Η Φρέιζερ ερμηνεύει τη νίκη του Τραμπ και των απανταχού λαϊκιστών ως μια εξέγερση ενάντια στο λούστρο του
«προοδευτικού» νεοφιλελευθερισμού, εκπρόσωπος του οποίου στις ΗΠΑ ήταν η Κλίντον.
Μιλά για την έκλειψη της ουτοπίας και για τα καθήκοντα της αριστεράς, ενώ εκφράζει αισιοδοξία ότι θα υπάρξει ένας νέος Μαρξισμός, μακριά από τις ορθοδοξίες.
• Στο βαθμό που ο Ντόναλντ Τραμπ καταφέρεται εναντίον του ελεύθερου εμπορίου και τα αντιμεταναστευτικά κόμματα ανεβαίνουν διαρκώς πολιτικά, προκύπτει η ερώτηση: μήπως βλέπουμε το τέλος της παγκοσμιοποίησης;
Δεν θα έφθανα στο σημείο να μιλήσω για το τέλος όλου του σχεδίου του παγκοσμιοποιημένου και χρηματιστικοποιημένου καπιταλισμού.
Θα μιλούσα για ένα ξεκάθαρο σήμα κρίσης ηγεμονίας αυτού του σχεδίου. Ίσως αυτό το σχέδιο μπορεί να συνεχιστεί, όμως υπάρχει ένα τεράστιο κύμα απόρριψής του παγκοσμίως. Ένα κύμα εξεγέρσεων.
Θα μπορούσαμε να βάλουμε στην ίδια πλευρά τη νίκη του Τραμπ, το Brexit, την άνοδο του Εθνικού Μετώπου στη Γαλλία και άλλους δεξιούς λαϊκιστές σε άλλα μέρη.
Υπάρχουν βέβαια διαφορές μεταξύ τους, τις οποίες δεν υποτιμώ, αλλά σ' ένα πολύ γενικό επίπεδο όλοι λένε «Φτάνει, αρκετά!» για ένα σύστημα που έχει καταστρέψει τα επίπεδα ζωής όχι μόνο των ανθρώπων στη βιομηχανία και στους παραδοσιακούς τομείς της καπιταλιστικής οικονομίας, αλλά και στα χρηματιστικοποιημένα τμήματά της. Όλοι αυτοί λένε «αρκετά!».
• Σήμερα όλο και περισσότεροι άνθρωποι ανά τον κόσμο και ειδικά στην Ευρώπη αντιλαμβάνονται ότι ο νεοφιλελευθερισμός έχει δημιουργήσει μια κοινωνία περισσότερο άνιση από ποτέ. Με ποιο τρόπο αυτό το γεγονός αλλάζει το πλαίσιο της συζήτησης και των αγώνων για ισότητα και δικαιοσύνη;
Από την πλευρά των ΗΠΑ όντως αλλάζει τη συζήτηση. Ίσως ακουστεί παράξενο, αλλά θα έλεγα ότι ανοίγει ο δρόμος για να επινοήσουμε νέους τρόπους κατανόησης της ισότητας και της αλληλεγγύης. Να σας εξηγήσω τι εννοώ.
Αυτό ενάντια στο οποίο εξεγείρεται σήμερα ο κόσμος δεν είναι απλώς ο νεοφιλελευθερισμός, αλλά αυτό που ονομάζω προοδευτικός νεοφιλελευθερισμός, δηλαδή αυτή η αχαλίνωτη χρηματιστικοποίηση, η οποία και πλήττει την ποικιλομορφία των ατομικών επιτευγμάτων και την αξιοκρατία.
Αναπτύσσουμε πιο σοβαρές ιδέες για την ισότητα και την δικαιοσύνη μέσω των ερμηνειών του προοδευτικού νεοφιλελευθερισμού.
