Έξι χρόνια έχουν παρέλθει μετά την ανακοίνωση περί παύσης πυρός, στις 20 Οκτωβρίου 2011, και η δήλωσή τους μετουσιώνεται σε πράξη. Παρά τη θετική έκβαση και τον αφοπλισμό μιας οργάνωσης που καταδικάστηκε από την Ε.Ε. ως «τρομοκρατική», το ενδιαφέρον στρέφεται στον τρόπο και τους λόγους για τους οποίους μια τόσο εξτρεμιστική οργάνωση έβαλε οικειοθελώς «ταφόπλακα» στο όραμά της.
Στο ξεκίνημα του 20ού αιώνα, ο Sabino Arana (Ισπανός πολιτικός) αναφέρεται για πρώτη φορά στην ανωτερότητα της φυλής των Βάσκων. 58 χρόνια αργότερα, ο ίδιος θα αποτελέσει πηγή έμπνευσης για το όραμα της ΕΤΑ (Euskadi ta Askatasuna) – το όνομα της οποίας δόθηκε από το Luis Álvarez Enparantxa Txillardegi. Στόχος της οργάνωσης ήταν τόσο η ανεξαρτητοποίηση της «Euskal Herria» (πατρίδα, χώρα, επικράτεια των Βάσκων), όσο και ο πόλεμος κατά της πολιτικής και πολιτιστικής καταπίεσης της δικτατορίας του Francisco Franco. Τ
ο αίτημα της αυτοδιάθεσης στην πορεία ενισχύθηκε ιδεολογικά, με έννοιες που έμελλαν να διαβρώσουν την πρότερη φυσιογνωμία του κινήματος. Με μαρξιστικές-λενινιστικές επιρροές, η ΕΤΑ υιοθέτησε ακραίες πρακτικές, οι οποίες, με τη σειρά τους, «βραχυκύκλωσαν» την πιθανότητα εξεύρεσης βιώσιμης λύσης στη «Χώρα των Βάσκων«. Οι αυτονομιστές δεν απαντούσαν ομόφωνα στον ορισμό της εθνικής ταυτότητας και της πατρίδας, ενώ η δράση τους παρέπεμπε στο ψυχρό έγκλημα, την τυφλή βία και το αίμα.
Το εναρκτήριο λάκτισμα για τον ακατάπαυστα βίαιο αγώνα της κατοχύρωσης ενός ανεξάρτητου κράτους δόθηκε στο San Sebastián όταν, στις 18 Ιουλίου 1961, μέλη της ΕΤΑ επιχείρησαν να εκτροχιάσουν ένα τρένο γεμάτο με εθελοντές του Franco, που ταξίδευαν για να τιμήσουν την επέτειο της «εθνικής εξέγερσης». Το ίδιο έτος πραγματοποιήθηκε η πρώτη συνέλευση της ΕΤΑ στο μοναστήρι του Belloc, στη Γαλλία, όπου τέθηκαν τα θεμέλιά της. Τα εν λόγω θεμέλια δεν ήταν άλλα από την ιστορική αναγέννηση, το λαϊκό κράτος, την ανάδειξη της βασκικής γλώσσας ως κομβικό στοιχείο της εθνικής ταυτότητας, και την ανεξαρτησία της «Χώρας των Βάσκων«.
Ήδη από τα πρώτα χρόνια, η οργάνωση εμπλουτίστηκε ιδεολογικά από την κομμουνιστική θεωρία, καθώς η επίτευξη των στόχων που είχαν τεθεί συνίστατο στην ένοπλη πάλη, η οποία δεν ήταν τόσο ταξική, αλλά φυλετική – με τους πιο ένθερμους υποστηρικτές να δέχονται αναπόδεικτα καταστροφολογικά σενάρια περί γενοκτονίας της φυλής των Βάσκων από την Ισπανική κυβέρνηση, εάν δεν επιτυγχάνετο η ανεξαρτησία.
Bietan Jarrai, δηλαδή «Πάμε μπροστά και με τα δύο» αποτέλεσε το σύνθημα της ΕΤΑ
Στο τσεκούρι και το φίδι (τα εμβλήματα της Βασκικής Σημαίας, γνωστής και ως «ikurriña«) αποτυπώνονται οι δύο βασικές συνιστώσες της ΕΤΑ: η βία και ο πολιτικός αγώνας. Τα πρώτα θύματα της οργάνωσης ήταν, το 1968, ο αστυνομικός José Ángel Pardines, και ο αρχηγός της μυστικής αστυνομίας του San Sebastián, Melitón Manzanas. Ωστόσο, το χτύπημα που είχε το μεγαλύτερο αντίκτυπο στη δικτατορική Ισπανία ήταν η εκτέλεση του προέδρου της Κυβέρνησης, Carrero Blanco, που πραγματοποιήθηκε με εντυπωσιακό τρόπο το Δεκέμβριο του 1973 στη Μαδρίτη, και έφερε το όνομα «Operación Ogro» (επιχείρηση Δράκων).
Η ιστορική πορεία της ΕΤΑ χαρακτηρίστηκε από συνεχείς διασπάσεις, λόγω της ασυμφωνίας των μελών της ως προς την πολιτική ή ένοπλη φύση της οργάνωσης. Μία από τις σημαντικότερες διασπάσεις στους κόλπους της ΕΤΑ ήταν ο διαχωρισμός των etarras (επαναστάτες) σε εργατικούς και εθνικιστές, με τους πρώτους να ιδρύουν την LAIA (Langile Abertzale Iraultzaileen Alderdia) -το Εργατικό Κόμμα των Επαναστατημένων Πατριωτών- και να αποδέχονται, λίγα χρόνια αργότερα (1977), την αμνηστία που η Ισπανική κυβέρνηση τους παραχώρησε.
Μετά το θάνατο του Franco, η μαχητική ΕΤΑ αποφάσισε την αλλαγή της στρατηγικής της, εφαρμόζοντας φθοροποιό πόλεμο (guerra de desgaste) ή ανταρτοπόλεμο, και στοχεύοντας το Στρατό και τα Σώματα Ασφαλείας, με σκοπό την αποδοχή του ανεξάρτητου «Βασκικού κράτους» από την Ισπανική κυβέρνηση. Η σχεδιασμένη μετάβαση στη δημοκρατία, επομένως, πραγματοποιήθηκε με τρόπο ραγδαίο, χωρίς, όμως, να συνοδεύεται από μια κατά μέτωπο αιματηρή σύγκρουση (Heywood, 2014) .
Η δολοφονία του Luis Carrero Blanco το Δεκέμβριο του 1973
Παρά την αλλαγή του πολιτειακού συστήματος από το 1978, για τους υπέρμαχους του αυτονομιστικού αγώνα η πολιτική σκηνή δεν είχε μεταβληθεί, και η μεσουρανούσα δημοκρατία δεν ήταν παρά η συνέχεια της δικτατορίας του Franco. Ως πολιτική εναλλακτική, προωθήθηκε ένας συνασπισμός τεσσάρων κομμάτων της πατριωτικής αριστεράς με το όνομα «Herri Batasuna«, ο οποίος πυροδότησε εντονότερα και συχνότερα χτυπήματα στη «Χώρα των Βάσκων«.
Η τυπολογία των επιθέσεων περιελάμβανε τυφλά χτυπήματα με βόμβες, και αυτοκίνητα με εκρηκτικά, καθώς και απαγωγές πλουσίων -κυρίως- επιχειρηματιών. Αποκορύφωμα των χτυπημάτων ήταν η επίθεση στο πολυκατάστημα Hipercor στη Βαρκελώνη, τον Ιούνιο του 1987, με 21 νεκρούς και 45 τραυματίες ενώ, το Δεκέμβριο του ίδιου έτους, η έκρηξη βόμβας στο Αρχηγείο της Αστυνομίας στη Σαραγόσα προκάλεσε την αντίδραση των Βασκικών πολιτικών κομμάτων.
