Το νέο Γεωπολιτικό Τρίγωνο και ο Ρόλος της Κρήτης...

 

Το κείμενο που ακολουθεί αποτέλεσε την ομιλία του Παντελή Σαββίδη στο συνέδριο “Στρατηγικές και επιδραστικότητα σε τομείς της ελληνικής διπλωματίας. Ο ρόλος της Κρήτης. Το

συνέδριο πραγματοποιήθηκε στην Ορθόδοξη Ακαδημία Κρήτης στη 1 και στις 2 Νοεμβρίου στο Κολυμπάρη Χανίων.

Έρχομαι από τη Θεσσαλονίκη, από την απέναντι πλευρά της Ελλάδας, μιας πόλης που πριν λίγες ημέρες γιόρτασε την 113^η επέτειο της απελευθέρωσής της χάρη στην επιμονή ενός μεγάλου Κρητικού και Έλληνα, του Ελευθέριου Βενιζέλου.

Κάνω αυτήν την εισαγωγή διότι η Κρήτη αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα τόπου με οικουμενικά χαρακτηριστικά και με πολυπολιτισμικές εμπειρίες.

Ίσως ο Μπρωντέλ την Κρήτη είχε στο νου του όταν μετατόπιζε το βάρος της ιστορικής ερμηνείας από τα γεγονότα και τα πρόσωπα προς τις δομές του χώρου, του χρόνου και της ανθρώπινης δραστηριότητας.

Η «Μεσόγειος» του δεν είναι απλώς ένας γεωγραφικός χώρος· είναι ένα σύστημα πολιτισμών, οικονομικών δικτύων και οικολογικών ρυθμών, όπου η ανθρώπινη δράση εγγράφεται πάνω σε σταθερές διάρκειες.

Η Κρήτη, μέσα σε αυτό το σχήμα, είναι εμβληματικός κόμβος αυτού του μεσογειακού κόσμου — ένα νησί στο σταυροδρόμι Ευρώπης, Ασίας και Αφρικής, που συμμετέχει σε όλα τα επίπεδα του Braudelικού χρόνου.

• στη γεωγραφική σταθερά του θαλασσινού χώρου,
• στη μακρά διάρκεια των εμπορικών και πολιτισμικών ροών,
• και στη βραχεία διάρκεια των συγκρούσεων ανάμεσα σε αυτοκρατορίες (Βενετία, Οθωμανική Αυτοκρατορία, Ισπανία).

Η Κρήτη, ως ορεινό και ημιορεινό νησί, ενσαρκώνει την έννοια της ανθεκτικής γεωγραφίας που ο Braudel περιγράφει:

• Ένα νησί που επιβάλλει οικονομία αυτάρκειας σε μεγάλο βαθμό, με περιορισμένους πόρους αλλά στρατηγική θέση.
• Ένα περιβάλλον όπου οι άνθρωποι μαθαίνουν να «συμβιώνουν» με τη φύση, όπως ολόκληρη η Μεσόγειος — με έλλειψη νερού, σκληρή γη, περιοδικούς ανέμους και σεισμική δραστηριότητα.
• Μια κοινωνία προσανατολισμένη στη ναυσιπλοΐα και στο εμπόριο ως αντιστάθμισμα στη φτωχή ενδοχώρα.

Η γεωγραφική της θέση επέβαλε τη διαρκή παρουσία εξωτερικών δυνάμεων — Μινωική, Βυζαντινή, Αραβική, Βενετική, Οθωμανική — όμως μέσα από αυτές τις αλλαγές η Κρήτη παρέμεινε σταθερός κρίκος στο δίκτυο της Μεσογείου. Αυτή η “σταθερότητα μέσα στην αλλαγή” είναι η ουσία της Braudelικής γεωγραφίας.

Η οικονομική ζωή της Κρήτης είναι διττή: από τη μία πλευρά, το νησί εντάσσεται πλήρως στο σύστημα του καπιταλισμού των θαλασσίων πόλεων, και από την άλλη, διατηρεί προνεωτερικά χαρακτηριστικά στην ύπαιθρο — κοινότητες, αγροτική αυτάρκεια, περιορισμένη νομισματική κυκλοφορία.

Η Κρήτη λειτουργεί ως τόπος επικάλυψης εποχών — αρχαϊκή στα βουνά, καπιταλιστική στα λιμάνια.