Αυτό που είδαμε σε πολλά μέρη του κόσμου είναι μια Ανίερη Συμμαχία μεταξύ της Γουόλ Στριτ και του νεοφιλελεύθερης μορφής φεμινισμού, νεοφιλελεύθερης μορφής κινημάτων ΛΟΑΤ, νεοφιλελεύθερης μορφής περιβαλλοντισμού κλπ.
Ο νεοφιλελευθερισμός έχει ένα προοδευτικό λούστρο, ώστε να δείχνει κοσμοπολίτικος, φεμινιστικός και πολυπολιτισμικός και με κάποιο τρόπο η ιδέα μιας πραγματικά ανεξάρτητης αριστεράς έχει εξαφανιστεί.
Όταν λοιπόν τα λαϊκίστικα κινήματα έχουν κάποιες επιτυχίες, όπως τώρα, απορρίπτουν ουσιαστικά αυτό το μόρφωμα του προοδευτικού νεοφιλελευθερισμού.
• Ποια καθήκοντα θέτει αυτό στην αριστερά;
Αυτό σημαίνει ότι οι προοδευτικές δυνάμεις που έχουν ευθυγραμμιστεί με τον νεοφιλελευθερισμό, πρέπει να πάρουν μιαν απόφαση.
Να διαλέξουν εάν θα ταυτιστούν με τις δυνάμεις της χρηματιστικοποίησης και να αγωνιστούν κατά του λαϊκισμού μ' αυτόν τον τρόπο ή εάν θα αποφασίσουν να σπάσουν αυτή τη συμμαχία και να προσπαθήσουν να γίνουν μια ανεξάρτητη αριστερά που θα μπορεί να απευθυνθεί στην πλειοψηφία των ψηφοφόρων του Τραμπ ή του Brexit.
Δεν πιστεύω ότι η πλειοψηφία αυτών των ψηφοφόρων είναι πραγματικά ρατσιστές, μισογυνιστές κλπ. Μια μειοψηφία πιθανώς να είναι τέτοιοι, αλλά παραμένουν μειοψηφία.
Όμως οι προοδευτικές δυνάμεις πρέπει να αποφασίσουν εάν θα συμμαχήσουν με την πλειοψηφία των λαϊκιστών που απορρίπτουν τον νεοφιλελευθερισμό ή θα πολεμήσουν ενάντια σ' αυτούς και στις τράπεζες.
• Η περίπτωση της Ελλάδας δείχνει ότι η δημοκρατία αποτελεί πολυτέλεια για τους θιασώτες της λιτότητας, οι οποίοι επιβάλλουν την οικονομική τους ιδεολογία εξ αποστάσεως. Ποιο είναι το δίδαγμα που μπορούμε να βγάλουμε απ' αυτό;
Το δίδαγμα αυτό δεν αφορά μόνο την Ελλάδα και την Ευρώπη, αλλά και ευρύτερα. Η μορφή του καπιταλισμού στην οποία ζούμε και μπορούμε να την ονομάσουμε νεοφιλελεύθερο χρηματοπιστωτικό καπιταλισμό, έχει δείξει σε όλους μας ότι διέπεται από μια θεμελιώδη αντίφαση ανάμεσα στη δημοκρατία και αυτή τη μορφή καπιταλισμού.
Ο λόγος που το λέω αυτό είναι ότι αυτή η μορφή έχει δημιουργήσει ένα ολόκληρο επίπεδο υπερεθνικών και διεθνικών εξουσιών, οι οποίες μπορούν να παρακάμπτουν τα κράτη.
Στην περίπτωση της Ελλάδας αυτό που λένε είναι: «δεν μας ενδιαφέρει ποιον ψηφίζετε, δεν μας ενδιαφέρει ποια πολιτική υποστηρίζετε. Αυτό που μετράει είναι η Κεντρική Τράπεζα, τα ομόλογα, το ΔΝΤ κλπ κλπ. Αυτές οι εξουσίες είναι που μετράνε». Και αυτό μεταφράζεται στα συμφέροντα των ιδιωτών επενδυτών.
