Είναι ο «φιλελευθερισμός» ενιαίος; Είναι συγκεκριμένος; Είναι κρυστάλλινα διαυγής; Είναι αυτονόητος και δεδομένος; Είναι ο σκέτος/ριζοσπαστικός/κοινωνικός φιλελευθερισμός η «παραδοσιακή ιδεολογία της (κεντρο)Δεξιάς»; Όπως γνωρίζει ο καθένας με μια στοιχειώδη εποπτεία της πολιτικής, δύο διαφορετικά και ενίοτε αντιθετικά πολιτικά και ιδεολογικά ρεύματα αποδίδονται στα ελληνικά με την λέξη «φιλελευθερισμός». Άλλο ο ευρωπαϊκός φιλελευθερισμός, άλλο ο αμερικανικός, άλλο classical liberalism, άλλο libertarianism, και τα λοιπά. Στην Ελλάδα υφίσταται μια σύγχυση σχετικά με το τί ακριβώς εννοούμε με την λέξη «φιλελευθερισμός», και δεν διαφαίνεται κάποια ετοιμότητα των οπαδών του να γίνουν πιο συγκεκριμένοι, ενίοτε ούτε καν στα μικρά και «ιδεολογικώς καθαρά» φιλελεύθερα κομματίδια. Όταν μιλάμε για διαφορές, δεν εννοούμε λεπτές ιδεολογικές διαφοροποιήσεις, «στα σημεία». Πολλές φορές πρόκειται για αντιδιασταλτικά αντίθετες πολιτικές προτάσεις, και η πραγματοποίηση της μιας συνιστά τον εφιάλτη της άλλης. Οι «γνήσιοι» φιλελεύθεροι (classical liberals), όσοι παλαιότερα ονομάζονταν παντού liberals και σήμερα ονομάζονται στην Ευρώπη liberals και στην Αμερική libertarians (εδώ συμπεριλαμβάνω την στάση όλων των ρεπουμπλικανών έναντι της οικονομίας), κατηγορούν έως θανάτου τους Αμερικανούς liberals (Ομπάμα, Democratic Party) επί κρατισμώ. Το κοινωνικό κράτος που εισάγουν οι Αμερικανοί liberals, ακόμα και αυτό το ελάχιστο για τα ευρωπαϊκά δεδομένα, θεωρείται εσχάτη προδοσία από τους φιλελευθέρους/liberals (EU)/ libertarians και ρεπουμπλικανούς(USA), οι οποίοι το ονομάζουν καταστροφή της κοινωνίας και των ελευθεριών του ατόμου. Και λοιπά, και λοιπά. Στην Αμερική ο φιλελευθερισμός συναντάται στην κεντροαριστερά, ενώ στην Ευρώπη δορυφορεί πέριξ της κεντροδεξιάς. Στην Αμερική ο φιλελευθερισμός είναι ο μεγάλος αντίπαλος του (κατ’ εξοχήν οικονομικά φιλελευθέρου) συντηρητισμού/ρεπουμπλικανισμού, ενώ στην Ευρώπη συνήθως ο φιλελευθερισμός και ο συντηρητισμός συμπορεύονται εν όλω, εν μέρει ή εν συνεργασία, εναντίον της κεντροαριστεράς και της αριστεράς που προκρίνουν τον κρατισμό. Άντε να συνεννοηθείς μετά… Κοινώς, πιάσ’ τ’ αυγό και κούρευ’το. Για να συγκεκριμενοποιήσουμε και να κατηγοριοποιήσουμε όσο γίνεται, διακρίνονται δύο ιδεολογικές και πολιτικές προτάσεις που αποδίδονται στα ελληνικά ως «φιλελευθερισμός»: (α) Ο «κλασσικός», «ευρωπαϊκός» φιλελευθερισμός, αυτό που στην Ευρώπη λέγεται liberalism, και στην Αμερική libertarianism. Επικεντρώνεται πρώτα στην οικονομία και στην μη-παρέμβαση του κράτους, ενώ το ιδανικό του είναι η σμίκρυνση του κράτους (και της κοινωνίας;) στο μικρότερο δυνατό μέγεθος και η μεγέθυνση της ατομικής πρωτοβουλίας στο μέγιστο δυνατό. Ιδανικά, όχι μόνο στα οικονομικά/κρατικά ζητήματα αλλά και στα κοινωνικά/αξιακά. Η έννοια του κοινωνικού κράτους αποτελεί κόκκινο πανί, τον απόλυτο εχθρό. Οι συντηρητικοί Αμερικανοί και οι μετριοπαθείς Ρεπουμπλικανοί δίνουν παρόμοια έμφαση στην ατομική οικονομική ελευθερία, αλλά όχι και στην κοινωνική/αξιακή. (β) Ο Αμερικανικός φιλελευθερισμός (liberalism) όπως εκφράζεται π.