Η Κρήτη γίνεται ένα εργαστήριο μεσογειακής συνύπαρξης, όπου συγκρούονται αλλά και συντίθενται βενετικά, ελληνικά, αραβικά και ανατολικά στοιχεία.

Η Κρήτη, στρατηγικά τοποθετημένη, λειτουργεί ως προκεχωρημένο φυλάκιο της χριστιανικής Ευρώπης — αλλά και ως εμπορική γέφυρα με την Ανατολή. Ο Braudel δείχνει πώς η Μεσόγειος δεν είναι απλώς πεδίο πολέμων, αλλά ένα σύστημα ισορροπίας όπου οι ανταγωνισμοί δημιουργούν παράλληλα σχέσεις εξάρτησης και συμβίωσης.

Η Κρήτη υπέκυψε στρατιωτικά με την πολιορκία και την πτώση του Χάνδακα (1669), αλλά παρέμεινε δομικά μεσογειακή:
Η οθωμανική διοίκηση ενσωμάτωσε τους ίδιους οικονομικούς και κοινωνικούς μηχανισμούς που είχε αφήσει η Βενετία, διατηρώντας τη νησιωτική οικονομία και τα τοπικά δίκτυα. Η «μακρά διάρκεια» υπερίσχυσε της πολιτικής αλλαγής.

Στο πολιτισμικό επίπεδο, η Κρήτη συνθέτει ευρωπαϊκά και ανατολικά στοιχεία.

Η Κρήτη είναι ένα νησί που αλλάζει αφέντες αλλά όχι προσανατολισμό· που διατηρεί τον μεσογειακό του χαρακτήρα ανεξάρτητα από πολιτικές μεταβολές.

Με λίγα λόγια η Κρήτη είναι

• μικρή, αλλά στρατηγική,
• πλούσια σε ιστορική μνήμη, αλλά σταθερή στις φυσικές και κοινωνικές της δομές,
• ένα νησί που ενώνει Ανατολή και Δύση, Βορρά και Νότο.

είναι το είδος του τόπου όπου η ιστορία συναντά τη γεωγραφία, και ο άνθρωπος, αντί να κυριαρχεί στο περιβάλλον του, μαθαίνει να συμβιώνει μαζί του.

Αυτή είναι, λοιπόν, η Κρήτη κατά την μπρωντελική ανάγνωση που ταιριάζει στην δική μου γεωπολιτική προσέγγιση.

Γι’ αυτήν την Κρήτη θα σας μιλήσω.

Προηγουμένως, ορισμένες διευκρινήσεις.

Βρισκόμαστε σε μια περίοδο μεγάλης γεωπολιτικής ρευστότητας. Σημερινές συνεργασίες και συμμαχίες μπορεί να καταρρεύσουν αύριο.

Η Δύση παρουσιάζει φαινόμενα παρακμής σε αντίθεση με ανατολικές δυνάμεις, κυρίως, Κίνας και Ρωσίας και ο αγώνας για την ηγεμονία είναι αδυσώπητος.

Οι Ηνωμένες Πολιτείες που περνούν μια δική τους εσωτερική κρίση δίνουν εικόνα αδυναμίας να διασφαλίσουν τον ηγεμονικό τους ρόλο τον οποίο αμφισβητεί σε όλους τους τομείς-πλην του στρατιωτικού προς το παρόν- η Κίνα. Ο Μεσογειακός χώρος που μας ενδιαφέρει στην σημερινή μας συνάντηση, αποτελεί πεδίο ενδιαφέροντος και των ΗΠΑ και της Κίνας και της Ρωσίας.

Το ενδιαφέρον για τον χώρο δεν είναι, μόνο ως θαλάσσιας οδού. Η Μεσόγειος ενώνει τρείς ηπείρους και τα γεωστρατηγικά και γεωοικονομικά συμφέροντα είναι πολλά. Μπορεί με το λιώσιμο των πάγων να ανοίγει και άλλη θαλάσσια οδός-συντομότερη για την Κίνα και τη Ρωσία προς την Ευρώπη (ο αρκτικός κύκλος τον οποίο πριν μερικές ημέρες διέσχισε εμπορικό πλοίο κινεζικών συμφερόντων) αλλά αλίμονο, η Μεσόγειος δεν είναι μια απλή θαλάσσια οδός.

