Οι παράγοντες συναισθηματικής εξέλιξης που έχουν διερευνηθεί περισσότερο και συνδέονται με τις μαθησιακές δυσκολίες είναι η χαμηλή αυτοεκτίμηση και αυτοαντίληψη και το άγχος.
H έννοια του εαυτού/αυτοαντίληψη και η αυτοεκτίμηση αποτελούν σημαντικές διαστάσεις της ανάπτυξης της προσωπικότητας και της κοινωνικής ανάπτυξης των μαθητών του δημοτικού. Αυτές οι πλευρές δέχονται ισχυρές επιδράσεις από τις εμπειρίες που βιώνουν τα παιδιά στο οικογενειακό πλαίσιο, στο σχολείο και με τους συνομηλίκους του.
Δείτε στο εξειδικευμένο βιβλιοπωλείο Ψυχολογίας της Πύλης μας επιλεγμένα βιβλία για τις Μαθησιακές Διαταραχές
Ο ρόλος της αυτοαντίληψης
Η αυτοαντίληψη αφορά όλες τις νοητικές αναπαραστάσεις και λειτουργίες που υποστηρίζουν όχι μόνο την εικόνα που έχουμε για τον εαυτό μας, αλλά και την ικανότητα να αντιλαμβανόμαστε την «πλευρά του άλλου» και τις κοινωνικές σχέσεις. Αποτελεί μια πολυδιάστατη έννοια και μπορεί να διακριθεί σε ακαδημαϊκή, κοινωνική και γενική αυτοαντίληψη.Οι μαθητές πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμας εκπαίδευσης με μαθησιακές δυσκολίες βιώνουν τη ματαίωση και τις εμπειρίες αποτυχίας στην σχολική τους ζωή από την πρώτη στιγμή και για πολλά χρόνια. Αυτή η καθημερινή κατάσταση επηρεάζει αρνητικά την αναπαράσταση του εαυτού και την αυτοεκτίμηση τους και δημιουργεί έτσι ένα ψυχικό τραύμα.
Σύμφωνα με έρευνες, η χαμηλή ακαδημαϊκή αυτοαντίληψη των μαθητών με μαθησιακές δυσκολίες επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό τη γενική τους αυτοντίληψη.
Η κοινωνική αυτοαντίληψη των μαθητών συνδέεται με την αποδοχή από τους συνομηλίκους, την αυτοπεποίθηση και τη γενικότερη καλή ψυχική κατάσταση. Οι μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες παρουσιάζουν χαμηλή κοινωνική αυτοαντίληψη λόγω έλλειψης κοινωνικών δεξιοτήτων. Για παράδειγμα, η συνεργασία με τους άλλους, η επικοινωνία, η προσφορά βοήθειας διευκολύνουν την δημιουργία κοινωνικών σχέσεων και φιλιών. Ωστόσο, αρκετοί μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες είναι συχνά λιγότερο ευγενικοί και συνεργάσιμοι με τους άλλους και σπάνια ξεκινούν μια κοινωνική αλληλεπίδραση με τους συνομηλίκους τους.
Σύμφωνα με ερευνητικά δεδομένα, τόσο στην πρωτοβάθμια όσο και στην δευτεροβάθμια εκπαίδευση οι πιθανότητες περιθωριοποίησης και θυματοποίησης είναι μεγαλύτερες στα άτομα με δυσλεξία και μαθησιακές δυσκολίες, τα άτομα αυτά τείνουν να έχουν χαμηλή αυτοαντίληψη. Στην περίτωση των εφήβων η χαμηλή αυτοαντίληψη μπορεί να επηρεάσει τη διαμόρφωση της αναδυόμενης ταυτότητας τους και την αίσθηση αξίας του εαυτού τους.
Απόρριψη και Άγχος, εμπόδια στην ανάπτυξη
Επιπλέον, η χαμηλή εικόνα εαυτού επιδεινώνεται εξαιτίας της απόρριψης που εισπράττουν οι μαθητές από τους γονείς, τους δασκάλους και τους συνομηλίκους, γεγονός που οδηγεί τον μαθητή σε συναισθηματική και κοινωνική απομόνωση. Ο μαθητής αποκτά την πεποίθηση ότι δεν μπορεί να επιτύχει τους στόχους του, και ως εκ τούτου να αισθάνεται ανεπαρκές, να υιοθετεί μια πεσιμιστική άποψη του κόσμου και να αποδίδει την οποιαδήποτε αποτυχία του σε κέντρα ελέγχου έξω από τον εαυτό του.H πλειοψηφία των μαθητών πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης με μαθησιακές δυσκολίες πιστεύουν πως έχουν εξωτερικό κέντρο ελεγχου και πιστεύουν ότι η επίδοση τους ελέγχεται αποκλειστικά από εξωτερικούς παράγοντες, όπως οι εκπαιδευτικοί, τα γνωστικά έργα και τυχαία γεγονότα.
