«Ολόκληρα τα Βαλκάνια δεν αξίζουν τα κόκαλα ούτε ενός Πομερανού
γρεναδιέρου» (Der ganze Balkan ist nicht die gesunden Knochen eines
einzigen pommerschen Grenadiers wert) διευκρίνιζε ο Otto Eduard Leopold von Bismarck-Schönhausen.
Όμως αυτό που δεν μπορούσε τότε να υπολογίσει ο Bismarck και το οποίο σίγουρα θα τον έπειθε ότι έχει άδικο στην υποτιμητική του άποψη για τα Βαλκάνια, είναι ο σημαντικός ρόλος που απέκτησε από τα μέσα του 20ου αιώνα στη διαμόρφωση των πολιτικών προσανατολισμών των κοινωνιών των Βαλκανίων ο εκκλησιαστικός παράγοντας.
Σε μια εκτενή συνέντευξη στον Βούλγαρο δημοσιογράφο Georgy Zhikov στην ιστοσελίδα faktor.bg με τον ηχηρό τίτλο Δεν μπορείς να είσαι ταυτόχρονα και κομμουνιστής και πατριάρχης (Отец Дионисий: Не е възможно да бъдеш комунист и да си патриарх!) ο επίσκοπος Στοβόις Διονύσιος του Πατριαρχείου Βουλγαρίας (ΠΒ), του «μαύρο πρόβατο» της Εκκλησίας Βουλγαρίας όπως των χαρακτηρίζουν τα ΜΜΕ, δήλωσε ότι το ΠΒ πέρασε στην τελική φάση της απώλειας της ανεξαρτησίας του, μετατρεπόμενο σταδιακά σε όργανο της γεωπολιτικής επιρροής της Μόσχας και κατηγορεί τον Πατριάρχη Βουλγαρίας Δανιήλ ότι, αυτός και οι περί αυτόν θέλουν να υποτάξουν το ΠΒ στα συμφέροντα του Πατριαρχείου Μόσχας και του Κρεμλίνου.
Σύμφωνα με τον επίσκοπο Διονύσιο, το 2018 ο Πατριάρχης Κύριλλος είχε υποδείξει σε έναν Βούλγαρο μητροπολίτη ότι έχει επισημάνει ένα σοβαρό πρόβλημα: τα μέλη της Ιεράς Συνόδου του ΠΒ δεν εκφράζουν ως όφειλαν σαφείς φιλορωσικές διαθέσεις και ότι αυτό πρέπει να αλλάξει.
Αυτή η… παράλειψη «διορθώθηκε» μετά την εκλογή του Επισκόπου Βιδινίου Δανιήλ ως νέου πατριάρχη Βουλγαρίας το 2024.
Σημειωτέων ότι, ο «πρώτος μεταξύ ίσων» είχε εκφράσει δημόσια την υποστήριξή του στη ρωσική στρατιωτική επιχείρηση στην Ουκρανία.
«Θα ήταν λοιπόν λάθος να πιστεύουμε, όπως κάνουν ορισμένοι», λέει ο Διονύσιος, «ότι υπάρχουν φιλορωσικές και φιλοδυτικές ομάδες στη Σύνοδο της Ορθοδόξου Εκκλησίας.
Στην πραγματικότητα το ανώτατο όργανο του ΠΒ εκπληρώνει όλες τις υποδείξεις του Πατριάρχου Κυρίλλου και πολλοί μητροπολίτες είναι περήφανοι όχι για το εγκόλπιο που φέρουν στο στήθος, αλλά για τις «επωμίδες κάτω από το ράσο».
«Η επιρροή της Εκκλησίας της Ρωσίας, σημειώνει ο Βούλγαρος ιεράρχης, έχει διεισδύσει τόσο βαθιά στη χώρα μας που ακόμη και στα εγχειρίδια θρησκευτικών που προωθεί η Εκκλησία Βουλγαρίας στα σχολεία, αναφέρεται ο Ivan Ilyin (An Introduction to Ivan Ilyin, the Philosopher Behind the Authoritarianism of Putin’s Russia & Western Far Right Movements), ο ιδεολόγος του ρωσικού χριστιανικού εθνικισμού και του αυταρχικού συντηρητισμού, του οποίου οι ιδέες για την πνευματική αποστολή της Ρωσίας έχουν επηρεάσει τη σύγχρονη ιδεολογία του Κρεμλίνου».
Ο Διονύσιος αποκαλεί το ΠΒ «το φθηνότερο γραφείο του Κρεμλίνου στον κόσμο» και ισχυρίζεται ότι ο Πατριάρχης Δανιήλ (τον οποίο χαρακτηρίζει ως «υπηρετικό προσωπικό της Ρωσίας») και η συνοδεία του είναι πρόθυμοι να θυσιάσουν την πνευματική τους ακεραιότητα στο βωμό της πολιτικής.
