Σε
έναν κόσμο πολλαπλών ταχυτήτων, που σύντομα ο πληθυσμός του θα φτάσει
τα 10 δισεκατομμύρια, το παρόν παραγωγικό μοντέλο δεν φαίνεται να
ευδοκιμεί μακροπρόθεσμα.
Η μείωση του κόστους παραγωγής δεν μπορεί να συνεχιστεί επ’ άπειρον – σε συνδυασμό, μάλιστα, με τη μείωση της εσωτερικής κατανάλωσης, την αύξηση των άμεσων ξένων επενδύσεων (Foreign Direct Investment) και των εξαγωγών που δημιουργούν προβλήματα κυρίως οικονομικά και, στη συνέχεια, κοινωνικά. Ως εκ τούτου, η Κυκλική Οικονομία σχεδιάστηκε και προτάθηκε στο τραπέζι της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ως ένα καινοτόμο εργαλείο για την αποφυγή των συνεπειών ενός συστήματος αρκετά κορεσμένου.
Πρόκειται
για ένα παραγωγικό και καταναλωτικό μοντέλο που αποσκοπεί στην αύξηση
της αποδοτικότητας των πρώτων υλών, μέσω της χρήσης των υλικών για
μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, με παράλληλη ελαχιστοποίηση της χρήσης των
φυσικών πόρων. Επομένως, παρατηρείται ότι αυτό βρίσκεται σε πλήρη
αντίθεση με το συνήθως εφαρμοζόμενο οικονομικό μοντέλο, καθώς στην
αλυσίδα «παραγωγή-κατανάλωση-απόρριψη» το τελευταίο στάδιο
αντικαθίσταται με την «επαναχρησιμοποίηση». Είναι εύλογη η διαπίστωση
του αναγνώστη πως «πρόκειται για ανακύκλωση»∙ ωστόσο, «ανακυκλώνω» σημαίνει «βλέπω τα προϊόντα ως σκουπίδια, χωρίς να προσπαθώ να τους προσδώσω αξία».
Σύμφωνα με τους υπέρμαχους της Κυκλικής Οικονομίας, η διαφορά αυτού του οικονομικού μοντέλου έγκειται στον πυρήνα της λογικής του, ότι δηλαδή όλα αποτελούν μια ευκαιρία για τη δημιουργία αξίας. Πιο συγκεκριμένα, ο Ελβετός Walter Stahel, ένας από τους δημιουργούς του προαναφερόμενου οικονομικού όρου, συνδέει την ανάπτυξη του υπάρχοντος μοντέλου με μια νέα θεώρηση περί ιδιοκτησίας: «η ιδιοκτησία έχει νόημα, όταν αυξάνει η αξία του αγαθού που κατέχουμε. Η ιδιοκτησία ενός ηλεκτρονικού υπολογιστή ή κάποιου άλλου αναλώσιμου προϊόντος δεν έχει νόημα, και γι’ αυτό θα έπρεπε να τα ενοικιάζουμε». Η ανακύκλωση αποτελεί ένα από τα πολλά εργαλεία που θα χρησιμοποιήσει η Κυκλική Οικονομία.
Τα θεμέλια για τη δημιουργία αυτού του μοντέλου τέθηκαν στις 25 Σεπτεμβρίου του 2015, οπότε και υιοθετήθηκε από τον Ο.Η.Ε. ένα σχέδιο παγκόσμιας δράσης για τη βιώσιμη ανάπτυξη, και τέθηκαν στα συμβαλλόμενα μέρη ορισμένοι στόχοι προς επίτευξη έως το 2030 (Sustainable Development Goals). Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν άργησε να προτείνει σχέδιο δράσης -με τίτλο «Το κλείσιμο του Κύκλου»– και, ύστερα από την έγκρισή του από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, δόθηκαν οι πρώτες κατευθυντήριες γραμμές για την υλοποίηση του καινοτόμου μοντέλου. Το πακέτο Κυκλικής Οικονομίας -ύψους 1,6 δισεκατομμυρίων ευρώ- στοχεύει έως το 2030, μεταξύ άλλων, σε:
Ειρήνη Σούρπη
powerpolitics.eu
Πηγές:
Η μείωση του κόστους παραγωγής δεν μπορεί να συνεχιστεί επ’ άπειρον – σε συνδυασμό, μάλιστα, με τη μείωση της εσωτερικής κατανάλωσης, την αύξηση των άμεσων ξένων επενδύσεων (Foreign Direct Investment) και των εξαγωγών που δημιουργούν προβλήματα κυρίως οικονομικά και, στη συνέχεια, κοινωνικά. Ως εκ τούτου, η Κυκλική Οικονομία σχεδιάστηκε και προτάθηκε στο τραπέζι της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ως ένα καινοτόμο εργαλείο για την αποφυγή των συνεπειών ενός συστήματος αρκετά κορεσμένου.
Στάδια Κυκλικής Οικονομίας
Σύμφωνα με τους υπέρμαχους της Κυκλικής Οικονομίας, η διαφορά αυτού του οικονομικού μοντέλου έγκειται στον πυρήνα της λογικής του, ότι δηλαδή όλα αποτελούν μια ευκαιρία για τη δημιουργία αξίας. Πιο συγκεκριμένα, ο Ελβετός Walter Stahel, ένας από τους δημιουργούς του προαναφερόμενου οικονομικού όρου, συνδέει την ανάπτυξη του υπάρχοντος μοντέλου με μια νέα θεώρηση περί ιδιοκτησίας: «η ιδιοκτησία έχει νόημα, όταν αυξάνει η αξία του αγαθού που κατέχουμε. Η ιδιοκτησία ενός ηλεκτρονικού υπολογιστή ή κάποιου άλλου αναλώσιμου προϊόντος δεν έχει νόημα, και γι’ αυτό θα έπρεπε να τα ενοικιάζουμε». Η ανακύκλωση αποτελεί ένα από τα πολλά εργαλεία που θα χρησιμοποιήσει η Κυκλική Οικονομία.
Τα θεμέλια για τη δημιουργία αυτού του μοντέλου τέθηκαν στις 25 Σεπτεμβρίου του 2015, οπότε και υιοθετήθηκε από τον Ο.Η.Ε. ένα σχέδιο παγκόσμιας δράσης για τη βιώσιμη ανάπτυξη, και τέθηκαν στα συμβαλλόμενα μέρη ορισμένοι στόχοι προς επίτευξη έως το 2030 (Sustainable Development Goals). Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν άργησε να προτείνει σχέδιο δράσης -με τίτλο «Το κλείσιμο του Κύκλου»– και, ύστερα από την έγκρισή του από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, δόθηκαν οι πρώτες κατευθυντήριες γραμμές για την υλοποίηση του καινοτόμου μοντέλου. Το πακέτο Κυκλικής Οικονομίας -ύψους 1,6 δισεκατομμυρίων ευρώ- στοχεύει έως το 2030, μεταξύ άλλων, σε:
- ανακύκλωση των σκουπιδιών των Δήμων έως και 65%
- μείωση της απόρριψης των τροφίμων κατά 30%
- εισαγωγή προτύπων ποιότητας για τις δευτερογενείς πρώτες ύλες
Πώς λειτουργεί;
- Παραγωγή:
Η Κυκλική Οικονομία ξεκινά από τη γέννηση ενός προϊόντος, καθώς ο τρόπος σχεδίασης και οι μέθοδοι παραγωγής επηρεάζουν την προμήθεια, την κατανάλωση και την ενεργειακή κατάληξη αυτού. Επομένως, η ποιοτική σχεδίασή του μπορεί να βελτιώσει τόσο την αποδοτικότητα όσο και την επαναχρησιμοποίησή του, καθώς επίσης να διευκολύνει την επισκευή, την αναβάθμιση ή την ανακατασκευή αυτού. Είναι γνωστό, όμως, ότι η ποιοτική κατασκευή ενός προϊόντος δεν αποτελεί πάγια τακτική των βιομηχανιών, διότι δεν αντικατοπτρίζει ούτε τα οικονομικά, αλλά ούτε και τα καταναλωτικά συμφέροντα. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή σχεδιάζει την αύξηση των απαιτήσεων κάθε Κράτους-Μέλους σχετικά με την αδειοδότηση και τους ελέγχους στις βιομηχανίες, μέσα από αναθεωρημένο νομοθετικό πλαίσιο με τη μορφή ευρωπαϊκής Οδηγίας. Συγκεκριμένα, θα αυξηθεί ο αριθμός των ετησίων ελέγχων, αλλά και τα κριτήρια για παροχή άδειας σε βιομηχανίες, τα οποία θα εξαρτώνται τόσο από τα «πράσινα» μηχανήματα της επιχείρησης, όσο και από τις μεθόδους παραγωγής για την προώθηση της βιώσιμης ανάπτυξης. Τέλος, ένα στείρο νομοθετικό πλαίσιο είναι πιθανό να βλάψει τα συμφέροντα των βιομηχανιών, και να τις ωθήσει σε παράνομα μέσα εξυπηρέτησης οικονομικών σκοπών – γεγονός που θα πλήξει έντονα τις εθνικές οικονομίες. Γι’ αυτό τον λόγο, επιτακτική καθίσταται η παροχή κινήτρων από κάθε Κράτος-Μέλος, τα οποία θα προσλαμβάνουν τον χαρακτήρα φοροαπαλλαγών ή μειωμένων φορολογικών εισφορών σε περίπτωση προώθησης της βιώσιμης ανάπτυξης. - Κατανάλωση:
Ωστόσο, όσο έξυπνα κι αν έχουν σχεδιαστεί τα προϊόντα, οι επιλογές των καταναλωτών δύνανται είτε να ενισχύσουν είτε να παρεμποδίσουν τη διαδικασία της Κυκλικής Οικονομίας. Η τιμή αποτελεί καθοριστικό παράγοντα στις αγοραστικές συνήθειες και επιλογές, αλλά τείνει να επικρατήσει στην κοινή γνώμη η άποψη ότι όσο πιο χαμηλό είναι το κόστος παραγωγής ενός προϊόντος, τόσο φθηνότερο θα καταλήξει στα χέρια των καταναλωτών. Ερευνώντας τα έγγραφα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, δημιουργείται η εντύπωση ότι τα όργανα αυτά δεν γνωρίζουν επακριβώς τη διαδικασία με την οποία θα επιτευχθεί αυτή η ισορροπία τιμής-ποιότητας, αλλά την αφήνουν στη διακριτική ευχέρεια κάθε κράτους, το οποίο -με δικά του κριτήρια, και λαμβανομένης υπόψη της οικονομικής του κατάστασης- θα κληθεί να την εφαρμόσει. Η Επιτροπή υπογραμμίζει τη σημασία των φορολογικών κινήτρων, αλλά και τη ρύθμιση θεμάτων που σχετίζονται με τη νόμιμη περίοδο εγγύησης και με το βάρος της απόδειξης. Πιο συγκεκριμένα, η περίοδος εγγύησης για τα υλικά αγαθά εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχει διαμορφωθεί σε τουλάχιστον 2 έτη, μία νόρμα που δεν χαίρει γενικής εφαρμογής. Αυτό, όμως, εμποδίζει καταλυτικά το οικονομικό μοντέλο διότι, χωρίς τη δυνατότητα εγγύησης, δεν θα επιτευχθεί η εφαρμογή του τρίτου σταδίου της επαναχρησιμοποίησης-επιδιόρθωσης-ανακατασκευής. - Διαχείριση αποβλήτων:
Το 2013 η συνολική παραγωγή αποβλήτων στην Ένωση ανήλθε σε 2,5 δισεκατομμύρια τόνους, εκ των οποίων τα 1,6 δισεκατομμύρια παρέμειναν αχρησιμοποίητα, αν και ήταν δυνατό να χρησιμοποιηθούν 600 τόνοι επιπλέον, με σημαντικά οικονομικά οφέλη. Η διαχείριση των αποβλήτων στην Ε.Ε. έχει συστηματοποιηθεί σε ορισμένα στάδια ταξινόμησης και αντιμετώπισης. Αρχικά, με την αξιοποίηση μέσω της βιώσιμης ανάπτυξης, αποφεύγεται κατά το μέγιστο δυνατό η παραγωγή τους. Αν, ωστόσο, αυτά δημιουργηθούν, είτε επαναχρησιμοποιούνται, είτε προωθούνται σε διαδικασία ανακύκλωσης ή μετατροπής τους σε ενέργεια. Το πακέτο της Κυκλικής Οικονομίας επικεντρώνεται στην επεξεργασία τους, ώστε, ως δευτερογενείς πρώτες ύλες, να επαναχρησιμοποιούνται ως τέτοιες, μειώνοντας σημαντικά την εξάντληση αυτών. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει υιοθετήσει ένα σχέδιο δράσης με αναθεωρημένο νομικό πλαίσιο για καλύτερη διαχείριση, αλλά υπογραμμίζει πως καίριο ρόλο διαδραματίζουν οι διοικητικές αρχές των Κρατών-Μελών. Εντός της Ε.Ε. δεν παρατηρείται ομοιόμορφη διαχείριση των αποβλήτων, καθώς ορισμένες χώρες αγγίζουν ένα ποσοστό αξιοποίησης της τάξεως του 80%, ενώ άλλες μόνο 5%. Συνεπώς, γίνεται κατανοητό πως η ομοιόμορφη εφαρμογή του πακέτου αποτελεί πρόκληση που πρέπει να υπερκεραστεί σύντομα.
Ποια είναι τα οφέλη;
- Οικονομικά: Όπως προαναφέρθηκε, η αύξηση της αποδοτικότητας όλων των προϊόντων που χρησιμοποιούνται σε κάθε στάδιο της ζωής, δύναται να αποφέρει τεράστια κέρδη, και να αναδείξει την οικονομία της Ε.Ε. στην ανταγωνιστική αγορά. Ενδεικτικά, αναφέρεται πως η αξιοποίηση των οικιακών σκουπιδιών με τη μέθοδο της «αναερόβιας χώνευσης» για παραγωγή ενέργειας δύναται να αποφέρει στη βιομηχανία 700 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως.
- Αλλαγή προσανατολισμού: Οι βιομηχανίες που αντίκεινται σε αυτό το οικονομικό μοντέλο υποστηρίζουν πως η μεγαλύτερη διάρκεια ζωής των προϊόντων σημαίνει παράλληλα μείωση των πωλήσεων και, άρα, πτώση των κερδών, πιθανότητα που μπορεί να αποβεί μοιραία γι’ αυτές. Ωστόσο, σύμφωνα με οικονομικούς αναλυτές, δεν θα μειωθεί η κατανάλωση στο σύνολό της, αλλά θα δημιουργηθεί μία νέα αγορά -ένα καινούργιο παρακλάδι της βιομηχανίας- για επισκευή και ανακατασκευή, παρέχοντας στην παγκόσμια οικονομία επιπλέον 2,9 τρισεκατομμύρια δολάρια.
- Εργασία: Σε ένα πρώτο στάδιο, οι αρχικές δράσεις προς την Κυκλική Οικονομία θα μπορούσαν να δημιουργήσουν από 170.000 έως και 2 εκατομμύρια θέσεις εργασίας στην Ε.Ε., δίνοντας μια ανάσα στην οικονομία και στο πρόβλημα της ανεργίας.
- Ενεργειακά: Το μοντέλο της Κυκλικής Οικονομίας μπορεί να συμβάλει στη μείωση του ενεργειακού αποτυπώματος, δηλαδή της ποσότητας των εκπομπών αερίων που περικλείονται στον κύκλο ζωής ενός προϊόντος.
Ειρήνη Σούρπη
powerpolitics.eu
Πηγές:
- Πλιάκος, Κ. (2017). Κυκλική οικονομία: Το οικονομικό μοντέλο του μέλλοντος [online] CNNGreece. Available at: http://www.cnn.gr/focus/story/63121/kykliki-oikonomia-to-oikonomiko-montelo-toy-mellontos [Accessed 27 May 2017]
- Ευρωπαϊκή Επιτροπή. (2015). Το κλείσιμο του κύκλου – Ένα σχέδιο δράσης της ΕΕ για την κυκλική οικονομία.[online] Available at: http://eur-lex.europa.eu/resource.html?uri=cellar:8a8ef5e8-99a0-11e5-b3b7-01aa75ed71a1.0002.02/DOC_1&format=PDF [Accessed 27 May 2017]
- Econews.gr. (2016) Κυκλική Οικονομία στην Ευρώπη: Μια νέα ιδέα για την κατανάλωση και την ιδιοκτησία.[online] Available at: http://www.econews.gr/2016/02/10/kykliki-oikonomia-europi-128471 [Accessed 27 May 2017]
- Μάτσας, Ο. (2017). Κυκλική Οικονομία στην Ε.Ε. :Το οικονομικό μοντέλο του μέλλοντος; [online] The Safia Blog. Available at: https://thesafiablog.com/2017/05/17/%CE%B7-%CE%BA%CF%85%CE%BA%CE%BB%CE%B9%CE%BA%CE%AE-%CE%BF%CE%B9%CE%BA%CE%BF%CE%BD%CE%BF%CE%BC%CE%AF%CE%B1-%CF%83%CF%84%CE%B7%CE%BD-%CE%B5-%CE%B5-%CF%84%CE%BF-%CE%BF%CE%B9%CE%BA%CE%BF%CE%BD%CE%BF/ [Accessed 27 May 2017]
- Mackinsey. (2015). Europe’s circular-economy opportunity [online] Available at: http://www.mckinsey.com/business-functions/sustainability-and-resource-productivity/our-insights/europes-circular-economy-opportunity [Accessed 27 May 2017]