Το υψηλό άγχος έχει ισχυρή παρουσία στη ζωή των μαθητών με μαθησιακές δυσκολίες, θεωρείται χαρακτηριστικό της προσωπικότητας τους και μπορεί να αποδοθεί σε προβλήματα ελλειμματικής γνωστικής επεξεργασίας, γεγονός που τους δυσκολεύει να αναγνωρίσουν ότι αντιμετωπίζουν ένα πραγματικό πρόβλημα. Επιπλέον οι χαμηλές ακαδημαϊκές τους δεξιότητες, η αποφυγή εμπλοκής με έργα και ο φόβος ότι θα εκτεθούν, επιτείνει το άγχος. Αρκετοί μαθητές επιλέγουν είτε να μη μιλούν σε κανέναν είτε να αρνούνται το ίδιο το πρόβλημα τους. Αυτή η άρνηση έχει ως αποτέλεσμα την εμφάνιση συναισθηματικών προβλημάτων και σωματικών αντιδράσεων.
Η ανάγκη επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών
Παρότι η ύπαρξη συναισθηματικών προβλημάτων σε μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες αποτελεί συχνό φαινόμενο, τα περισσότερα προβλήματα δεν αποτελούν συστατικό στοιχείο των μαθησιακών δυσκολιών αλλά είναι συνήθως απόρροια των δυσκολιών που αντιμετωπίζουν οι μαθητές αυτοί μέσα στην τάξη. Γι΄ αυτόν το λόγο, είναι απαραίτητη η εκπαίδευση και η επιμόρφωση των εκπαιδευτικών κυρίως σε θέματα που έχουν να κάνουν με τις δεξιότητες συμβουλευτικής και επικοινωνίας, την κοινωνική και συναισθηματική αγωγή αλλά και τις σύγχρονες τάσεις και προσεγγίσεις της σχολικής ψυχολογίας σχετικά με την προαγωγή της ψυχικής υγείας των μαθητών.Μέσα από την εφαρμογή καινοτόμων προγραμμάτων μπορούν να συμβάλουν ουσιαστικά στην παροχή στήριξης και βοήθειας σε όλους τους μαθητές.
Είναι θετικό ότι τα τελευταία χρόνια έχει προταθεί η προσέγγιση της ψυχικής ανθεκτικότητας, αποτελεί μια νέα οπτική για τον τρόπο που τα άτομα προσαρμόζονται θετικά και διατηρούν τη ψυχική τους υγεία σε δύσκολες συνθήκες . Δίνει έμφαση στο γεγονός ότι οι σχολικές κοινότητες αποτελούν περιβάλλοντα ιδιαίτερης σημασίας για την καλλιέργεια της ψυχικής ανθεκτικότητας των μαθητών μέσω της δημιουργίας ενός περιβάλλοντος που διακρίνεται από ζεστές και προσωπικές σχέσεις.
Βιβλιογραφία:
Henderson, N. & Milstein, M. (2008). Σχολεία που προάγουν την ψυχική ανθεκτικότητα. Επιμ. Χατζηχρήστου, Χ. Γ. Μτφ. Β. Βασσαρά. Αθήνα: Τυπωθήτω.
Παντελιάδου, Σ., Πατσιοδήμου, Α. & Μπότσας, Γ. (2004). Oι μαθησιακές δυσκολίες στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Βόλος.
Παντελιάδου, Σ. (2011). Μαθησιακές Δυσκολίες και Εκπαιδευτική Πράξη (Τι και Γιατί). Αθήνα: Πεδίο.
Τάνταρος, Σ. (2011). Δυσκολίες Μάθησης: Αναπτυξιακές, εκπαιδευτικές και κλινικές προσεγγίσεις. Αθήνα: Πεδίο.
Μαρία Φωτιάδη
Πτυχιούχος
του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου
Ιωαννίνων. Επιστημονική συνεργάτιδα του Psychology.gr
Επικοινωνία: photiadimaria@gmail.com
Πτυχιούχος
του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου
Ιωαννίνων. Επιστημονική συνεργάτιδα του Psychology.gr
Επικοινωνία: photiadimaria@gmail.com