Οπότε ο ανταγωνισμός ΗΠΑ, Κίνας και Ρωσίας στον χώρο αυτό πρέπει να θεωρείται δεδομένος.

Στα κενά που επιτρέπουν οι τρείς αυτές δυνάμεις κινούνται και περιφερειακοί παίκτες οι οποίοι μας ενδιαφέρουν και μας αφορούν. Κυρίως, η Τουρκία και το Ισραήλ.

Η Ελλάδα είναι ενταγμένη πολιτικά, οικονομικά και πολιτισμικά στο δυτικό σύστημα το οποίο κυριαρχείται από τις ΗΠΑ. Αυτή η σταθερά δεν μπορεί να αλλάξει.

Οπότε η γεωπολιτική μας ανάλυση έχει ως βάση την Ελλάδα και τα συμφέροντά της μέσα στο δυτικό σύστημα.

Και επειδή το φαινόμενο δεν είναι γραμμικό το ζήτημα είναι να δούμε πως παίζεται το παιχνίδι από τους πρωταγωνιστές και πως η Ελλάδα μπορεί να διασφαλίσει τα συμφέροντά της.

Στη γεωπολιτική αυτή ανάλυση η Κρήτη διαδραματίζει από κάθε άποψη πρωταγωνιστικό ρόλο.

Χάρτης του FMES για την γραμμή του νέου Ψυχρού Πολέμου. Ξεκινά απο τον Βερίγγειο Πορθμό, φθάνει στις Βαλτικές χώρες, κατεβαίνει στην Αλεξανδρούπολη και διατρέχει τα Ελληνοτουρκικά σύνορα.

Η Κρήτη στο Μεσογειακό Τόξο: ο αμερικανικός άξονας εξισορρόπησης απέναντι σε Τουρκία και Κίνα

Η αμερικανική στρατηγική στην Ανατολική Μεσόγειο βρίσκεται σε φάση επιθετικής αναδιάταξης. Η Ουάσιγκτον, συνειδητοποιώντας ότι το κέντρο βάρους της παγκόσμιας ισχύος μετατοπίζεται από τη Δυτική Ευρώπη προς την Ευρασία, επιδιώκει να οικοδομήσει ένα μεσογειακό τόξο σταθερότητας που να αποτρέπει τη σύγκλιση τουρκικών, ρωσικών και κινεζικών επιρροών.
Η Ελλάδα, και ιδιαίτερα η Κρήτη, έχουν αναδειχθεί σε προκεχωρημένο φυλάκιο αυτής της στρατηγικής.

1. Από τον «Αναχωρητισμό» στη γεωγραφία της ισχύος

Η αποχώρηση των ΗΠΑ από το Αφγανιστάν και η μερική αναδίπλωση στη Μέση Ανατολή δημιούργησαν ένα γεωπολιτικό κενό που έσπευσαν να εκμεταλλευτούν η Κίνα, η Ρωσία και περιφερειακές δυνάμεις όπως η Τουρκία.
Η Ουάσιγκτον, αντιλαμβανόμενη ότι η «περιφέρεια» της Ευρώπης (Ανατολική Μεσόγειος – Ερυθρά Θάλασσα – Ινδικός Ωκεανός) γίνεται νέα ζώνη σύγκρουσης, επανέρχεται μέσω θαλάσσιων διαδρόμων και συμμαχιών.
Αυτή είναι η ουσία του λεγόμενου «Μεσογειακού Τόξου»: ένα πλέγμα ενεργειακών, στρατιωτικών και πολιτικών συνεργασιών που συνδέουν την Ελλάδα, την Κύπρο, το Ισραήλ και την Αίγυπτο με το ΝΑΤΟ και τις ΗΠΑ.

2. Η Ελλάδα ως γέφυρα και προπύργιο

Η αμερικανική στρατηγική βλέπει την Ελλάδα όχι μόνο ως σύμμαχο, αλλά ως κεντρικό κόμβο ελέγχου των θαλάσσιων ροών ανάμεσα στο Αιγαίο, τη Μεσόγειο και τη Βόρεια Αφρική.
Η ενίσχυση της Σούδας, οι νέες εγκαταστάσεις σε Αλεξανδρούπολη, Λάρισα και Στεφανοβίκειο, και η αμερικανική παρουσία σε ελληνικά λιμάνια συνθέτουν ένα στρατηγικό «τετράπλευρο» που επιτρέπει στις ΗΠΑ:

• να εποπτεύουν τον θαλάσσιο διάδρομο Μαύρη Θάλασσα – Ανατολική Μεσόγειος,
• να λειτουργούν ως εγγυητής για τις ισραηλινές και κυπριακές ενεργειακές υποδομές,
• και να ελέγχουν την προσέγγιση της Κίνας προς τα ευρωπαϊκά λιμάνια (Πειραιάς, Τεργέστη, Βενετία).

Η Ελλάδα, παράλληλα, ενισχύει τον ρόλο της ως ενεργειακός δίαυλος. Ο EastMed, ο Great Sea Interconnector και οι υποθαλάσσιες συνδέσεις με την Αίγυπτο και το Ισραήλ αποτελούν τμήμα αυτής της «θαλάσσιας γραμμής» που σταθεροποιεί την περιοχή υπό δυτική αιγίδα.

Αξιοσημείωτη είναι και η ιδέα του IMEC

Χωρίς να επεκταθώ περισσότερο διότι ο χρόνος δεν το επιτρέπει, οι Αμερικανοί έχουν σύρει την γραμμή του νέου ψυχρού πολέμου. Από τον Βερίγγειο Πορθμό στις Βαλτικές χώρες, από εκεί στην Αλεξανδρούπολη και από την Αλεξανδρούπολη δια των ελληνοτουρκικών συνόρων προς νότο, ως το Σουέζ.

Η γραμμή αυτή διεμβολίζεται και αμφισβητείται, οικονομικά κυρίως, πάντως, προς ώρας όχι στρατιωτικά. Και από την Κίνα και από την Ρωσία και από την Τουρκία. Είναι οι τρείς δυνάμεις με τις οποίες η Ελλάδα πρέπει να ρυθμίσει τις σχέσεις της ενταγμένη στο αμερικανικό μεσογειακό τόξο.

3. Η Κρήτη ως γεωπολιτικός πολλαπλασιαστής

Η Κρήτη είναι το θεμέλιο του αμερικανικού στρατηγικού σχεδίου.
Η Ναυτική Βάση της Σούδας αποτελεί:

• το μόνο βαθύ λιμάνι του ΝΑΤΟ στην Ανατολική Μεσόγειο που μπορεί να φιλοξενήσει αεροπλανοφόρα και πυρηνοκίνητα υποβρύχια,
• κόμβο ανεφοδιασμού για επιχειρήσεις στη Βόρεια Αφρική, τη Μέση Ανατολή και τη Μαύρη Θάλασσα,
• και, κυρίως, σημείο ελέγχου του διαδρόμου Σουέζ-Κρήτη-Αδριατική, δηλαδή της «καρδιάς» του νέου μεσογειακού τόξου.

Η Κρήτη λειτουργεί πλέον ως A2/AD zone (ζώνη άρνησης πρόσβασης) για οποιαδήποτε δύναμη επιχειρεί να διεισδύσει από τον Νότο προς τη Μεσόγειο. Οι αμερικανικές και ισραηλινές επιχειρήσεις επανειλημμένα έχουν αξιοποιήσει τις υποδομές της, είτε για επιτήρηση ιρανικών ή ρωσικών κινήσεων, είτε για ανεφοδιασμό επιχειρήσεων στη Συρία και στη Λιβύη.

Η γεωγραφική της θέση — στο σταυροδρόμι τριών ηπείρων — της δίνει αξία πολλαπλάσια από το μέγεθός της: ελέγχει ταυτόχρονα τα Βαλκάνια, τη Βόρεια Αφρική και τη Μέση Ανατολή.
Αυτός είναι και ο λόγος που οι ΗΠΑ επενδύουν στη δημιουργία «συμπληρωματικών εγκαταστάσεων» στην Κρήτη (UAV bases, logistics centers, intelligence nodes), συνδέοντας τη Σούδα με τη Λάρισα και το Στεφανοβίκειο σε ένα ενιαίο επιχειρησιακό πλέγμα.

Με τη νέα Αμυντική Συμφωνία ΗΠΑ-Ελλάδας (MDCA 2021, επέκταση 2022) οι Αμερικανοί απέκτησαν δικαίωμα μόνιμης πρόσβασης σε τέσσερις ελληνικές τοποθεσίες:

• Σούδα (Κρήτη) – θαλάσσιο και αεροπορικό hub,
• Αλεξανδρούπολη – logistics για Μαύρη Θάλασσα & Βαλκάνια,
• Λάρισα – UAV / ISR operations center,
• Στεφανοβίκειο – ελικόπτερα και τακτικές δυνάμεις Army Aviation. Μετά τις πλημμύρες ό,τι υπήρχε στο Στεφανοβίκειο μεταφέρθηκε στην Λάρισα.

Αυτά τα τέσσερα σημεία είναι διασυνδεδεμένα επιχειρησιακά, με την Κρήτη να λειτουργεί ως «νότιο άκρο» του δικτύου και την Αλεξανδρούπολη ως «βόρειο άκρο». Όταν π.χ. αμερικανικά UAV πετούν από τη Λάρισα ή τη Σούδα, τα δεδομένα τους διαβιβάζονται σε πραγματικό χρόνο στο NATO Intelligence Fusion Center στη Μ. Βρετανία.
Ουσιαστικά μιλάμε για ένα ενιαίο ψηφιακό πεδίο μάχης που καλύπτει την Ανατολική Μεσόγειο.

Σούδα: η αναντικατάστατη Αμερικανική βάση

Δικτύωση πληροφοριών – “Intelligence nodes”

Η Κρήτη έχει αναδειχθεί σε σημείο «διασταύρωσης πληροφοριών» (communication relay και intelligence sharing) ανάμεσα σε ΗΠΑ, Ισραήλ και Ελλάδα.

• NSA & ΕΥΠ συνεργάζονται σε κοινές ακροάσεις θαλάσσιων επικοινωνιών από σταθμούς στη Σούδα και στη Γαύδο.
• IDF & US Navy συμμετέχουν σε κοινά προγράμματα Ηλεκτρονικού Πολέμου (ELINT) και αντι-drone τεχνολογιών.
• Η Κρήτη χρησιμοποιείται ως ενδιάμεσος κόμβος μεταφοράς δεδομένων για δορυφόρους SIGINT που επιτηρούν τη Μέση Ανατολή και τη Λιβύη.

Έτσι η Σούδα και οι συμπληρωματικές εγκαταστάσεις γύρω της (Καστέλι, Ακρωτήρι, Τυμπάκι) συνδέονται με το ευρύτερο νατοϊκό δίκτυο παρακολούθησης του Aegean ISR Grid.

Συνολικά

Η Κρήτη είναι σήμερα ένα πολύ-στρωματικό στρατηγικό hub:

• επιχειρησιακό (πλοία, UAV, ανεφοδιασμός),
• πληροφοριακό (παρακολούθηση / SIGINT),
• και υποστηρικτικό (logistics & ανθρώπινο δυναμικό).

4. Η Τουρκία ως απρόβλεπτος παράγοντας

Η Ουάσιγκτον  αντιλαμβάνεται πως η Τουρκία δεν είναι πια ο αξιόπιστος σύμμαχος του Ψυχρού Πολέμου.
Η πολιτική «στρατηγικής αυτονομίας» του Ερντογάν, η αγορά ρωσικών S-400, οι επαφές με τη Μόσχα και το Πεκίνο, και η φιλοδοξία για ηγεμονία στη Μεσόγειο («Γαλάζια Πατρίδα») τη φέρνουν σε τροχιά σύγκρουσης με τη Δύση.
Γι’ αυτό και οι ΗΠΑ, χωρίς να εγκαταλείπουν πλήρως την Τουρκία, επενδύουν σε εναλλακτικούς άξονες — Ελλάδα, Κύπρο, Ισραήλ, Αίγυπτο, Ινδία.

Η Κρήτη, σε αυτό το πλαίσιο, είναι το αντίβαρο στην τουρκική Αττάλεια και το Ακσάζ: ελέγχει τις ναυτικές προσβάσεις τουρκικών δυνάμεων και «δέχεται» τα δυτικά logistics που θα χρειάζονταν σε περίπτωση κρίσης.
Η Τουρκία βλέπει αυτό το πλέγμα ως περικύκλωση — και δεν έχει άδικο. Το Μεσογειακό Τόξο είναι ουσιαστικά το αντι-Mavi Vatan δόγμα των ΗΠΑ.

