Το ενδιαφέρον αυτό αιτιολογείται από πολλούς λόγους. Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με μελέτη του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (Π.Ο.Υ.) και του Ινστιτούτου Guttmacher, κατά το χρονικό διάστημα 2010 έως 2014 πραγματοποιήθηκαν -σε παγκόσμιο επίπεδο- περίπου 56 εκατομμύρια αμβλώσεις ετησίως, ενώ το 15% των εγκύων της ίδιας περιόδου επέλεξαν τη διαφυγή που προσφέρει η άμβλωση (Sedgh et al., 2016, CNN.gr, 2016).
Όσον αφορά τη χώρα μας, σύμφωνα με έρευνες, ο ετήσιος αριθμός αμβλώσεων αγγίζει τις 150.000, εκ των οποίων το 25% αφορά κορίτσια ηλικίας κάτω των 16 ετών (Πανταζόπουλος, 2017). Τα εν λόγω δεδομένα μας τονίζουν, λοιπόν, την κρισιμότητα του συγκεκριμένου θέματος, το οποίο φαίνεται να είναι πιο επίκαιρο από ποτέ.
Οι αρχαίοι Έλληνες προβληματίστηκαν με πάρα πολλά ζητήματα, αφήνοντάς μας μια μεγάλη παρακαταθήκη αναλύσεων, φιλοσοφικών στοχασμών και τοποθετήσεων. Ένα από αυτά ήταν και η λέξη-κλειδί του συγκεκριμένου άρθρου: οι αμβλώσεις. Όπως έχει καταστεί σε όλους μας γνωστό, μέσα από φιλοσοφικά κείμενα και ιστορικές πηγές, στην αρχαία Ελλάδα -και, μάλιστα, ήδη από την αρχαϊκή εποχή- ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένος και αρεστός ο θεσμός των εταίρων.
Κύριος στόχος των γυναικών αυτών ήταν η ερωτική ικανοποίηση του ανδρικού κοινού, γεγονός το οποίο δεν συνδυαζόταν με την τεκνοποίηση. Συνεπώς, μια πιθανή εγκυμοσύνη ήταν το λιγότερο ανεπιθύμητη, αφού θα ανέτρεπε τα σχέδια της εταίρας, και τον τρόπο με τον οποίο είχε επιλέξει να ζήσει. Ωστόσο, υπήρχαν περιπτώσεις όπου το «δυσάρεστο» γεγονός μιας εγκυμοσύνης δεν μπορούσε να αποφευχθεί. Στην περίπτωση αυτή, η μόνη λύση ήταν τα φυτικά δηλητήρια, άλλα με εκχυλίσματα από κεδροειδή σαβινιά (βρωμώδες κέδρο), και άλλα με σίλφιο, ένα είδος μάραθου εισαγόμενο από τη Λιβύη (ΜΗΧΑΝΗ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ, 2014).
Λόγω του συχνού -μάλλον- φαινομένου των αμβλώσεων, πολλοί φιλόσοφοι προβληματίστηκαν, παρουσιάζοντας τις δικές τους απόψεις. Ο Ιπποκράτης, ο πατέρας της σύγχρονης ιατρικής, προσπαθώντας να προσφέρει λύτρωση στις εταίρες από το πρόβλημα της εγκυμοσύνης, παρουσίασε σαν μέθοδο αποβολής του εμβρύου τα δυνατά άλματα. Όντας, όμως, αντίθετος στη συμμετοχή του ιατρού σε μια τέτοια διαδικασία, απαγόρευσε σε αυτόν -με τον Όρκο του- να χορηγεί, και να χρησιμοποιεί εκτρωτικά μέσα.
Από την άλλη πλευρά, ο Πλάτωνας και ο Αριστοτέλης φαίνεται να ήταν υπέρ της άμβλωσης, αφού κατά την εκτίμηση τους αποτελούσε την ιδανική λύση για το δημογραφικό πρόβλημα. Αν επρόκειτο, βέβαια, για νεογνό, δηλαδή για έμψυχο πρόσωπο, τότε η άμβλωση αποτελούσε έγκλημα.
Πολλούς αιώνες αργότερα, η άμβλωση εξακολουθεί να αποτελεί κρίσιμο ζήτημα. Το 1803, η Μεγάλη Βρετανία ψηφίζει για πρώτη φορά νόμους για το ζήτημα των αμβλώσεων. Ακολουθώντας την, πολλές πολιτείες των Η.Π.Α. απαγορεύουν την εκτρωτική διαδικασία (Feminist.com, 2017). Στις 22 Ιανουαρίου του 1973, όμως, τα δεδομένα αλλάζουν, με την υπόθεση-σταθμό «Roe v. Wade» (Findlaw, 2017). Μια δεκαετία αργότερα, το 1983, στην Ελλάδα πραγματοποιείται μια δυναμική εκστρατεία και ένας εντυπωσιακός αγώνας για τη νομιμοποίηση των αμβλώσεων στη χώρα, µε πρωτοβουλία της Αυτόνομης Κίνησης Γυναικών.
Μια ομάδα 500 γυναικών υπέγραψαν ότι είχαν κάνει µία ή περισσότερες εκτρώσεις, παρά την αντίθετη νομοθεσία. Από αυτές, 7 κλήθηκαν σε ανάκριση, γεγονός που πυροδότησε τα φεμινιστικά αισθήματα, και οδήγησε σε διαμαρτυρία στα Προπύλαια, με τα χαρακτηριστικά συνθήματα «Έξω οι νόμοι από το κορμί µας» και «Όλες είμαστε παράνομες». Έτσι, το 1986 υπερψηφίστηκε στην Ελλάδα σχετικό νομοσχέδιο (ΜΗΧΑΝΗ ΟΥ ΧΡΟΝΟΥ, 2014).
Σύγκρουση Δικαιωμάτων
Η άμβλωση αποτελεί μια διαδικασία που μπορεί να υποκινείται από διαφορετικά κίνητρα. Πιο συγκεκριμένα, μια γυναίκα μπορεί να επιλέξει τη διακοπή της κύησής της για λόγους υγείας της ίδιας (εφόσον η εγκυμοσύνη επιφέρει σοβαρούς για εκείνη κινδύνους), για λόγους υγείας του παιδιού, ή ακόμη και για προσωπικούς λόγους, αν πρόκειται για μία ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη, γεγονός που προβληματίζει ιδιαίτερα τα μικρά σε ηλικία κορίτσια.
Όπως είναι λογικό, σε τέτοιου είδους καταστάσεις οι ανθρώπινες σχέσεις δοκιμάζονται, οι επιλογές του καθενός τον ορίζουν, και τα δικαιώματα των εμπλεκόμενων βρίσκονται πολλές φορές σε αντιπαράθεση. Η σύγκρουση μπορεί να αφορά τα ζεύγη γυναίκα/μητέρα-έμβρυο, γυναίκα-σύντροφος/σύζυγος, ανήλικη-γονείς και εγκύου-ιατρού.
Γυναίκα/Μητέρα-Έμβρυο
Κάθε άνθρωπος έχει δικαίωμα να διαμορφώσει τη ζωή του όπως το επιθυμεί, σύμφωνα με τις δικές του αντιλήψεις, επιθυμίες και ανάγκες, καθιστώντας σαφές ότι η δημιουργία οικογένειας αποτελεί ατομικό δικαίωμα. Κάθε γυναίκα, λοιπόν, είναι ελεύθερη να αποφασίσει για το εάν -και πότε- επιθυμεί να αποκτήσει τέκνα ή όχι. Έτσι, και η εγκυμονούσα έχει την ελευθερία να αποφασίσει εάν θέλει ή όχι να γεννήσει ένα παιδί (δικαίωμα στην αναπαραγωγή). Η απόφασή της μπορεί να οδηγήσει, λοιπόν, είτε στην τεκνοποιία, είτε να καταλήξει στη διακοπή της εγκυμοσύνης, που αποτελεί το ζήτημα του εν λόγω άρθρου.
Η κυοφορούσα μπορεί να επιλέξει την άμβλωση για πολλούς λόγους, όπως για λόγους προστασίας της υγείας και της σωματικής της ακεραιότητας, ή -σε περίπτωση που το έμβρυο είναι αποτέλεσμα βιασμού- για να προασπίσει την προστασία της προσωπικότητάς της. Οι δυο αυτές χαρακτηριστικές περιπτώσεις φανερώνουν την υπεροχή των δικαιωμάτων της γυναίκας, σε σχέση με το έμβρυο.
Από την άλλη πλευρά, το κυοφορούμενο έμβρυο έχει λιγότερες επιλογές. Βρίσκεται σε ένα στάδιο ανάπτυξης, κατά το οποίο ναι μεν προετοιμάζεται και προορίζεται για να γίνει πρόσωπο, αλλά δεν αποτελεί πρόσωπο, γιατί υστερεί σε ένα βασικό στοιχείο: τη βιολογική αυτονομία. Με άλλα λόγια, το έμβρυο, όντας απόλυτα συνδεδεμένο και εξαρτημένο από το σώμα της γυναίκας που το κυοφορεί, αποτελεί μέρος αυτού και συνεπώς ετεροκαθορίζεται βιολογικά.
Δεν μπορεί, λοιπόν, να θεωρηθεί φορέας του δικαιώματος της ζωής -δηλαδή υποκείμενο προστασίας-, και να προστατευτεί έναντι της επιλογής της κυοφορούσας να προχωρήσει στην άμβλωση, αφού αποτελεί μόνο εν δυνάμει ανθρώπινη ύπαρξη. Τα δεδομένα, ωστόσο, περιπλέκονται, καθώς το δίκαιο, προσπαθώντας πάντα να το κατοχυρώσει νομικά, το αντιμετωπίζει σαν αντικείμενο προστασίας.
Γυναίκα-Σύντροφος/Σύζυγος
Με βάση την παραπάνω λογική για τα δικαιώματα της γυναίκας, και ο σύζυγος ή ο σύντροφός της μπορεί να επιλέξει εάν θα αποκτήσει ή όχι παιδιά. Με άλλα λόγια, σε μια ενδεχόμενη εγκυμοσύνη, έχει το δικαίωμα να εκφράσει την άποψή του, ασκώντας θετικά ή αρνητικά την ελευθερία της αναπαραγωγής. Ωστόσο, η δυνατότητά του αυτή δεν του δίνει το δικαίωμα να επιβάλλει την τοποθέτησή του στη γυναίκα.
Πιο συγκεκριμένα, δεν μπορεί ούτε να την αναγκάσει να γεννήσει ένα παιδί που δεν θέλει, ούτε όμως να την υποβάλει στη διαδικασία της άμβλωσης, εφόσον εκείνη δεν το επιθυμεί, γιατί τότε θα παραβίαζε τα δικαιώματα της αυτοδιάθεσης, του αυτοκαθορισμού, της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας της κ.α. Συνεπώς, στη συγκεκριμένη περίπτωση η σύγκρουση που δημιουργείται αφορά τα δικαιώματα της αναπαραγωγής των δύο «γονέων», οι οποίοι είτε αποφασίζουν να αναλάβουν τις ευθύνες τους, είτε τις αποποιούνται.
Ανήλικη-Γονείς
Σε παγκόσμιο επίπεδο, ο αυξημένος αριθμός ανεπιθύμητων κυήσεων και αμβλώσεων στην εφηβεία έχει προβληματίσει ιδιαίτερα την επιστημονική κοινότητα. Το γεγονός ότι ετησίως στη χώρα μας περίπου 30.000 κορίτσια κάτω των 16 ετών υποβάλλονται σε άμβλωση φανερώνει πως πρόκειται για μια κατάσταση που επηρεάζει άμεσα και εμάς (Τα Νέα Οnline, 2017). Ποιος όμως είναι αυτός που παίρνει την απόφαση για την ανήλικη;
Λόγω της γονικής μέριμνας και φροντίδας, αρμόδιοι είναι γονείς. Όταν, όμως, αυτοί επιλέγουν το να προχωρήσει η ανήλικη σε άμβλωση ή να κρατήσει το παιδί, και εκείνη διαφωνεί, τότε η σύγκρουση είναι το λιγότερο αναπόφευκτη. Στόχος όλων των αποφάσεων πρέπει να είναι το συμφέρον του παιδιού. Εν προκειμένω, όμως, σε ποιο παιδί θα πρέπει να εστιάσουμε; Το παιδί των 16 ετών, ή το έμβρυο – και εν δυνάμει παιδί;
Το τελευταίο χρονικό διάστημα δημιουργήθηκε σάλος, και πυροδοτήθηκαν έντονες συζητήσεις με την απόφαση των αναισθησιολόγων του Νοσοκομείου Σάμου να μη χορηγούν αναισθησία σε περιπτώσεις διακοπής της κύησης, παρά μόνο εάν συντρέχουν ιατρικοί λόγοι κινδύνου της ζωής ή της υγείας της εγκύου (Kathimerini.gr, 2017).
Σύμφωνα με τον Κώδικα Ιατρικής Δεοντολογίας (αρ. 31 Ν 3418/2005), ο ιατρός, επικαλούμενος κανόνες και αρχές της ηθικής συνείδησής του, μπορεί να αρνηθεί να εφαρμόσει ή να συμπράξει στη διαδικασία τεχνητής διακοπής της κύησης. Εάν, όμως, υπάρχει αναπότρεπτος κίνδυνος για τη ζωή της εγκύου, ή κίνδυνος σοβαρής και διαρκούς βλάβης της υγείας της, τότε ο Κώδικας του στερεί την παραπάνω δυνατότητα. Συνεπώς, ο ιατρός μπορεί μεν να αποφύγει να προχωρήσει στη διαδικασία της άμβλωσης για συνειδησιακούς λόγους, αλλά δεν μπορεί να την αρνηθεί αν υπάρχει κίνδυνος για τη ζωή της γυναίκας. Μάλιστα, τυχόν αδράνειά του στο τελευταίο σενάριο τιμωρείται ποινικά.
Σε καμία περίπτωση, πάντως, ο ιατρός δεν μπορεί να αναγκάσει με τη στάση του μια γυναίκα να γεννήσει ένα παιδί, εφόσον η ίδια δεν το επιθυμεί, καθώς τότε αυτή θα μετατρεπόταν σε «μέσο», και θα προσβαλλόταν η ανθρώπινη αξία της. Με άλλα λόγια, η ελευθερία του ιατρού να αποφασίσει εάν θα προχωρήσει σε άμβλωση ή όχι δεν μπορεί να καταπατά τα δικαιώματα της γυναίκας. Γι’ αυτόν το λόγο, η εγκυμονούσα, εφόσον επιθυμεί να σταματήσει την κύηση, θα πρέπει να απευθυνθεί σε άλλον ιατρό, ταξιδεύοντας πολλές φορές ακόμη και σε άλλη πόλη (π.χ. την Αθήνα).
Αξίζει, τέλος, να αναφέρουμε πως ούτε τα νοσοκομεία, αλλά ούτε μία κυβέρνηση μπορεί να αναγκάσει ιατρούς ή μαίες να προχωρήσουν σε ενέργειες -εν προκειμένω αμβλώσεις-, εφόσον εκείνοι είναι αντίθετοι σε αυτές. Χαρακτηριστική είναι η υπόθεση της Ellinor Grimmark, μιας Σουηδής μαίας που προσέφυγε στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΑΔ) για το συγκεκριμένο ζήτημα (Κοτοπούλη, 2017).
Σύμφωνα με την Κοινοβουλευτική Συνέλευση του Συμβουλίου της Ευρώπης, κανένα πρόσωπο, νοσοκομείο ή θεσμικό όργανο δεν μπορεί να εξαναγκάζεται, να ευθύνεται, ή να υφίσταται διάκριση, λόγω οποιασδήποτε άρνησης να εκτελέσει, να μεριμνήσει, να βοηθήσει ή να υποβληθεί σε άμβλωση (Cook, 2017). Συνεπώς, με βάση τα παραπάνω, κατοχυρώνεται η ελευθερία της συνείδησης.
Όπως είναι φανερό, η άμβλωση είναι ένα ζήτημα ιδιαίτερα κρίσιμο, το οποίο αποτελεί αντικείμενο έρευνας, και κομβικό θέμα συζητήσεων σε ποικίλους κλάδους. Αν και στη χώρα μας τα στατιστικά δεδομένα είναι προσεγγιστικά, οι αναλύσεις σε παγκόσμιο επίπεδο μας παρέχουν πλήθος χρήσιμων πληροφοριών. Με την κατάλληλη ενημέρωση των παιδιών, τόσο για τις μεθόδους αντισύλληψης, όσο και για τις επιπτώσεις που μπορεί να έχει μια άμβλωση, οι επιστήμονες ευελπιστούν στο μέλλον να περιοριστεί ο αριθμός των ανήλικων κοριτσιών που υποβάλλουν τον εαυτό τους στη διαδικασία της άμβλωσης.