• Ποια η διαφορά με το παρελθόν;
Πρόκειται για μια εντελώς διαφορετική μορφή καπιταλισμού από την προηγούμενη, η οποία ήταν ένας κρατικά διαχειριζόμενος καπιταλισμός.
Τότε υπήρχε μια διεθνής χρηματοπιστωτική τάξη, η οποία οργανωνόταν με τέτοιο τρόπο ώστε τα κράτη – τουλάχιστον τα πλουσιότερα- να μπορούν να χρησιμοποιούν μια ολόκληρη δέσμη κεϋνσιανών εργαλείων, προκειμένου να χρηματοδοτήσουν το κράτος δικαίου, να στηρίξουν την πλήρη απασχόληση και την έως ένα βαθμό αναδιανομή.
Όμως η τωρινή μορφή καπιταλισμού έχει αφαιρέσει από τα κράτη όλα αυτά τα εργαλεία και έτσι ένας τεράστιος αριθμός σημαντικών αποφάσεων έχει φύγει από τον πολιτικό κόσμο και τους πολίτες και έχει παραδοθεί σ' αυτόν τον σκιώδη οικονομικό κόσμο των τραπεζιτών και των επενδυτών, αλλά και σε διεθνικούς οργανισμούς, οι οποίοι έχουν φτιαχτεί για να προάγουν τα συμφέροντα του ιδιωτικού κεφαλαίου εις βάρος του δημόσιου συμφέροντος και της δημοκρατίας.
• Όπως έχετε πει, άνθρωποι σαν εσάς, οι οποίοι προέρχονται από την εμπειρία του 1968 και τη Νέα Αριστερά, έχουν προσπαθήσει να αναπτύξουν εναλλακτικούς Μαρξισμούς, δηλαδή μια σύνθεση του Μαρξισμού με τον φεμινισμό, την οικολογία, την μετα-αποικιακή κριτική κλπ. Ποια είναι η εκτίμησή σας γι' αυτή την προσπάθεια;
Πιστεύω ότι έχει γίνει μια εξαιρετική δουλειά σε θεωρητικό και διανοητικό επίπεδο στις δεκαετίες του 1970 και του 1980. Μετά μπήκαμε σε μια περίοδο στον ακαδημαϊκό κόσμο, σε κάτι που θα ονόμαζα μια πολιτιστική στροφή, με την άνοδο της μεταστρουκτουραλιστικής σκέψης.
Υπήρξε μια πολύ ενδιαφέρουσα και εκλεπτυσμένη σκέψη, όμως στη μεγαλύτερη εικόνα είχαμε ουσιαστικά την εξαφάνιση της κριτικής της πολιτικής οικονομίας και της δομικής κατανόησης του καπιταλισμού σαν ένα κοινωνικό σύστημα κυριαρχίας.
Το αποτέλεσμα ήταν να έχουμε μια ολόκληρη γενιά νέων ανθρώπων, οι οποίοι ήταν αυτοδίδακτοι στην Αριστερά ή πέραν αυτής, και οι οποίοι αγνοούσαν το είδος του Μαρξισμού στο οποίο αναφέρεστε.
• Και τώρα;
Νομίζω ότι τώρα τα πράγματα αρχίζουν να αλλάζουν πάλι. Τα τελευταία χρόνια της κρίσης, από το 2007, υπάρχει μια αφύπνιση. Σε κάθε περίπτωση, τώρα υπάρχει στους νέους και στους φοιτητές μου μια μεγάλη δίψα για τις προοπτικές του Μαρξισμού και τις προοπτικές του καπιταλισμού.
Άνθρωποι που θέλουν να μάθουν και που κατανοούν τη σημασία της δομικής σκέψης για την ανάλυση, τη σημασία του να γνωρίζεις την κοινωνική αναπαραγωγή, αλλά και του ποιες πιέσεις ασκεί ο καπιταλισμός πάνω στην κοινωνία και ποιες είναι οι θεσμικές δομές.
Και αυτά στη θέση μιας επιλεκτικής προσέγγισης διαφόρων ιδεών του συρμού.