χ. από το Δημοκρατικό Κόμμα. Επικεντρώνεται στις ελευθερίες του ατόμου (π.χ. δικαιώματα ομοφυλοφίλων), θεωρείται κεντροαριστερός και ακκίζεται ως προοδευτικός. Στα της οικονομίας προκρίνει μια μορφή σοσιαλδημοκρατίας – δεν είναι τυχαίο ότι κατηγορείται από τους φιλελευθέρους της (α) κατηγορίας ως η ενσάρκωση του κρατισμού, βλ. Obamacare. Μόνο πραγματικά κοινό στοιχείο στα παραπάνω, ο ατομοκεντρισμός και ατομικισμός, η πορεία προς την πληρέστερη εξατομίκευση – στην μία περίπτωση κυρίως την κοινωνική, στην άλλην κυρίως την οικονομική. Και βαθύτερα, η θεώρηση των ανθρώπινων σχέσεων ως χρήσεων. Φυσικά, ούτως ή άλλως η αμερικανική πολιτική γεωγραφία διαφέρει από την ευρωπαϊκή. Αυτό όμως δεν αναιρεί το ιδιαίτερο πρόβλημα που προκύπτει με τον «φιλελευθερισμό», ο οποίος σαρκώνει την κυριολεξία του «χαμένοι στην μετάφραση». Για του λόγου το αληθές παραθέτουμε ένα απόσπασμα από το βιβλίο Essays on Hayek (επιμ. Fritz Machlup, με πρόλογο του Milton Friedman, σ. XIV): «Παρατηρείται η συνήθεια να αλλάζει το νόημα των λέξεων, ειδικά αν αυτοί που τις υιοθετούν δεν είναι προσεκτικοί μαθητές της βιβλιογραφίας ή μανιώδεις χρήστες λεξικών. Έτσι συνέβη το εξής: ιδιαίτερα στις Ηνωμένες Πολιτείες, την λέξη «φιλελευθερισμός» την έχουν σταδιακά ιδιοποιηθεί πρωταθλητές του κολεκτιβισμού που απορρίπτουν τον φιλελευθερισμό με την κλασσική έννοια του όρου (όρα την εργασία μου με θέμα «Φιλελευθερισμός και η επιλογή των ελευθεριών», στο: Erich Streissler et al. (eds.), Roads to Freedom, σσ. 117-146). Οι παλαιοί φιλελεύθεροι μπορούν να συνεχίσουν να αυτοαποκαλούνται φιλελεύθεροι –χαρακτηρισμός που είναι δικαιωματικά δικός τους- αλλά το πράττουν με τον κίνδυνο να τους μπερδέψουν με τους Αμερικανούς φιλελευθέρους. Για να αποφευχθεί η σύγχυση, θα μπορούσαν να καταφύγουν είτε σε επεξηγηματικές υποσημειώσεις ή στην υιοθέτηση νέας ονομασίας για τον εαυτό τους, όπως «ελευθεριακοί» (libertarians). Η ουσιωδέστερη διαφορά είναι ότι ο κλασσικός φιλελεύθερος θέλει να απελευθερωθεί το άτομο από καταναγκαστικές παρεμβολές, κυρίως από τις παρεμβάσεις του κράτους, ενώ ο Αμερικανός φιλελεύθερος θέλει το κράτος να παρεμβαίνει σε κάθε πιθανή κατάσταση και να περιορίσει την ελευθερία δράσης του ατόμου με μια ποικιλία τρόπων για μια ποικιλία στόχων.» Θα υποθέταμε ότι, αυτονόητα, όταν ο Έλληνας μιλά για φιλελευθερισμό, αναφέρεται στην ευρωπαϊκή του κατανόηση αφού η Ελλάδα βρίσκεται στην Ευρώπη και δεν αποτελεί κάποια