Θα μπορούσε η πανδημία του Covid-19 να είχε προβλεφθεί; Ήδη στα τέλη της
δεκαετίας του 1990 κυκλοφόρησαν αρκετά βιβλία, όπως The Coming Plague
και Virus X, που προειδοποιούσαν για την αναζωπύρωση των λοιμωδών νόσων,
την αυξανόμενη ανθεκτικότητα των νοσοκομειακών βακτηρίων στα
αντιβιοτικά και τον κίνδυνο παγκόσμιας εξάπλωσης φονικών ιών. Ωστόσο
επιδημίες όπως ο Έμπολα, η νόσος των τρελών αγελάδων, η γρίπη των πτηνών
και πιο πρόσφατα η γρίπη των χοίρων ελέγχθηκαν σχετικά γρήγορα,
προκαλώντας εφησυχασμό ως προς την απειλή μίας υγειονομικής καταστροφής.
Έτσι στις αρχές του 2020 τα δημόσια συστήματα υγείας, αποδυναμωμένα από
την παγκόσμια οικονομική κρίση, αποδείχθηκαν ανέτοιμα για την πρόληψη
και την αντιμετώπιση της πανδημίας.
Μια πλανητική συνωμοσιολογική σκέψη εκθρέφεται με αφορμή τις απρόβλεπτες
και δυσνόητες αλλαγές, οι οποίες αποδίδονται σε μυστικές υπηρεσίες ή
μυστικές ομάδες, μπροστά σε μια κρίση που θίγει θεμελιώδεις αξίες. Στο
«παγκοσμιοποιημένο συνωμοσιολογικό φαντασιακό», κατά τη διατύπωση του
Taguieff, η πανδημία εκπορεύεται από σκοτεινά κέντρα, προσφέροντας έτσι
τον εφησυχασμό της εύκολης εξήγησης.
Για τους λαϊκιστές, δεξιούς και αριστερούς, ο λόγος περί πανδημίας
συνιστά ένα νέο προνομιακό πεδίο δημόσιας παρέμβασης. Κατεξοχήν για τη
λαϊκιστική ριζοσπαστική δεξιά, που στις σύγχρονες δημοκρατίες δεν
αποτελεί πλέον μία «ομαλή παθολογία» του πολιτεύματος, αλλά μία
«παθολογική ομαλότητα» (Cass Mudde), η πανδημία ενεργοποίησε έναν
πολιτικό λόγο κατά των περιοριστικών υγειονομικών μέτρων που σε
ορισμένες χώρες προκάλεσε ευρύτερες ανακατατάξεις του κομματικού
συστήματος και την αποσταθεροποίηση της κυβέρνησης.
Η μεγα-συνωμοσία σε πλανητικό επίπεδο γοητεύει επειδή επιτέλους όλα
εξηγούνται χάρη στην «εξηγητική πανταχού παρουσία που της αποδίδεται,
από τη στιγμή που ταυτοποιούνται οι κρυμμένοι της υπεύθυνοι» (Taguieff).
Εξηγώντας την πανδημία είτε ως οικονομικό πόλεμο μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας,
είτε ως πρόσχημα των κρατικών εξουσιών για να επιβάλουν μόνιμα καθεστώτα
έκτακτης ανάγκης, είτε ως μηχανισμό επίλυσης του δημογραφικού
προβλήματος με την εξόντωση των ηλικιωμένων και όσων πάσχουν από σοβαρές
ασθένειες, οι θεωρίες συνωμοσίας ακολουθούν τον κανόνα που διατύπωσε ο
Καρλ Πόππερ ότι «κάθε κακό γεγονός πρέπει να αποδίδεται στην κακή
βούληση μιας κακής δύναμης». Άρα τίποτα δεν εμφανίζεται ως τυχαίο, όλα
συνδέονται μεταξύ τους και ό,τι παρουσιάζεται επισήμως ως αληθινό ή
επιστημονικά τεκμηριωμένο αποτελεί για τους συνωμοσιολόγους αντικείμενο
ανελέητης κριτικής εξέτασης με όπλο τη φαντασία τους.
Η πορεία της Ιστορίας δεν είναι ούτε προδιαγεγραμμένη ούτε προβλέψιμη.
Εξαρτάται από την κατεύθυνση που θα επιχειρήσουν οι άνθρωποι να της
δώσουν. Ο Φράνσις Φουκουγιάμα παραδέχθηκε το σφάλμα του για το τέλος της
Ιστορίας πολύ πριν από το ξέσπασμα της πανδημίας ή της δίδυμης αδερφής
της, της τρομοκρατίας, που προκάλεσε το 2001 αντίστοιχης εμβέλειας
πλανητικές μεταβολές. Προϋπόθεση όμως για να επηρεαστεί η πορεία της
Ιστορίας είναι η κατανόηση των κινητήριων δυνάμεών της και των
εναλλακτικών κατευθύνσεων που διανοίγονται.
Όταν ο άνθρωπος υφίσταται δυνάμεις που τον ξεπερνούν, των οποίων τα
μυστήρια υπερεκτιμά, κυριαρχεί με τον τρόπο του σε αυτό που υφίσταται
δίνοντας μια εξήγηση, γράφει ο Γάλλος ιστορικός Μαρσέλ Γκοσέ. Η εξήγηση
της πανδημίας με ιατρικούς όρους θα αποδειχθεί μάλλον το λιγότερο
δύσκολο πρόβλημα για τη σύγχρονη βιοτεχνολογία. Το εμβόλιο είναι θέμα
χρόνου να ανακαλυφθούν. Η κατανόηση των επιπτώσεών της στις
μετανεωτερικές κοινωνίες αποτελεί όμως το μεγαλύτερο αίνιγμα.
Πηγή:
