Μετά τα τελευταία περιστατικά και τις πολύκροτες
υποθέσεις στη χώρα μας, η κοινή γνώμη φαίνεται να έχει ευαισθητοποιηθεί
για ένα θέμα που παλαιότερα αγνοούσε – ή, καλύτερα, επέλεγε να αγνοεί,
βυθιζόμενη στη σιωπή. Σε μία μάλλον βολική σιωπή.
Πρόκειται φυσικά για
το ζήτημα της σεξουαλικής κακοποίησης των παιδιών, στο πλαίσιο της
γενικότερης παιδικής κακοποίησης και καταπάτησης των δικαιωμάτων του.
Τι είναι, όμως, παιδική κακοποίηση; Είναι κάθε πράξη ή σειρά πράξεων ή παράλειψη εκ μέρους ενός γονιού ή άλλου ατόμου που φροντίζει το παιδί, η οποία έχει ως συνέπεια τη βλάβη, το δυναμικό για βλάβη ή απειλή βλάβης ενός παιδιού (WHO,CDC). Οι βασικές κατηγορίες στις οποίες διακρίνεται η κακοποίηση είναι οι εξής: παραμέληση, σωματική κακοποίηση, ψυχολογική/συναισθηματική κακοποίηση και σεξουαλική κακοποίηση.
Συγκεκριμένα, ως σεξουαλική κακοποίηση θεωρείται η συμμετοχή ή έκθεση παιδιών ή εφήβων σε πράξεις σεξουαλικού περιεχομένου, οι οποίες υποκινούνται από κάποιον ενήλικα και έχουν ως απώτερο σκοπό τη διέγερση ή ικανοποίηση του τελευταίου. Στις πράξεις αυτές συμπεριλαμβάνονται: θωπεία στα γεννητικά όργανα, η διείσδυση καθ΄ οποιονδήποτε τρόπο, ο αιμομικτικός βιασμός, η παιδεραστία, η παραγωγή πορνογραφικού υλικού και η προώθηση στην πορνεία (Medline Plus. U.S. National Library of Medicine,2008)
Τι είναι, όμως, παιδική κακοποίηση; Είναι κάθε πράξη ή σειρά πράξεων ή παράλειψη εκ μέρους ενός γονιού ή άλλου ατόμου που φροντίζει το παιδί, η οποία έχει ως συνέπεια τη βλάβη, το δυναμικό για βλάβη ή απειλή βλάβης ενός παιδιού (WHO,CDC). Οι βασικές κατηγορίες στις οποίες διακρίνεται η κακοποίηση είναι οι εξής: παραμέληση, σωματική κακοποίηση, ψυχολογική/συναισθηματική κακοποίηση και σεξουαλική κακοποίηση.
Συγκεκριμένα, ως σεξουαλική κακοποίηση θεωρείται η συμμετοχή ή έκθεση παιδιών ή εφήβων σε πράξεις σεξουαλικού περιεχομένου, οι οποίες υποκινούνται από κάποιον ενήλικα και έχουν ως απώτερο σκοπό τη διέγερση ή ικανοποίηση του τελευταίου. Στις πράξεις αυτές συμπεριλαμβάνονται: θωπεία στα γεννητικά όργανα, η διείσδυση καθ΄ οποιονδήποτε τρόπο, ο αιμομικτικός βιασμός, η παιδεραστία, η παραγωγή πορνογραφικού υλικού και η προώθηση στην πορνεία (Medline Plus. U.S. National Library of Medicine,2008)
Κατά κανόνα, ο ενήλικας είναι ένα άτομο υπεράνω πάσης
υποψίας που έχει σχέση φροντίδας ή οικειότητας με το θύμα, και ανήκει
στο στενό κύκλο εμπιστοσύνης του ή ακόμη και στο οικογενειακό-κοινωνικό
περιβάλλον. Αντιθέτως, σπανιότερες είναι οι περιπτώσεις στις οποίες το
θύμα και ο θύτης δεν έχουν σχέση μεταξύ τους. Είναι χαρακτηριστικό ότι
στο συντριπτικό ποσοστό των περιπτώσεων οι θύτες είναι συγγενικά πρόσωπα
του θύματος, ενώ περίπου μόνο σε ένα 10% των περιπτώσεων υπολογίζεται
ότι οι δράστες είναι ξένοι ως προς το θύμα.(Widom CS et al.,2007)
Το θεσμικό πλαίσιο που έχει εγκαθιδρυθεί σε εθνικό,
ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο είναι ισχυρό, και έχει στόχο όχι μόνο την
αντιμετώπιση του προβλήματος, αλλά κυρίως την πρόληψή του προκειμένου να
προστατευτούν τα δικαιώματα των παιδιών.
Διεθνώς, έχουν υπογραφεί συμβάσεις σχετικές με την προάσπιση των δικαιωμάτων του παιδιού: το Πρωτόκολλο για την Πρόληψη, Καταστολή και Τιμωρία της Διακίνησης Προσώπων -ιδιαίτερα Γυναικών και Παιδιών-, η Ευρωπαϊκή Σύμβαση για την Άσκηση των Δικαιωμάτων του Παιδιού, το 2ο Προαιρετικό Πρωτόκολλο της Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού, την Πώληση Παιδιών, την Παιδική Πορνεία και την Παιδική Πορνογραφία, η Διεθνής Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού.
Διεθνώς, έχουν υπογραφεί συμβάσεις σχετικές με την προάσπιση των δικαιωμάτων του παιδιού: το Πρωτόκολλο για την Πρόληψη, Καταστολή και Τιμωρία της Διακίνησης Προσώπων -ιδιαίτερα Γυναικών και Παιδιών-, η Ευρωπαϊκή Σύμβαση για την Άσκηση των Δικαιωμάτων του Παιδιού, το 2ο Προαιρετικό Πρωτόκολλο της Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού, την Πώληση Παιδιών, την Παιδική Πορνεία και την Παιδική Πορνογραφία, η Διεθνής Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού.
Ιδιαίτερα σημαντική είναι η Σύμβαση του Συμβουλίου
της Ευρώπης για την προστασία του παιδιού από τη σεξουαλική εκμετάλλευση
και τη σεξουαλική κακοποίηση – γνωστή ως Σύμβαση Lanzarote. Στα
κομβικότερα άρθρα της Σύμβασης προβλέπονται, μεταξύ άλλων, προληπτικά
μέτρα και προστατευτικά μέτρα για παροχή βοήθειας στα ανήλικα θύματα,
παρεμβατικά προγράμματα και κυρώσεις.
Σύμφωνα με την αρμόδια επιτροπή του Συμβουλίου,
αναφορικά με τα 26 κράτη που έχουν υπογράψει τη Σύμβαση, τα αποτελέσματα
είναι θετικά ως προς την εφαρμογή της Σύμβασης λόγω των ληφθέντων
μέτρων. Αναφέρεται χαρακτηριστικά ότι παρατηρείται άψογη συνεργασία
μεταξύ των εθνικών κυβερνήσεων, των κρατικών υπηρεσιών, των Μη
Κυβερνητικών Οργανώσεων και της κοινωνίας των πολιτών ως προς την
αντιμετώπιση του φαινομένου. Σε κάθε περίπτωση, βέβαια, αναφέρει τρόπους
με τους οποίους η κατάσταση μπορεί να βελτιωθεί ακόμη περισσότερο.
Επιβεβλημένη είναι και η αύξηση της κρατικής χρηματοδότησης, έτσι ώστε
να είναι εφικτή η ενημέρωση, η εκπαίδευση και η επιμόρφωση των
επαγγελματιών που συναναστρέφονται τα παιδιά. Ακόμη, συνίσταται
συστηματικός έλεγχος των τελευταίων με στόχο την πρόληψη των κρουσμάτων,
αλλά και την ελαχιστοποίησή τους. Παράλληλα, επισημαίνεται ότι είναι
απαραίτητη η αναφορά στις αρχές ακόμη και σε περίπτωση υποψίας
κρούσματος, ενώ καταλυτικός είναι ο ρόλος των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης
για την πληροφόρηση και ευαισθητοποίηση του κοινού (ΑΠΕ-ΜΠΕ, 2017).
Όσον αφορά τη χώρα μας, το 2014 ψηφίστηκε ο Νόμος
4276 που εναρμονίζει τη ελληνική νομοθεσία στα ευρωπαϊκά δεδομένα, και
πιο συγκεκριμένα στην Οδηγία 2011ν/93/ΕΕ για την καταπολέμηση της
σεξουαλικής κακοποίησης και εκμετάλλευσης παιδιών. Ο νομοθέτης με τον
παρόντα νόμο καθιστά πιο αυστηρές τις διατάξεις τόσο του Ποινικού Κώδικα
όσο και του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας για εγκλήματα τα οποία τελούνται
εις βάρος ανηλίκων από δράστες που επιδιώκουν είτε να ικανοποιήσουν τις
αρρωστημένες-διεστραμμένες σεξουαλικές τους ορέξεις, ή ακόμη και να
αποκομίσουν οικονομικό όφελος μέσω του διαδικτύου. Ωστόσο στη χώρα μας η
κίνηση της ποινικής διαδικασίας, καθώς και η ολοκλήρωσή της κινείται με
βραδείς ρυθμούς. Όπως τονίζει ο πρώην πρόεδρος του Δικηγορικού Συλλόγου
Αθηνών, Βασίλης Αλεξανδρής, “η ελληνική νομοθεσία είναι υπερπλήρης
στην κατεύθυνση της αντιμετώπισης του φαινομένου, ωστόσο αυτό που
χρειάζεται είναι να εκπαιδευθούν όλοι όσοι συμμετέχουν ως παράγοντες
στην ποινική δίκη σε έναν διαφορετικό τρόπο συζήτησης αυτών των
υποθέσεων, ώστε να υπάρχει λιγότερη ταλαιπωρία στο παιδί, χωρίς να
χάνεται η ουσία της ποινικής δίκης“. Συνειδητοποιούμε, έτσι, ότι
για μία ακόμη φορά δεν είναι οι νόμοι και το θεσμικό πλαίσιο ο τομέας
όπου υστερεί η Ελλάδα, αλλά η ορθή, άμεση και συνεπής εφαρμογή τους
(iefimerida, 2017).
Παρά την ύπαρξη του παραπάνω θεσμικού πλαισίου, τα
στατιστικά στοιχεία στην διεθνή κοινότητα, στην Ευρώπη και στην Ελλάδα
στοιχειοθετούν ένα ζοφερό σκηνικό που καθιστά επιτακτική ανάγκη την
αποτελεσματικότερη προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των παιδιών.
Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία του Ο.Η.Ε., παγκοσμίως
πέφτουν θύματα σεξουαλικής κακοποίησης 150.000.000 κορίτσια και
73.000.000 αγόρια, ενώ 1 στα 3 κορίτσια και 1 στα 5 αγόρια έχουν υποστεί
σεξουαλική βία ήδη πριν τη συμπλήρωση των 18 χρόνων (Huffpost, 2017).
Ακόμη, 1.000.000 παιδιά κάθε χρόνο πωλούνται αφού απαχθούν, και
εξαναγκάζονται σε πορνεία και παραγωγή πορνογραφικού υλικού (ΟΗΕ,2013).
Σύμφωνα με το Συμβούλιο της Ευρώπης, στο 70-85% των περιστατικών ο θύτης
είναι άτομο που το θύμα γνωρίζει και εμπιστεύεται – συχνότερα ο ίδιος ο
γονιός (Finkelhor D, 1994).
Όσον αφορά τη χώρα μας, τα στατιστικά στοιχεία μόνο
σοκαριστικά θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν. Σημειώνεται ότι 2 στα 10
παιδιά έχουν υποστεί σεξουαλική βία σύμφωνα με έρευνα του Ινστιτούτου
Υγείας (Το Βήμα,2017).
Ωστόσο, το πιθανότερο είναι ότι τα νούμερα αυτά δεν είναι αντιπροσωπευτικά και απλώς αποτελούν την κορυφή του παγόβουνου, καθώς όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και διεθνώς, ακόμη και όταν γίνεται η αποκάλυψη της κακοποίησης, αυτή δεν καταγγέλλεται.
Ωστόσο, το πιθανότερο είναι ότι τα νούμερα αυτά δεν είναι αντιπροσωπευτικά και απλώς αποτελούν την κορυφή του παγόβουνου, καθώς όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και διεθνώς, ακόμη και όταν γίνεται η αποκάλυψη της κακοποίησης, αυτή δεν καταγγέλλεται.
Οι επιπτώσεις της σεξουαλικής κακοποίησης είναι
καταλυτικές για τα ανήλικα θύματα. Άμεσες, βραχυπρόθεσμες ή
μακροπρόθεσμες, σωματικές ή ψυχολογικές, σημαδεύουν την παιδική ηλικία
και ταλανίζουν τα θύματα κατά τη διάρκεια της ενήλικης ζωής τους.
Κατάθλιψη, άγχος, διατροφικές διαταραχές, χαμηλή αυτοεκτίμηση, σωματοποίηση, διαταραχές ύπνου, αγχώδεις διαταραχές και μετατραυματικό stress, είναι μερικές μόνο από τις συνέπειες στον ψυχισμό των θυμάτων. Όπως παρατηρούν οι επιστήμονες, τα παιδιά μπορούν να παρουσιάσουν οπισθοδρομικές συμπεριφορές που χαρακτηρίζουν τη βρεφική ηλικία, όπως πιπίλισμα του αντίχειρα και ενούρηση στο κρεβάτι, δηλαδή το λεγόμενο “acting out” (Roosa MW et al.,1999).
Κατάθλιψη, άγχος, διατροφικές διαταραχές, χαμηλή αυτοεκτίμηση, σωματοποίηση, διαταραχές ύπνου, αγχώδεις διαταραχές και μετατραυματικό stress, είναι μερικές μόνο από τις συνέπειες στον ψυχισμό των θυμάτων. Όπως παρατηρούν οι επιστήμονες, τα παιδιά μπορούν να παρουσιάσουν οπισθοδρομικές συμπεριφορές που χαρακτηρίζουν τη βρεφική ηλικία, όπως πιπίλισμα του αντίχειρα και ενούρηση στο κρεβάτι, δηλαδή το λεγόμενο “acting out” (Roosa MW et al.,1999).
Συγχρόνως, είναι δυνατόν να παρουσιάσουν σεξουαλική
γνώση και ιδιαίτερο ενδιαφέρον για σεξουαλικά ζητήματα, που δεν αρμόζει
στην ηλικία τους. Πιθανό είναι να εκδηλώνουν προβλήματα στο σχολικό
περιβάλλον καθώς δυσκολεύονται στην κοινωνικοποίησή τους, να
αντιμετωπίζουν προβλήματα μάθησης όπως διαταραχή ελλειμματικής προσοχής,
και να εμφανίσουν συμπτώματα υπερκινητικότητας και διαταραχής
συμπεριφοράς (Widom CS,1999).
Σε κάθε περίπτωση, οι πληγές που αφήνει η σεξουαλική
κακοποίηση δεν επουλώνονται με εύκολο ή γρήγορο τρόπο. Είναι τέτοιο το
τραύμα που έχει υποστεί το θύμα, αλλά και τόσο μεγάλο το βάθος των
τύψεών του για την τέλεση της πράξης, που χρειάζονται χρόνια ψυχολογικής
στήριξης, προσωπικής επιμονής, θέλησης και δύναμης ώστε το θύμα να
επανακάμψει.
Καθώς
τα κρούσματα στη χώρα μας αλλά και διεθνώς συνεχίζονται, και οι
επιστήμονες κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου, η κοινωνία δεν πρέπει να
σιωπά. Ειδάλλως καθίσταται κανείς συνένοχος, άβουλος παρατηρητής της
κατάφωρης καταπάτησης των δικαιωμάτων του παιδιού, και της καταστροφής
της παιδικής ηλικίας και της παιδικής αθωότητας. Άλλωστε, σύμφωνα με τον
κ. Νικολαϊδη, ψυχίατρο του «Χαμόγελου του Παιδιού» και επιστημονικό
υπεύθυνο στο κέντρο ημέρας για παιδιά θύματα κακοποίησης «Σπίτι του
Παιδιού», “υπάρχει ένα κλίμα μυστικοπάθειας γύρω από αυτό το θέμα, που δεν βοηθάει στις προσπάθειες προσέγγισης των παιδιών” (ΑΠΕ-ΜΠΕ, 2017).
Σε ένα πρώτο στάδιο, οι γονείς οφείλουν να
ενημερώνουν το παιδί σχετικά με το σώμα του, καθώς και να του καθιστούν
σαφές ότι είναι προσωπικό τους δικαίωμα να μη δέχονται οποιοδήποτε
άγγιγμα ή χάδι από γνωστό ή ξένο. Σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να
δημιουργηθεί μεταξύ γονέως και παιδιού μια σχέση αμοιβαίας εμπιστοσύνης,
έτσι ώστε το ανήλικο να νιώθει άνετα να αναφέρει οποιοδήποτε
περιστατικό το φέρνει σε δύσκολη θέση ή του προκαλεί αμηχανία. Αυτό
είναι εξαιρετικά σημαντικό, καθώς το παιδί συχνά νιώθει ένοχο για την
τέλεση της πράξης, ότι κατά κάποιο τρόπο φταίει εκείνο, ότι την
προκάλεσε, και επομένως θα υποστεί τις αντίστοιχες δυσμενείς συνέπειες
(Πρεκατέ, Β., 2009).
Ταυτόχρονα, όπως ρητά αναφέρει και η προαναφερθείσα
Έκθεση του Συμβουλίου της Ευρώπης, είναι απαραίτητη η σεξουαλική
διαπαιδαγώγηση στο πλαίσιο του σχολικού περιβάλλοντος, καθώς και η
εκπαίδευση του διδακτικού προσωπικού, ώστε να αντιλαμβάνεται τις μη
φυσιολογικές συμπεριφορές των ανηλίκων. Καταλυτικός είναι και ο ρόλος
των Μ.Μ.Ε. προκειμένου να φωτίζονται τα περιστατικά σεξουαλικής βίας, να
αφυπνίζεται το κοινό και να αντιληφθεί ότι πρόκειται για ένα θέμα που
αφορά όλους μας.
Σε περίπτωση που το παιδί έχει ήδη υποστεί σεξουαλική κακοποίηση, θα πρέπει να παρακολουθείται από ειδικό ψυχολόγο ή ψυχίατρο έτσι ώστε να επεξεργαστεί τα περιστατικά, να αφήσει πίσω τις ενοχές και να συνεχίσει μια όσο το δυνατόν φυσιολογικότερη ενήλικη κοινωνική, σεξουαλική και ερωτική ζωή.
Συμπερασματικά, η σεξουαλική κακοποίηση παιδιών αποτελεί ένα από τα πιο ειδεχθή εγκλήματα, που δυστυχώς λαμβάνει τεράστιες διαστάσεις. Δεν είναι λίγες, άλλωστε, οι υποθέσεις που έχουν συγκλονίσει την κοινή γνώμη στην Ευρώπη και στη διεθνή κοινότητα. Χρέος της κοινωνίας είναι να αντιμετωπίσει την παραπάνω κατάσταση όσο το δυνατόν αποτελεσματικότερα, και να μη στρουθοκαμιλίζει, αρνούμενη να δει την πραγματικότητα.
Σε περίπτωση που το παιδί έχει ήδη υποστεί σεξουαλική κακοποίηση, θα πρέπει να παρακολουθείται από ειδικό ψυχολόγο ή ψυχίατρο έτσι ώστε να επεξεργαστεί τα περιστατικά, να αφήσει πίσω τις ενοχές και να συνεχίσει μια όσο το δυνατόν φυσιολογικότερη ενήλικη κοινωνική, σεξουαλική και ερωτική ζωή.
Συμπερασματικά, η σεξουαλική κακοποίηση παιδιών αποτελεί ένα από τα πιο ειδεχθή εγκλήματα, που δυστυχώς λαμβάνει τεράστιες διαστάσεις. Δεν είναι λίγες, άλλωστε, οι υποθέσεις που έχουν συγκλονίσει την κοινή γνώμη στην Ευρώπη και στη διεθνή κοινότητα. Χρέος της κοινωνίας είναι να αντιμετωπίσει την παραπάνω κατάσταση όσο το δυνατόν αποτελεσματικότερα, και να μη στρουθοκαμιλίζει, αρνούμενη να δει την πραγματικότητα.
Νάγια Λατίφη
Πηγές:
- Unicef. (2018). Sexual violence against children https://www.unicef.org/chinese/protection/files/Child_Marriage.pd
- Julia W.Ph.D.(2007). Child Sexual Abuse. https://www.ptsd.va.gov/professional/trauma/other/child_sexual_abuse.asp
- Finkelhor, D. (1994). Current information on the scope and nature of child sexual abuse. The Future of Children. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/7804768
- American Journal of preventive Medicine. (2005). Long-term consequences of childhood sexual abuse by gender.https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/15894146
- ΑΠΕ-ΜΠΕ. (2018). Έκθεση του Συμβουλίου της Ευρώπης για τη σεξουαλική κακοποίηση των παιδιών.https://www.amna.gr/home/article/231527/Ekthesi-tis-Epitropis-tou-Sumbouliou-tis-Europis-gia-ti-sexoualiki-kakopoiisi-paidion-
- Centers for Disease Control and Prevention. (2017). Child Abuse Prevention https://www.cdc.gov/features/healthychildren/index.html
- WHO. (2018). Violence against children http://www.who.int/mediacentre/factsheets/violence-against-children/en/
- Πρεκατέ, Β. (2009). Η κακοποίηση του παιδιού στο σχολείο και την οικογένεια Ιατρικές Εκδόσεις ΒΗΤΑ.
- Το Βήμα. (2017). Εκστρατεία ενάντια στην σεξουαλική κακοποίηση από «Το Χαμόγελο του Παιδιού».http://www.tovima.gr/society/article/?aid=915435
- Huffpost. (2017). 12 Confronting Child Sexual Abuse Statistics All Parents Need to Know. https://www.huffingtonpost.com/entry/12-confronting-statistics-on-child-sexual-abuse_us_587dab01e4b0740488c3de49
- Iefimerida. (2017). Δύο στα 10 παιδιά στην Ελλάδα έχουν υποστεί σεξουαλική βία. http://www.iefimerida.gr/news/375683/dyo-sta-10-paidia-stin-ellada-ehoyn-ypostei-sexoyaliki
- Roosa MW. (1999). The relation of child sexual abuse and depression in young women: comparisons across four ethnic groups. https://www.researchgate.net/publication/13101610_The_relation_of_child_sexual_abuse_and_depression_in_young_women_Comparisons_across_four_ethnic_groups
- Widom CS. (1999). Posttraumatic stress disorder in abused and neglected children grown up.https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/10450264
- Medline Plus. U.S. National Library of Medicine. (2008). Child Sexual Abuse. https://medlineplus.gov/childsexualabuse.html
- Widom CS. (2007). A prospective investigation of major depressive disorder and comorbidity in abused and neglected children grown up. https://jamanetwork.com/journals/jamapsychiatry/fullarticle/209970