πολιτεία βορειοδυτικά του Τέξας. Έλα όμως που δεν είναι έτσι, όπως μια πρόχειρη εποπτεία του διαδικτύου μπορεί να καταδείξει… Οι συγχύσεις που προκύπτουν στα καθ’ ημάς δεν είναι ασήμαντες. Ας πούμε, όταν γράφεται από φιλελευθέρους (το αλίευσα από διαδικτυακούς κύκλους της «Δράσης») ότι ο Ομπάμα ασκεί τον «πραγματικό φιλελευθερισμό» ή ότι ο φιλελευθερισμός και ο συντηρητισμός είναι οι μεγάλοι αντίπαλοι, μοιάζει να εννοείται ο αμερικανικός φιλελευθερισμός (κάτι ούτως ή άλλως σόλοικο αφού… βρισκόμαστε στην Ευρώπη) που όντως είναι αντίπαλος του συντηρητισμού/ρεπουμπλικανισμού, ήτοι ο φιλελευθερισμός της κοινωνικής ελευθεριότητας και της σοσιαλδημοκρατικίζουσας οικονομίας. Έλα μου όμως που οι ίδιοι άνθρωποι αναφέρονται ενίοτε με τα ίδια λόγια στον… «άλλον» φιλελευθερισμό. Και τούμπαλιν. Δημιουργώντας άθελά τους ένα απίστευτο αλληλαντικρουόμενο κουβάρι. Βαβέλ. Εν τω μεταξύ, η δισημία του όρου «φιλελευθερισμός» οδηγεί ενίοτε σε κωμικά καμώματα. Όταν ας πούμε οι τάλαινες Έλληνες υπήκοοι αυτοπροσδιορίζονται πολιτικά στο facebook τους ως liberal ή very liberal, από τις πολλαπλές επιλογές που παρέχει το ίδιο το δίκτυο, σπάω το κεφάλι μου να βρώ τι εννοούν: πολύ αριστεροί ή πολύ δεξιοί; Ψάχνω τις αναρτήσεις για να βγάλω το συμπέρασμα, ή κοιτώ αν έχουν σπουδάσει στην Ευρώπη ή στην Αμερική. (Το facebook γνωρίζω τί εννοεί, αφού προέρχεται από τις ΗΠΑ όπου liberal σημαίνει με σαφήνεια Democratic Party, ελευθεριακότητα στα κοινωνικά θέματα και περίπου σοσιαλδημοκρατία -για τα μέτρα της Αμερικής- στα οικονομικά: με τους τάλαινες υπηκόους είναι που δυσκολεύομαι…). Επαναλαμβάνουμε ότι εδώ μιλάμε για δύο κατ’ ουσίαν ριζικά διαφορετικές ιδεολογίες και προτάσεις διαχείρισης που εμφανίζονται με το ίδιο όνομα άνευ περαιτέρω προσδιοριστικών επιθέτων, δεν μιλάμε για επιπλέον κατηγοριοποιήσεις. Επί παραδείγματι, το μείγμα συντηρητισμού και φιλελευθερισμού της Θάτσερ (φιλελεύθερη οικονομία, συντηρητισμός στα κοινωνικά/αξιακά, διατήρηση αλλά αναδιαμόρφωση κοινωνικού κράτους) δεν το μνημονεύουμε καν ως διαφορετικό είδος φιλελευθερισμού: η σύγχυση υφίσταται στον όρο του φιλελευθερισμού καθ’ εαυτόν, όχι «στας παραφυάδας αυτού». Αν όμως προχωρήσουμε και στις υποδιαιρέσεις, η σύγχυση περιπλέκεται έτι περαιτέρω, ειδικά δε στα καθ’ ημάς: To social liberalism, ο κοινωνικός φιλελευθερισμός, σημαίνει στην ευρωπαϊκή πολιτική (αλλά και στην αμερικανική του εκδοχή ως liberalism σκέτο) κυρίως και πρώτιστα την εμφατική υπογράμμιση και προώθηση όλων των «ατομικών δικαιωμάτων» (αποποινικοποίηση της χρήσης ναρκωτικών, δικαιώματα και γάμοι ομοφυλοφίλων, αμβλώσεις, απομάκρυνση της Εκκλησίας από τον δημόσιο χώρο κ.α.). Δηλαδή το ακριβώς αντίθετο της ευρωπαϊκής χριστιανοδημοκρατίας ή του συντηρητισμού. Εδώ στην Ελλάδα παρουσιάζεται ως το πενταπόσταγμα της (κεντρο)Δεξιάς πολιτικής, με προφανή τα αδιέξοδα αφ’ ης στιγμής ο όρος εντάσσεται σε ένα ευρύτερο παγκόσμιο πλαίσιο. Και, όπως έχουμε ξαναπεί, η ελλαδική πρωτοτυπία του «ριζοσπαστικού φιλελευθερισμού» μπορεί γλωσσικά να σημαίνει μόνο τα εξής: είτε κοινωνική αναρχία, αν ο φιλελευθερισμός αναφέρεται κυρίως στο κοινωνικό επίπεδο, είτε τον πλέον ακραίο («ριζοσπαστικό») νεοφιλελευθερισμό αν ο φιλελευθερισμός αναφέρεται στο οικονομικό επίπεδο («αναρχοκαπιταλισμός»). Άλλον συγκεκριμένο, λεπτομερή και ιδεολογικό καθορισμό του δεν διαθέτουμε, αλλά υποπτευόμαστε ότι ο εμπνευστής του δεν ήθελε να διατυπώσει ούτε το ένα ούτε το άλλο, μα κάτι τρίτο. Παράλληλα, μοιάζει να ξεχνάμε ότι η «ελευθερία» στον «φιλελευθερισμό» είχε ένα συγκεκριμένο περιεχόμενο επί ψυχρού πολέμου (“frozen war” όπως τόνισε ο σύντροφος Αλέξης), οπότε και αντιδιεστέλλετο με την ανελευθερία και τον κρατισμό του υπαρκτού σοσιαλισμού – ο δυτικός κόσμος γενικώς και σε όλες του τις παραλλαγές ήταν, εν συγκρίσει με τον υπαρκτό, ελεύθερος και στο επίπεδο της κοινωνίας και της οικονομίας. Αφ’ ης στιγμής δεν υπάρχει αυτό το αντίπαλον δέος ανελευθερίας, η νοηματοδότηση της ελευθερίας από τον φιλελευθερισμό παύει να είναι τόσο αυτονόητη ή δεδομένη. (Μια πρέπουσα επικαιροποίηση θα ήταν ότι πλέον αντιδιαστέλλεται με τον… υπαρκτό σουρεαλισμό, όπως στην ελληνική περίπτωση.) Όταν λοιπόν οι πανταχού Έλληνες οπαδοί του φιλελευθερισμού αποφασίσουν μεταξύ τους τί ακριβώς εννοούν με τον όρο «φιλελευθερισμός», ίσως ηρεμήσουμε κι εμείς που βλέπουμε με κάποια καχυποψία την πρόταξη αυτής της πολιτικής Βαβέλ με τις πιο αλλοπρόσαλλες, πιο εισαγόμενες μεταχειρισμένες και πιο α-δέξιες φωνές ως την υποτίθεται ενιαία, συγκεκριμένη, κρυστάλλινα διαυγή, αυτονόητη και δεδομένη «παραδοσιακή ιδεολογία της Δεξιάς»… Μέχρι τότε, απορία ψάλτου βηξ! (παιγνιώδες υστερόγραφο: …Γι’ αυτό λέω κι εγώ, νέος ελληνικός και σαφέστατα μεταρρυθμιστικός συντηρητισμός για νά’χουμε το κεφάλι μας ήσυχο…) (έτερο υστερόγραφο: αυτές οι συζητήσεις διακονούν αποκλειστικά τον στόχο να αποσαφηνιστούν οι έννοιες για να μπορούμε να συνεννοηθούμε, δεν προτείνουν το πώς θα έπρεπε να ετοιμαστεί ή αυτοπροσδιοριστεί ο τάδε πολιτικός χώρος εν όψει της δείνα εκλογικής μάχης και λοιπά και λοιπά. Δεν προτείνουν πολιτική τακτική! Για μιαν έστω στιγμή, πᾶσαν τὴν βιοτικὴν καὶ ἐκλογικὴν ἀποθώμεθα μέριμναν…)
Περισσότερα: http://www.antibaro.gr/article/8377, Ἀντίβαρο
Περισσότερα: http://www.antibaro.gr/article/8377, Ἀντίβαρο
Είναι ο «φιλελευθερισμός» ενιαίος; Είναι συγκεκριμένος; Είναι κρυστάλλινα διαυγής; Είναι αυτονόητος και δεδομένος; Είναι ο σκέτος/ριζοσπαστικός/κοινωνικός φιλελευθερισμός η «παραδοσιακή ιδεολογία της (κεντρο)Δεξιάς»;