Παρόλα αυτά, η άμβλωση δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται αρνητικά. Αντιθέτως, αποτελεί μια επιλογή για την οποία γυναίκες σε ολόκληρο τον κόσμο έδωσαν -και δίνουν ακόμα και σήμερα- μάχη για να κατοχυρώσουν. Κάθε γυναίκα, άλλωστε, έχει δικαίωμα να καθορίζει το σώμα της, και να διαμορφώνει τη ζωή της όπως εκείνη το επιθυμεί, είτε αυτό σημαίνει ότι θα διατηρήσει μια εγκυμοσύνη, είτε όχι.
Αίθρα Αντωνιάδου
powerpolitics.eu
Πηγές:
- Κοτοπούλη, Μ. (2017). [18-05-2017] Σουηδία: Μαία εναντίον των αμβλώσεων απευθύνει έκκληση στο ΕΔΑΔ. [online] Bioethics.gr. Available at: http://www.bioethics.gr/index.php/el/anakoinosis/1644-18-05-2017 [Accessed 23 May 2017].
- Μηχανή του χρόνου. (2014). Οι εκτρώσεις των εταίρων στην Αρχαία Ελλάδα. Ο Αριστοτέλης θεωρούσε την αποβολή, έγκλημα. Διαφωνούσε ο Πλάτωνας [online] Available at: http://www.mixanitouxronou.gr/ektrosis-ton-eteron-stin-archea-ellada-o-aristotelis-theorouse-tin-apovoli-egklima-diafonouse-o-platonas/ [Accessed 19 May 2017].
- Μηχανή του χρόνου. (2014). «Μόνο στο Άγιο Όρος δεν γίνονται εκτρώσεις». Οι 500 γυναίκες που παραδέχθηκαν δημόσια ότι έχουν κάνει έκτρωση. Αγωνίστηκαν για τη νομιμοποίηση των αμβλώσεων τη δεκαετία του ’80. [online] Available at: http://www.mixanitouxronou.gr/mono-sto-agio-oros-de-ginonte-ektrosis-i-500-ginekes-pou-paradechthikan-dimosio-oti-echoun-kani-ektrosi-ke-agonisthikan-gia-ti-nomimopiisi-ton-amvloseon-ti-dekaetia-tou-80-fotografies/ [Accessed 20 May 2017].
- Πανταζόπουλος, Γ. (2017). Αμβλώσεις στην Ελλάδα: ένα σοκ σε εξέλιξη. [online] LiFO. Available at: http://www.lifo.gr/print/tora_tora/140029 [Accessed 20 May 2017].
- Τα Νέα Οnline. (2017). Ελλάδα: Σε κορίτσια κάτω των 16 ετών το 20-25% των εκτρώσεων. [online] Available at: http://www.tanea.gr/health/article/5426299/ellada-to-20-25-twn-ektrwsewn-afora-koritsia-katw-twn-16-xronwn/ [Accessed 26 May 2017].
- CNN.gr. (2016). Παγκόσμια έρευνα για τις αμβλώσεις. [online] Available at: http://www.cnn.gr/news/kosmos/story/31881/pagkosmia-ereyna-gia-tis-amvloseis [Accessed 19 May 2017].
- Cook, M. (2017). BioEdge: Swedish midwife opposed to abortion appeals to European Court of Human Rights. [online] BioEdge. Available at: https://www.bioedge.org/bioethics/swedish-midwife-opposed-to-abortion-appeals-to-european-court-of-human-righ/12275 [Accessed 23 May 2017].
- Feminist.com. (2017). HISTORY OF ABORTION. [online] Available at: https://www.feminist.com/resources/ourbodies/abortion.html [Accessed 23 May 2017].
- Findlaw. (2017). FindLaw’s United States Supreme Court case and opinions.. [online] Available at: http://caselaw.findlaw.com/us-supreme-court/410/113.html [Accessed 23 May 2017].
- Kathimerini.gr. (2017). Σάμος: Αναισθησιολόγοι αρνούνται τις εκτρώσεις για λόγους ηθικής. [online] Available at: http://www.kathimerini.gr/909667/article/epikairothta/ellada/samos-anais8hsiologoi-arnoyntai-tis-ektrwseis-gia-logoys-h8ikhs [Accessed 21 May 2017].
- Sedgh, G., Bearak, J., Singh, S., Bankole, A., Popinchalk, A., Ganatra, B., Rossier, C., Gerdts, C., Tunçalp, Ö., Johnson, B., Johnston, H. and Alkema, L. (2016). Abortion incidence between 1990 and 2014: global, regional, and subregional levels and trends. [online] The Lancet. Available at: http://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(16)30380-4/abstract [Accessed 20 May 2017].
