Αλησμόνητες πατρίδες: Το θέατρο της Σμύρνης...

Το ελληνικό θέατρο στη Σμύρνη έκανε την εμφάνισή του στα μέσα του 19ου αιώνα. Την ίδια περίπου περίοδο ξεκίνησαν την κυκλοφορία τους και οι πρώτες ελληνικές εφημερίδες.


Αυτή ήταν η εποχή που στην ελληνική κοινότητα της Σμύρνης επανήλθε η γαλήνη, μετά από τους διωγμούς και τις σφαγές από τους Τούρκους κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1820, ως αντίποινα για την Ελληνική Επανάσταση του 1821.
Όταν το 1841 στη Σμύρνη άρχισε τη λειτουργία του το πρώτο μεγάλο θέατρό της «Ευτέρπη», γαλλικοί και ιταλικοί μελοδραματικοί θίασοι άρχισαν να επισκέπτονται την πόλη, συμβάλλοντας έτσι στη δημιουργία ενός θεατρόφιλου κοινού. Η πρώτη ελληνική παράσταση δόθηκε τον Φεβρουάριο του 1845 στο θέατρο «Ευτέρπη», από ερασιτέχνες ηθοποιούς. Το 1856, μετά από πιέσεις των Μεγάλων Δυνάμεων της εποχής εκείνης, εκδόθηκε το σουλτανικό διάταγμα Χάττι-Χουμαγιούν (1856), με το οποίο επαναπροσδιορίστηκαν τα δικαιώματα των χριστιανικών μειονοτήτων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, στις οποίες παραχωρήθηκαν κάποιες ελευθερίες στο χώρο της παιδείας και των πολιτιστικών δραστηριοτήτων.
Κάτω από τις ευνοϊκές αυτές συνθήκες, και σε συνάρτηση με την οικονομική ευημερία των Ελλήνων της Σμύρνης, από τα μέσα του 19ουαιώνα μέχρι την Μικρασιατική Καταστροφή το 1922 η ελληνική κοινότητα είχε φτάσει στο απόγειο της ακμής της. Κατά την περίοδο αυτή το ελληνικό θέατρο γνώρισε ημέρες δόξας, με τη δημιουργία σμυρνιώτικων θιάσων, ερασιτεχνικών και επαγγελματικών, την επίσκεψη θιάσων από την Αθήνα, και τη συγγραφή ελληνικών θεατρικών έργων ή τη μετάφραση ευρωπαϊκών. Το 1862 στη Σμύρνη χτίστηκε ένα μεγάλο, τριώροφο θέατρο, στο οποίο δόθηκε το όνομα του Ιταλού αρχιτέκτονα «Καμεράνο», αλλά ήταν γνωστό και ως «Θέατρο Σμύρνης». Το νέο θέατρο δεν είχε τίποτε να ζηλέψει από τα μεγάλα ευρωπαϊκά θέατρα. Στη συνέχεια κτίστηκαν και πολλά άλλα θέατρα. Μεταξύ αυτών ήταν και το «Θέατρο Σπόρτιγκ Κλαμπ», με ευρωπαϊκές προδιαγραφές, και με 600 θέσεις, το οποίο το 1920 μετονομάστηκε σε «Θέατρο Κυβέλη». Οι Έλληνες της Σμύρνης εξελίχθηκαν σε ένα ένθερμο θεατρόφιλο κοινό, και ενώ στην αρχή παρακολουθούσαν ξένες παραστάσεις, κυρίως ιταλικές και γαλλικές, με την δημιουργία τοπικών θιάσων, και τις επισκέψεις θιάσων από την Αθήνα, στράφηκαν με ενθουσιασμό στο ελληνικό θέατρο, το οποίο παράλληλα με την ελληνική παιδεία και τις ελληνικές εφημερίδες, λειτούργησε ως έκφραση του ελληνικού πολιτισμού, εμπέδωση της ελληνικής γλώσσας, και ενίσχυση της ελληνικής συνείδησης. Ενδεικτικό αυτής της συμβολής του ελληνικού θεάτρου αποτελούν οι παραστάσεις με έργα πατριωτικού και εθνικού περιεχομένου, όπως το 1908, με τη λήξη του Μακεδονικού Αγώνα τα θεατρικά έργα «Ο ήρως της Μακεδονίας», «Ο Παύλος Μελάς», το 1909 «Οι Λύκοι της Μακεδονίας», και το 1919 «Προ παντός η πατρίς».
Παράλληλα με τους τοπικούς επαγγελματικούς θιάσους, και τους θιάσους από την Ευρώπη και την Ελλάδα, στη Σμύρνη παρατηρήθηκε και μια έντονη θεατρική δραστηριότητα, σε ερασιτεχνικό επίπεδο, από ποικιλώνυμους οργανισμούς. Από τις τάξεις αυτών των θεατρικών ομίλων αναδείχθηκαν επιφανή μέλη της σμυρναϊκής κοινότητας, τα οποία διέπρεψαν στα γράμματα, στις τέχνες και στις επιστήμες. Με τον ξεριζωμό του 1992 και του 1923 πολλά από τα άτομα αυτά μετέφεραν στην Ελλάδα το θησαυρό των γνώσεών τους, συμβάλλοντας σημαντικά στην αναγέννηση των ελληνικών γραμμάτων και τεχνών. Αποτελεί τραγική ειρωνεία το ότι η τελευταία θεατρική παράσταση που δόθηκε στη Σμύρνη τον Ιούνιο του 1922, τρεις μήνες πριν από τον εμπρησμό της και τον τελικό ξεριζωμό τον Σεπτέμβριο του ιδίου έτους, είχε τον τίτλο «Μικρασία Χαίρε».

dinfo.gr

Πηγές: Μνήμες
    Ένθετο της αθηναϊκής εφημερίδας Η Καθημερινή «Το Θέατρο της Διασποράς», 7/9/2003
    Giles Milton, “Paradise Lost, Smyrna 1922”, Sceptre, London 2008.