Όπως γνωρίζει ο καθένας με μια στοιχειώδη εποπτεία της πολιτικής, δύο διαφορετικά και ενίοτε αντιθετικά πολιτικά και ιδεολογικά ρεύματα αποδίδονται στα ελληνικά με την λέξη «φιλελευθερισμός». Άλλο ο ευρωπαϊκός φιλελευθερισμός, άλλο ο αμερικανικός, άλλο classical liberalism, άλλο libertarianism, και τα λοιπά. Στην Ελλάδα υφίσταται μια σύγχυση σχετικά με το τί ακριβώς εννοούμε με την λέξη «φιλελευθερισμός», και δεν διαφαίνεται κάποια ετοιμότητα των οπαδών του να γίνουν πιο συγκεκριμένοι, ενίοτε ούτε καν στα μικρά και «ιδεολογικώς καθαρά» φιλελεύθερα κομματίδια.Όταν μιλάμε για διαφορές, δεν εννοούμε λεπτές ιδεολογικές διαφοροποιήσεις, «στα σημεία». Πολλές φορές πρόκειται για αντιδιασταλτικά αντίθετες πολιτικές προτάσεις, και η πραγματοποίηση της μιας συνιστά τον εφιάλτη της άλλης. Οι «γνήσιοι» φιλελεύθεροι (classical liberals), όσοι παλαιότερα ονομάζονταν παντού liberals και σήμερα ονομάζονται στην Ευρώπη liberals και στην Αμερική libertarians (εδώ συμπεριλαμβάνω την στάση όλων των ρεπουμπλικανών έναντι της οικονομίας), κατηγορούν έως θανάτου τους Αμερικανούς liberals (Ομπάμα, Democratic Party) επί κρατισμώ. Το κοινωνικό κράτος που εισάγουν οι Αμερικανοί liberals, ακόμα και αυτό το ελάχιστο για τα ευρωπαϊκά δεδομένα, θεωρείται εσχάτη προδοσία από τους φιλελευθέρους/liberals (EU)/ libertarians και ρεπουμπλικανούς(USA), οι οποίοι το ονομάζουν καταστροφή της κοινωνίας και των ελευθεριών του ατόμου. Και λοιπά, και λοιπά. Στην Αμερική ο φιλελευθερισμός συναντάται στην κεντροαριστερά, ενώ στην Ευρώπη δορυφορεί πέριξ της κεντροδεξιάς. Στην Αμερική ο φιλελευθερισμός είναι ο μεγάλος αντίπαλος του (κατ’ εξοχήν οικονομικά φιλελευθέρου) συντηρητισμού/ρεπουμπλικανισμού, ενώ στην Ευρώπη συνήθως ο φιλελευθερισμός και ο συντηρητισμός συμπορεύονται εν όλω, εν μέρει ή εν συνεργασία, εναντίον της κεντροαριστεράς και της αριστεράς που προκρίνουν τον κρατισμό. Άντε να συνεννοηθείς μετά… Κοινώς, πιάσ’ τ’ αυγό και κούρευ’το.
Για να συγκεκριμενοποιήσουμε και να κατηγοριοποιήσουμε όσο γίνεται, διακρίνονται δύο ιδεολογικές και πολιτικές προτάσεις που αποδίδονται στα ελληνικά ως «φιλελευθερισμός»:
(α) Ο «κλασσικός», «ευρωπαϊκός» φιλελευθερισμός, αυτό που στην Ευρώπη λέγεται liberalism, και στην Αμερική libertarianism. Επικεντρώνεται πρώτα στην οικονομία και στην μη-παρέμβαση του κράτους, ενώ το ιδανικό του είναι η σμίκρυνση του κράτους (και της κοινωνίας;) στο μικρότερο δυνατό μέγεθος και η μεγέθυνση της ατομικής πρωτοβουλίας στο μέγιστο δυνατό. Ιδανικά, όχι μόνο στα οικονομικά/κρατικά ζητήματα αλλά και στα κοινωνικά/αξιακά. Η έννοια του κοινωνικού κράτους αποτελεί κόκκινο πανί, τον απόλυτο εχθρό. Οι συντηρητικοί Αμερικανοί και οι μετριοπαθείς Ρεπουμπλικανοί δίνουν παρόμοια έμφαση στην ατομική οικονομική ελευθερία, αλλά όχι και στην κοινωνική/αξιακή.
(β) Ο Αμερικανικός φιλελευθερισμός (liberalism) όπως εκφράζεται π.χ. από το Δημοκρατικό Κόμμα. Επικεντρώνεται στις ελευθερίες του ατόμου (π.χ. δικαιώματα ομοφυλοφίλων), θεωρείται κεντροαριστερός και ακκίζεται ως προοδευτικός. Στα της οικονομίας προκρίνει μια μορφή σοσιαλδημοκρατίας – δεν είναι τυχαίο ότι κατηγορείται από τους φιλελευθέρους της (α) κατηγορίας ως η ενσάρκωση του κρατισμού, βλ. Obamacare.
Μόνο πραγματικά κοινό στοιχείο στα παραπάνω, ο ατομοκεντρισμός και ατομικισμός, η πορεία προς την πληρέστερη εξατομίκευση – στην μία περίπτωση κυρίως την κοινωνική, στην άλλην κυρίως την οικονομική. Και βαθύτερα, η θεώρηση των ανθρώπινων σχέσεων ως χρήσεων. Φυσικά, ούτως ή άλλως η αμερικανική πολιτική γεωγραφία διαφέρει από την ευρωπαϊκή. Αυτό όμως δεν αναιρεί το ιδιαίτερο πρόβλημα που προκύπτει με τον «φιλελευθερισμό», ο οποίος σαρκώνει την κυριολεξία του «χαμένοι στην μετάφραση».
Για του λόγου το αληθές παραθέτουμε ένα απόσπασμα από το βιβλίο Essays on Hayek (επιμ. Fritz Machlup, με πρόλογο του Milton Friedman, σ. XIV):
«Παρατηρείται η συνήθεια να αλλάζει το νόημα των λέξεων, ειδικά αν αυτοί που τις υιοθετούν δεν είναι προσεκτικοί μαθητές της βιβλιογραφίας ή μανιώδεις χρήστες λεξικών. Έτσι συνέβη το εξής: ιδιαίτερα στις Ηνωμένες Πολιτείες, την λέξη «φιλελευθερισμός» την έχουν σταδιακά ιδιοποιηθεί πρωταθλητές του κολεκτιβισμού που απορρίπτουν τον φιλελευθερισμό με την κλασσική έννοια του όρου (όρα την εργασία μου με θέμα «Φιλελευθερισμός και η επιλογή των ελευθεριών», στο: Erich Streissler et al. (eds.), Roads to Freedom, σσ. 117-146).
Οι παλαιοί φιλελεύθεροι μπορούν να συνεχίσουν να αυτοαποκαλούνται φιλελεύθεροι –χαρακτηρισμός που είναι δικαιωματικά δικός τους- αλλά το πράττουν με τον κίνδυνο να τους μπερδέψουν με τους Αμερικανούς φιλελευθέρους. Για να αποφευχθεί η σύγχυση, θα μπορούσαν να καταφύγουν είτε σε επεξηγηματικές υποσημειώσεις ή στην υιοθέτηση νέας ονομασίας για τον εαυτό τους, όπως «ελευθεριακοί» (libertarians). Η ουσιωδέστερη διαφορά είναι ότι ο κλασσικός φιλελεύθερος θέλει να απελευθερωθεί το άτομο από καταναγκαστικές παρεμβολές, κυρίως από τις παρεμβάσεις του κράτους, ενώ ο Αμερικανός φιλελεύθερος θέλει το κράτος να παρεμβαίνει σε κάθε πιθανή κατάσταση και να περιορίσει την ελευθερία δράσης του ατόμου με μια ποικιλία τρόπων για μια ποικιλία στόχων.»