Ίσως λοιπόν μπαίνουμε σε μια περίοδο ανανέωσης του Μαρξισμού.
Και μ' αυτό δεν εννοούμε μια επιστροφή στην ορθοδοξία, αλλά αξιοποιώντας ό,τι έχουμε κατακτήσει στο μεταξύ, όπως ο φεμινισμός ή η οικολογική σκέψη κλπ.
Έτσι πρέπει να προσπαθήσουμε να αναπτύξουμε ένα νέο είδος Μαρξισμού.
• Σ' αυτό το φως, ποιες είναι οι συνέπειες της έλλειψης ουτοπιών και ριζοσπαστικών οραμάτων για την προοπτική του κοινωνικού μετασχηματισμού;
Είναι δύσκολη ερώτηση. Εγώ εργάζομαι ως κριτική θεωρητικός, ασχολούμαι με το έργο της κριτικής και όχι με την επεξεργασία ουτοπιών, αλλά ταυτοχρόνως αναγνωρίζω ότι στο επίπεδο των συναισθημάτων και των κινήτρων δεν αρκεί το να ξέρεις τι είναι λάθος και τι κακό και οι άνθρωποι πρέπει να νοιώθουν ότι όντως υπάρχει άλλη εναλλακτική, ότι «ένας άλλος κόσμος είναι εφικτός».
Αυτό το σύνθημα του Παγκόσμιου Κοινωνικού Φόρουμ εκφράζει μια οραματική ουτοπία. Δεν πιστεύω στ' αλήθεια ότι διαθέτουμε ένα αξιόπιστο όραμα σήμερα.
Η κατάρρευση του κομμουνισμού ήταν σαν το τελευταίο καρφί στο φέρετρο αυτού που οι άνθρωποι για εκατόν πενήντα χρόνια πίστευαν ότι ήταν – είτε το ονομάσουμε κομμουνισμό είτε σοσιαλισμό – μια πραγματική εναλλακτική.
Σήμερα υπάρχει μια έλλειψη πίστης σ' αυτή την ιδέα, παρότι νομίζω ότι κάποιες πλευρές της εξακολουθούν να είναι αξιόπιστες.
Όμως έχουν περιπλακεί εξαιτίας της οικολογικής προβληματικής. Βλέπουμε όμως αλλαγές μικρής κλίμακας, όπως η κοινωνική οικονομία, οι συνεταιρισμοί κλπ. Άνθρωποι που πειραματίζονται αναζητώντας τρόπους να συνεργαστούν για να επιβιώσουν και να εξασφαλίσουν τα προς το ζην.
• Τέτοια περίπτωση είναι η δική μας εφημερίδα
Το θέμα είναι ότι κανείς δεν σκέφτεται πως μπορούν αυτά τα πράγματα να αναπτυχθούν. Δυστυχώς εξακολουθούν να έχουν τοπικό χαρακτήρα και έτσι μπορούν εύκολα να ενσωματωθούν στο σύστημα.
ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ
Γεννημένη το 1947, η Φρέιζερ διδάσκει Φιλοσοφία και Πολιτική Θεωρία στο New School της Νέας Υόρκης. Το έργο της εστιάζει στην κοινωνική και πολιτική θεωρία, στις φεμινιστικές σπουδές και στη σύγχρονη γαλλική και γερμανική σκέψη.
Θα είναι είναι η ομιλήτρια στη δέκατη ετήσια διάλεξη του Ινστιτούτου Νίκος Πουλαντζάς με τίτλο «Κρίση της φροντίδας; Οι αντιφάσεις της κοινωνικής αναπαραγωγής στην εποχή του χρηματοπιστωτικού καπιταλισμού», η οποία θα πραγματοποιηθεί την Τετάρτη 7 Δεκεμβρίου (19.00) στο Ινστιτούτο Goethe (Ομήρου 14-16).
Αν βρήκατε το θέμα ενδιαφέρον , κοινοποιείστε το, διαδώστε το...
