΙΑΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΟΥ ΒΙΑΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, ΑΝΤ.Ν.Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ
(*) Τα στοιχεία αντλούνται από την ιστοσελίδα https://rapecrisis.org.uk/mythsvsrealities.php και ειδικότερα το άρθρο που φέρει τον τίτλο Myths Vs Realities και ασχολείται με την κατάρριψη των μύθων σχετικά με το έγκλημα του βιασμού.
Βοηθήστε την "Ιδεοπηγή", γράψτε ένα σχόλιο, διαδώστε τις αναρτήσεις...