Η ανάγκη για εξομάλυνση της κατάστασης στη «Χώρα των Βάσκων» κατέστη επιτακτική. Το 1992, η σύλληψη των ηγετικών πυρήνων της οργάνωσης (Pakito, Txelis και Fiti) αποτέλεσε καίριο πλήγμα, το οποίο, ωστόσο, οδήγησε τους etarras σε αποτρόπαια εγκλήματα, όπως τις απαγωγές των Ortega Lara και Cosme Delclaux, καθώς επίσης την εν ψυχρώ εκτέλεση του δημοτικού σύμβουλου, Miguel Ángel Blanco. Παρά τις περιστασιακές δηλώσεις της ΕΤΑ για επ’ αόριστον κατάπαυση του πυρός, οι αποδέκτες των τυφλών χτυπημάτων όλο και πλήθαιναν. Το Ισπανικό κράτος έθεσε το 2002 εκτός νόμου την Herri Batasuna, με σύμφωνη γνώμη του Ανώτατου Δικαστηρίου – καθώς είχε δημιουργηθεί από την τρομοκρατική οργάνωση ΕΤΑ και αποτελούσε αναπόσπαστο μέρος της.
Η θέση αυτή επιβεβαιώθηκε μετά από 4 χρόνια, στις 30 Δεκεμβρίου 2006, όταν πραγματοποιήθηκε βομβιστική επίθεση στο Terminal 4 του αεροδρομίου Barajas στη Μαδρίτη. Η έκρηξη σήμανε το τέλος των επαφών μεταξύ ΕΤΑ και κυβέρνησης Zapatero, που είχαν ξεκινήσει λίγους μήνες πριν. Πολλοί θα θεωρούσαν πως το σημείο αυτό αποτέλεσε την αρχή του τέλους της οργάνωσης.
Η επίθεση με βόμβα στο αρχηγείο της αστυνομίας στη Σαραγόσα.
VISUALize, MADRID, SPAIN
VISUALize, MADRID, SPAIN
Η ΕΤΑ βρισκόταν εκτεθειμένη στην κοινή γνώμη, ενώ οι πιέσεις πολλαπλασιάζονταν συνεχώς, τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό της «Χώρας των Βάσκων«. Η αρχική σκέψη των επαναστατών πως η τρομοκρατία θα αδρανοποιήσει κάθε κρατική αρχή, και θα διαμορφώσει μια υποστηρικτική βάση για περισσότερη βία -η οποία θα έθετε το κράτος εκτός ελέγχου- δεν τελεσφόρησε.
Ημερομηνία-σταθμός για την ιστορία της ΕΤΑ αποτέλεσε η 21η Οκτωβρίου 2011, όταν ανακοινώθηκε μέσω του βρετανικού BBC η κατάπαυση του πυρός. Έπειτα από 6 χρόνια, στις 8
Απριλίου 2017, η ΕΤΑ προέβη σε δεύτερη ανακοίνωση, αυτήν τη φορά σχετικά με τον οικειοθελή αφοπλισμό της, μέσω της βοήθειας των «Τεχνιτών της Ειρήνης» (Artisanes de la Paix), οι οποίοι βάσει συντεταγμένων θα παραλάμβαναν τον οπλισμό των επαναστατών.
Παρά την ανακούφιση που επέφερε η είδηση στις πολιτικές αρχές τόσο της Ισπανίας, όσο και της Γαλλίας, οι οικογένειες των 850 θυμάτων αντιδρούν με δυσπιστία, κάνοντας λόγο για «απάτη», καθώς ο αγώνας των επαναστατών για ανεξαρτησία και ελευθερία γράφηκε με το αίμα άμαχου πληθυσμού.
Η δράση της ΕΤΑ είχε καταδικαστεί εδώ και χρόνια στη συνείδηση όχι μόνο του ισπανικού λαού, αλλά και των ίδιων των Βάσκων, τους οποίους είχε απογοητεύσει. Η πολιτική τρομοκρατία δεν είναι αποδεκτή σε κανένα επίπεδο και από κανέναν, πόσω μάλλον από επίσημες κυβερνήσεις. Καμία κυβέρνηση δεν προβαίνει σε διάλογο με τρομοκράτες. Η ισχύς και η βία είναι έννοιες συνυπάρχουσες, αλλά και αντιφατικές, καθώς, όπου κυριαρχεί απόλυτα η μία, εξαφανίζεται η δεύτερη. Η βία ξεπηδά στην πολιτική ζωή, όταν η ισχύς βάλλεται, και είναι ικανή να καταστρέψει ό,τι η δεύτερη έχει δημιουργήσει.
Το παράδοξο απαντάται στην ιστορική συγκυρία κατά την οποία συντελείται η παράδοση του οπλισμού της ΕΤΑ. Ο αφοπλισμός της τερματίζει μια εποχή πολιτικής βίας μέσα στο εσωτερικό των κρατών της Δυτικής Ευρώπης, την ίδια ακριβώς στιγμή που το «μικρόβιο» του εθνικισμού ενδημεί κατά μήκος της ηπείρου. Οι etarras παραδίδουν το αιματηρό παρελθόν τους ενώ, νοτιότερα της Ισπανίας, η Καταλονία αναζητά δημοψήφισμα ανεξαρτησίας, επιβεβαιώνοντας τη θέση πως οι περιφερειακές διαφορές διατηρούν νευραλγική θέση στην πολιτική σκηνή της Ισπανίας, παρά τη Συνταγματικά καθιερωμένη (σχετική) αυτονομία που απολαμβάνουν ήδη από το 1978.
Η 8η Απριλίου δεν θα πρέπει να αποτελεί ούτε ημέρα ηρωική για κάποιους, ούτε ημέρα κατά του εθνικισμού για κάποιους άλλους. Θα πρέπει να ειδωθεί ως μια καθαρή ματιά στο παρελθόν. Σαν κυκλική αφήγηση, επιστρέφουμε στη γενέτειρα της ΕΤΑ, το San Sebastián, με τον Gorka Landaburu -ο οποίος είχε βρεθεί στο στόχαστρό της και υπήρξε θύμα βομβιστικής επίθεσης- να δηλώνει πως η ανάμειξή του στον πολιτικό αγώνα της «Χώρας των Βάσκων» του έγινε ένα βίαιο μάθημα:
«Ελπίζω να μην συμβεί ποτέ ξανά στη χώρα μας. Ελπίζω πως κανένας δεν θα σηκώσει ξανά όπλο και βόμβες, για να υπερασπιστεί μια ιδεολογία.»Αναστασία Καποδίστρια
powerpolitics.eu
Πηγές:
- Baylis, J., Owens, P. and Smith, S. (2013). Η Παγκοσμιοποίηση της Διεθνούς Πολιτικής: Μια εισαγωγή στις διεθνείς σχέσεις. Αθήνα: Επίκεντρο.
- Hague, R. and Harrop, M. (2011). Συγκριτική Πολιτική και Διακυβέρνηση – Νέα Αναθεωρημένη Έκδοση. Αθήνα: Κριτική.
- Heywood, A. (2017). Διεθνείς Σχέσεις και Πολιτική στην Παγκόσμια Εποχή. Αθήνα: Κριτική.
- Heywood, A. (2014). Εισαγωγή στην Πολιτική. Αθήνα: Επίκεντρο.
- Canellas, C., Dowsett, S. and Isla, I. (2017). Basque militants ETA surrender arms in end to decades of conflict. [online] Reuters. Available at: http://www.reuters.com/article/us-spain-eta-idUSKBN1790YK [Accessed 7 May 2017].
- Telegraph.co.uk. (2017). ETA timeline: list of attacks by Basque separatist group. [online] Available at: http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/spain/8622688/ETA-timeline-list-of-attacks-by-Basque-separatist-group.html [Accessed 7 May 2017].