Εκτός των άλλων, υπογραμμίζει ο Zhikov, ο Διονύσιος δεν λησμονεί να επισημάνει ποιοι από τους Βούλγαρους πολιτικούς υποστηρίζουν τον πατριάρχη Δανιήλ και αναφέρει συγκεκριμένα: ο Πρόεδρος Ρούμεν Ράντεφ, ο πρώην πρωθυπουργός Μπόικο Μπορίσοφ, ο Ντέλιαν Πεγιέφσκι, ένας ολιγάρχης και πολιτικός, ηγέτης του εθνικού φιλοτουρκικού κόμματος DPS – New Beginning, τα οικονομικά συμφέροντα του οποίου, σύμφωνα με τους επικριτές του, συνδέονται στενά με φιλορωσικούς κύκλους.
Σύμφωνα με τον Διονύσιο μια τέτοια υποστήριξη ενισχύει τον ρόλο της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας στο εσωτερικό της Εκκλησίας Βουλγαρίας, γεγονός που όπως πιστεύει σίγουρα αποτελεί ένα ανησυχητικό μήνυμα για τη Δύση.
Ο Zhikov θεωρεί ότι, οι απόψεις του Επισκόπου Διονυσίου επιβεβαιώνονται και από τον τρόπο, με τον οποίο η Βουλγαρική Εκκλησία προσπαθεί να επηρεάσει την κοινωνία. Π.χ. η ομιλία του Πατριάρχη Δανιήλ στη Βουλγαρική Ακαδημία Επιστημών τον Μάιο του τρέχοντος έτους αποκάλυψε μια ανησυχητική τάση με συχνές αναφορές στους Σλάβους και το ρόλο τους στην αποστολή της Ορθοδοξίας καθώς και εκκλήσεις στην ιστορική μνήμη με σκοπό την προώθηση του αφηγήματος του «ρωσικού κόσμου», ο οποίος πλέον χρησιμοποιείται ως όργανο πολιτιστικής πιέσεως και ενισχύσεως των αντιευρωπαϊκών διαθέσεων της βουλγαρικής κοινωνίας.
Σύμφωνα με τους επικριτές του πατριάρχη Βουλγαρίας, αυτή η πρακτική θυμίζει τις ιδεολογικές συμπεριφορές της εποχής της «συμφωνίας συμβιώσεως» μεταξύ της κομματικής εξουσίας και της υποτελούς Εκκλησίας, όταν το ακαδημαϊκό περιβάλλον παρέμενε ένας σιωπηλός παρατηρητής ανήμπορο να αντιδράσει.
Για τη σύγχρονη βουλγαρική διανόηση αυτός ο προσανατολισμός αποτελεί μια δοκιμασία για την ιστορική μνήμη και την ανεξαρτησία του εθνικού πολιτιστικού χώρου.
Στη συνέχεια ο Zhikov αναφέρει την χαρακτηριστική περίπτωση του αρχιμανδρίτη Βάσιαν (Ζμέεφ).
Τον Σεπτέμβριο του 2023, ο προϊστάμενος του ρωσικού μετοχίου στη Σόφια, αρχιμανδρίτης Βάσιαν (Ζμέεφ) κηρύχθηκε persona non grata (Βλ. εδώ) και, μαζί με δύο κατώτερους κληρικούς, εκδιώχθηκε από τη Βουλγαρία με την κατηγορία ότι προωθούσε την «υβριδική στρατηγική» της Ρωσικής Ομοσπονδίας, σκοπός της οποίας ήταν (και παραμένει) η άσκηση επιρροής στις εσωτερικές πολιτικές διαδικασίες της Βουλγαρίας υπέρ των ρωσικών γεωπολιτικών συμφερόντων και αποτελούσε «απειλή για την εθνική ασφάλεια».
(Ταυτόχρονα, ο Βάσιαν κηρύχθηκε ανεπιθύμητο πρόσωπο και στη Βόρεια Μακεδονία για τις προσπάθειές του να επηρεάσει τη διπλωματία της Εκκλησίας υπέρ της Ρωσίας, γεγονός που οδήγησε στην επιδείνωση των σχέσεων μεταξύ της Ορθόδοξης Εκκλησίας στη Βόρεια Μακεδονία και του Οικουμενικού Πατριαρχείου).
Η Ρωσική Εκκλησία του Αγίου Νικολάου του Θαυματουργού, αυτή που οι Βούλγαροι αποκαλούν απλώς «η Ρωσική Εκκλησία», μετατράπηκε σε αρένα ενός «αόρατου αγώνα» πολύ πριν ξεσπάσει το σκάνδαλο με τον αρχιμανδρίτη.
Τυπικά ο ναός υπάγεται στη δικαιοδοσία του Πατριαρχείου Μόσχας, αν και βρίσκεται στο κέντρο της Σόφιας, δίπλα στο κοινοβούλιο και την Ακαδημία Επιστημών.
Στις αρχές της δεκαετίας του 2000 η Εκκλησία Βουλγαρίας κατέβαλε φιλότιμες προσπάθειες να επαναφέρει το ναό στη δικαιοδοσία της, υποδεικνύοντας ότι η γη στην οποία χτίστηκε ανήκε στο βουλγαρικό κράτος.
Ωστόσο, η Μόσχα κάθε φορά απέρριπτε αυτές τις πρωτοβουλίες, χαρακτηρίζοντάς τες ως «απαράδεκτη παρέμβαση» στις εσωτερικές υποθέσεις της Εκκλησίας της Ρωσίας.
Μετά την εκδίωξη των Ρώσων ιερέων, το ΠΒ προσπάθησε εκ νέου να θέσει το μετόχι υπό τον έλεγχό του, ωστόσο, η Μόσχα ενήργησε γρήγορα: λίγες εβδομάδες αργότερα, στάλθηκε στη Σόφια απευθείας από το Πατριαρχείο Μόσχας ένας νέος προϊστάμενος, ο πρωτοπρεσβύτερος Βλαντίμιρ Τιστσούκ.
Έτσι η Βουλγαρική Σύνοδος αναγκάστηκε εκ νέου να υποχωρήσει και το μετόχι παρέμεινε υπό τον πλήρη έλεγχο της Ρωσικής Εκκλησίας, μετατρεπόμενο ταυτόχρονα σε ένα παράδειγμα για το πώς η «μεγαλύτερη αδελφή» έδειξε στη «νεότερη» τη θέση της.
Η εργαλειοποίηση των Ορθοδόξων Εκκλησιών για την ικανοποίηση συγκεκριμένων γεωπολιτικών συμφερόντων δεν αποτελεί ένα νέο φαινόμενο.
Αυτό όμως που καθιστά, ιδιαιτέρως σήμερα, άκρως επικίνδυνη αυτή τη «συνήθεια» είναι η πλήρης απουσία ενός αντίπαλου δέους, δηλαδή μιας δυνάμεως που θα καθιστούσε απολύτως ανώφελες αυτές τις προσπάθειες.
Από τη μια πλευρά, οι αντιδράσεις των κυβερνήσεων της «πυριτιδαποθήκης της Ευρώπης» είτε αντιδρούν χλιαρά, απλώς για το θεαθήναι, είτε δεν αντιδρούν καθόλου με τη δικαιολογία ότι υπάρχει σαφής διαχωρισμός μεταξύ Εκκλησίας και Κράτους.
Από την άλλη, οι Ορθόδοξες Εκκλησίες, συνειδητοποιώντας ότι υπάρχει πραγματική έλλειψη σοβαρής αντιπολιτεύσεως στις επεκτατικές διαθέσεις της «αγίας Ρωσίας» και ότι οι διορθόδοξες σχέσεις είτε είναι ανύπαρκτες, είτε περιορίζονται σε κάποιες άνευ σοβαρού περιεχομένου εκδηλώσεις επιλέγουν:
πρώτον, να ακολουθήσουν μια δική τους αμφιλεγόμενη πορεία, παρασυρόμενες από τις «ρωσοκοσμικές σειρήνες» της folie de grandeurs, όπως π.χ. το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων που το τελευταίο διάστημα παραβιάζει κατά κόρον την αρχαία πανορθόδοξη τάξη.
δεύτερον, προσδένονται απροκάλυπτα στο άρμα της «γ΄ Ρώμης» (Σερβία, Βουλγαρία).
τρίτον, τηρούν μια παθητική στάση (Εκκλησία Αλβανίας, Ρουμανίας, Αντιοχείας κ.α.) σε φλέγοντα ζητήματα, όπως το π.χ. το ουκρανικό εκκλησιαστικό πρόβλημα, «μακριά κι αγαπημένοι» που λέει ο, ενίοτε, σοφός λαός.
Και αυτή η βολική για πολλούς αλλά συνάμα καταστροφική κατάσταση θα διαιωνίζεται έως ότου υπάρξει μια καταλυτική αντίδραση εκ μέρους εκείνων που οφείλουν να αντιδράσουν. Στην αντίθετη περίπτωση η Ορθοδοξία κινδυνεύει να παραμείνει στο επίπεδο μιας «poupée folklorique».
Theodor Petrov