Θα υποθέταμε ότι, αυτονόητα, όταν ο Έλληνας μιλά για φιλελευθερισμό, αναφέρεται στην ευρωπαϊκή του κατανόηση αφού η Ελλάδα βρίσκεται στην Ευρώπη και δεν αποτελεί κάποια πολιτεία βορειοδυτικά του Τέξας. Έλα όμως που δεν είναι έτσι, όπως μια πρόχειρη εποπτεία του διαδικτύου μπορεί να καταδείξει… Οι συγχύσεις που προκύπτουν στα καθ’ ημάς δεν είναι ασήμαντες. Ας πούμε, όταν γράφεται από φιλελευθέρους (το αλίευσα από διαδικτυακούς κύκλους της «Δράσης») ότι ο Ομπάμα ασκεί τον «πραγματικό φιλελευθερισμό» ή ότι ο φιλελευθερισμός και ο συντηρητισμός είναι οι μεγάλοι αντίπαλοι, μοιάζει να εννοείται ο αμερικανικός φιλελευθερισμός (κάτι ούτως ή άλλως σόλοικο αφού… βρισκόμαστε στην Ευρώπη) που όντως είναι αντίπαλος του συντηρητισμού/ρεπουμπλικανισμού, ήτοι ο φιλελευθερισμός της κοινωνικής ελευθεριότητας και της σοσιαλδημοκρατικίζουσας οικονομίας. Έλα μου όμως που οι ίδιοι άνθρωποι αναφέρονται ενίοτε με τα ίδια λόγια στον… «άλλον» φιλελευθερισμό. Και τούμπαλιν. Δημιουργώντας άθελά τους ένα απίστευτο αλληλαντικρουόμενο κουβάρι. Βαβέλ.
Εν τω μεταξύ, η δισημία του όρου «φιλελευθερισμός» οδηγεί ενίοτε σε κωμικά καμώματα. Όταν ας πούμε οι τάλαινες Έλληνες υπήκοοι αυτοπροσδιορίζονται πολιτικά στο facebook τους ως liberal ή very liberal, από τις πολλαπλές επιλογές που παρέχει το ίδιο το δίκτυο, σπάω το κεφάλι μου να βρώ τι εννοούν: πολύ αριστεροί ή πολύ δεξιοί; Ψάχνω τις αναρτήσεις για να βγάλω το συμπέρασμα, ή κοιτώ αν έχουν σπουδάσει στην Ευρώπη ή στην Αμερική. (Το facebook γνωρίζω τί εννοεί, αφού προέρχεται από τις ΗΠΑ όπου liberal σημαίνει με σαφήνεια Democratic Party, ελευθεριακότητα στα κοινωνικά θέματα και περίπου σοσιαλδημοκρατία -για τα μέτρα της Αμερικής- στα οικονομικά: με τους τάλαινες υπηκόους είναι που δυσκολεύομαι…).
Επαναλαμβάνουμε ότι εδώ μιλάμε για δύο κατ’ ουσίαν ριζικά διαφορετικές ιδεολογίες και προτάσεις διαχείρισης που εμφανίζονται με το ίδιο όνομα άνευ περαιτέρω προσδιοριστικών επιθέτων, δεν μιλάμε για επιπλέον κατηγοριοποιήσεις. Επί παραδείγματι, το μείγμα συντηρητισμού και φιλελευθερισμού της Θάτσερ (φιλελεύθερη οικονομία, συντηρητισμός στα κοινωνικά/αξιακά, διατήρηση αλλά αναδιαμόρφωση κοινωνικού κράτους) δεν το μνημονεύουμε καν ως διαφορετικό είδος φιλελευθερισμού: η σύγχυση υφίσταται στον όρο του φιλελευθερισμού καθ’ εαυτόν, όχι «στας παραφυάδας αυτού».
Αν όμως προχωρήσουμε και στις υποδιαιρέσεις, η σύγχυση περιπλέκεται έτι περαιτέρω, ειδικά δε στα καθ’ ημάς:
To social liberalism, ο κοινωνικός φιλελευθερισμός, σημαίνει στην ευρωπαϊκή πολιτική (αλλά και στην αμερικανική του εκδοχή ως liberalism σκέτο) κυρίως και πρώτιστα την εμφατική υπογράμμιση και προώθηση όλων των «ατομικών δικαιωμάτων» (αποποινικοποίηση της χρήσης ναρκωτικών, δικαιώματα και γάμοι ομοφυλοφίλων, αμβλώσεις, απομάκρυνση της Εκκλησίας από τον δημόσιο χώρο κ.α.). Δηλαδή το ακριβώς αντίθετο της ευρωπαϊκής χριστιανοδημοκρατίας ή του συντηρητισμού. Εδώ στην Ελλάδα παρουσιάζεται ως το πενταπόσταγμα της (κεντρο)Δεξιάς πολιτικής, με προφανή τα αδιέξοδα αφ’ ης στιγμής ο όρος εντάσσεται σε ένα ευρύτερο παγκόσμιο πλαίσιο.