5. Η Κίνα και το «μεσογειακό παιχνίδι»

Η Κίνα έχει διεισδύσει ήσυχα στη Μεσόγειο μέσω επενδύσεων (COSCO στον Πειραιά, λιμάνια Αλγερίας, Ιταλίας και Αιγύπτου).
Για τις ΗΠΑ, ο έλεγχος της Κρήτης είναι το ανάχωμα στη μετατροπή της Μεσογείου σε κινεζικό θαλάσσιο διάδρομο του BRI.
Από τη Σούδα, οι Αμερικανοί επιτηρούν κινήσεις στον Πειραιά και τη Διώρυγα του Σουέζ — δύο κρίσιμους κρίκους της Belt and Road.
Η παρουσία τους στην Κρήτη λειτουργεί έτσι και ως μήνυμα προς το Πεκίνο: ο Νέος Δρόμος του Μεταξιού σταματά εδώ.

6. Η «Αμερικανική Μεσόγειος» του 21ου αιώνα

Η Ουάσιγκτον δεν βλέπει τη Μεσόγειο ως περιφέρεια, αλλά ως δοκιμαστικό πεδίο της νέας θαλάσσιας γεωπολιτικής.
Στην καρδιά αυτού του σχεδίου βρίσκεται ένα τρίγωνο σταθερότητας:
Κρήτη – Κύπρος – Ισραήλ.
Κάθε πλευρά του τριγώνου υπηρετεί διαφορετικό σκοπό:

• Η Κρήτη: στρατιωτικός και επιχειρησιακός κόμβος του ΝΑΤΟ.
• Η Κύπρος: παρατηρητήριο και υποδομή για τη Μέση Ανατολή.
• Το Ισραήλ: τεχνολογικός και ενεργειακός πυλώνας.

Η ενοποίησή τους δημιουργεί ένα αμερικανικό «ανάχωμα» που εκτείνεται μέχρι την Ινδία, μέσω των συμμαχιών I2U2 και του Ινδο-Μεσογειακού Διαδρόμου.
Η Κρήτη είναι το δυτικό άκρο αυτής της γραμμής — το σημείο όπου η Ασία συναντά τη Δύση και όπου δοκιμάζεται το αν ο αμερικανικός ηγεμονισμός μπορεί να μετατραπεί σε πολυεπίπεδη συνεργασία.

7. Συμπέρασμα

Η αμερικανική γεωπολιτική στην Ανατολική Μεσόγειο δεν είναι πλέον «παρουσία»· είναι ανασύνθεση.
Η Κρήτη, περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο σημείο, συμπυκνώνει την έννοια του θαλάσσιου ελέγχου: κυριαρχία μέσω θέσης, επιρροής και συνδυασμένων συμμαχιών.
Για την Ελλάδα, αυτό είναι διπλό στοίχημα:

• αφενός, προσφέρει τη δυνατότητα να καθιερωθεί ως πυλώνας σταθερότητας και αξιόπιστος εταίρος των ΗΠΑ·
• αφετέρου, εγκυμονεί τον κίνδυνο να μετατραπεί σε προκεχωρημένο μέτωπο ενός νέου Ψυχρού Πολέμου.

Η Κρήτη είναι, εν τέλει, ο καθρέφτης της αμερικανικής στρατηγικής στον 21ο αιώνα: όποιος ελέγχει την Κρήτη, ελέγχει την πρόσβαση της Ασίας στη Μεσόγειο — και επομένως, το μέλλον της παγκόσμιας ισορροπίας.

Αυτό το πλεονέκτημα η Αθήνα δεν μπόρεσε μέχρι στιγμής να αξιοποιήσει αποτελεσματικά. Δίνει αλλά δεν ζητάει.

Η Κρήτη, η Κύπρος και η Θεσσαλονίκη για την επαφή με τα Βαλκάνια είναι οι τρείς γεωγραφικοί πόλοι που θα μπορούσε να αξιοποιήσει αποτελεσματικά η Ελλάδα.

Μέχρι στιγμής δεν φαίνεται να τα έχει καταφέρει. Ας ελπίσουμε ότι θα αντιληφθεί την αξία τους.

ΒΑΛΚΑΝΙΚΟ ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ   Ανιχνεύσεις.gr