Και, όπως έχουμε ξαναπεί, η ελλαδική πρωτοτυπία του «ριζοσπαστικού φιλελευθερισμού» μπορεί γλωσσικά να σημαίνει μόνο τα εξής: είτε κοινωνική αναρχία, αν ο φιλελευθερισμός αναφέρεται κυρίως στο κοινωνικό επίπεδο, είτε τον πλέον ακραίο («ριζοσπαστικό») νεοφιλελευθερισμό αν ο φιλελευθερισμός αναφέρεται στο οικονομικό επίπεδο («αναρχοκαπιταλισμός»). Άλλον συγκεκριμένο, λεπτομερή και ιδεολογικό καθορισμό του δεν διαθέτουμε, αλλά υποπτευόμαστε ότι ο εμπνευστής του δεν ήθελε να διατυπώσει ούτε το ένα ούτε το άλλο, μα κάτι τρίτο.
Παράλληλα, μοιάζει να ξεχνάμε ότι η «ελευθερία» στον «φιλελευθερισμό» είχε ένα συγκεκριμένο περιεχόμενο επί ψυχρού πολέμου (“frozen war” όπως τόνισε ο σύντροφος Αλέξης), οπότε και αντιδιεστέλλετο με την ανελευθερία και τον κρατισμό του υπαρκτού σοσιαλισμού – ο δυτικός κόσμος γενικώς και σε όλες του τις παραλλαγές ήταν, εν συγκρίσει με τον υπαρκτό, ελεύθερος και στο επίπεδο της κοινωνίας και της οικονομίας. Αφ’ ης στιγμής δεν υπάρχει αυτό το αντίπαλον δέος ανελευθερίας, η νοηματοδότηση της ελευθερίας από τον φιλελευθερισμό παύει να είναι τόσο αυτονόητη ή δεδομένη. (Μια πρέπουσα επικαιροποίηση θα ήταν ότι πλέον αντιδιαστέλλεται με τον… υπαρκτό σουρεαλισμό, όπως στην ελληνική περίπτωση.)
Όταν λοιπόν οι πανταχού Έλληνες οπαδοί του φιλελευθερισμού αποφασίσουν μεταξύ τους τί ακριβώς εννοούν με τον όρο «φιλελευθερισμός», ίσως ηρεμήσουμε κι εμείς που βλέπουμε με κάποια καχυποψία την πρόταξη αυτής της πολιτικής Βαβέλ με τις πιο αλλοπρόσαλλες, πιο εισαγόμενες μεταχειρισμένες και πιο α-δέξιες φωνές ως την υποτίθεται ενιαία, συγκεκριμένη, κρυστάλλινα διαυγή, αυτονόητη και δεδομένη «παραδοσιακή ιδεολογία της Δεξιάς»… Μέχρι τότε, απορία ψάλτου βηξ!
(παιγνιώδες υστερόγραφο: …Γι’ αυτό λέω κι εγώ, νέος ελληνικός και σαφέστατα μεταρρυθμιστικός συντηρητισμός για νά’χουμε το κεφάλι μας ήσυχο…)
(έτερο υστερόγραφο: αυτές οι συζητήσεις διακονούν αποκλειστικά τον στόχο να αποσαφηνιστούν οι έννοιες για να μπορούμε να συνεννοηθούμε, δεν προτείνουν το πώς θα έπρεπε να ετοιμαστεί ή αυτοπροσδιοριστεί ο τάδε πολιτικός χώρος εν όψει της δείνα εκλογικής μάχης και λοιπά και λοιπά. Δεν προτείνουν πολιτική τακτική! Για μιαν έστω στιγμή, πᾶσαν τὴν βιοτικὴν καὶ ἐκλογικὴν ἀποθώμεθα μέριμναν…)
Πηγή:
