«Όταν μία κοινωνία μαστίζεται από οικονομική κρίση,
ανεργία, ελλείψεις στην υγεία και στην εκπαίδευση, γιατί το κράτος να φροντίζει για τον έγκλειστο παραβάτη του νόμου και όχι μόνο για τον «έντιμο» πολίτη;»
Δεν ξέρω τι απάντηση θα έδινα στην ερώτηση, που μου θέτουν συχνά, εάν η ίδια δεν είχα μπει στις φυλακές επί μήνες για την πραγματοποίησή της έρευνάς μου, και δεν είχα την ευκαιρία να γνωρίσω από κοντά τα «ανθρωπόμορφα τέρατα», όπως συχνά χαρακτηρίζονται από τα ΜΜΕ οι κρατούμενοι…
Αν λοιπόν πάει κάποιος στις φυλακές, θα διαπιστώσει ότι η πλειοψηφία των φυλακισμένων, είναι «δικά μας παιδιά»: χρήστες ναρκωτικών ουσιών, κάποιοι που είχαν κάνει μία εφηβική βλακεία και «σωφρονίστηκαν» σε κάποιο κατάστημα (βγαίνοντας χειρότερα εγκληματίες), άλλοι που δεν έχουν ούτε ένα επισκεπτήριο και σε παρακαλάνε να τους δώσεις το χέρι, άνθρωποι που δεν τους έδειξε κανείς άλλον δρόμο, εκτός από αυτόν που οδηγεί στη φυλακή.
Συγκλονίστηκα όταν νέοι άνθρωποι μου εξομολογήθηκαν ότι η φυλακή είναι “σπίτι τους” και ότι δεν έχουν μέλλον έξω από αυτήν: ακόμα κι όταν αποφυλακιστούν, στη φυλακή θα καταλήξουν πάλι. Στο «καταφύγιό» τους, όπως χαρακτηριστικά μου είπαν.
Σοκαρίστηκα επίσης όταν νέοι άνθρωποι, διαρρήκτες-πορτοφολάδες, μου είπαν ότι το «επάγγελμά» τους (οι διαρρήξεις και οι αρπαγές πορτοφολιών) είναι «τέχνη»!
Μάλιστα κάποιος νεαρός μου περιέγραψε, σαν παιδάκι που καυχιέται για το μακροβούτι του, το πώς ασκούσε την «τέχνη» του στα σπίτια ανυποψίαστων ανθρώπων, λέγοντάς μου χαρακτηριστικά: «κυρία Αγγελική, αν εσείς προσπαθούσατε να κάνετε τέτοια διάρρηξη, θα σας έπιαναν αμέσως!», συμπληρώνοντας «όπως εσείς σπουδάσατε τόσο χρόνια για το επάγγελμά σας, έτσι κι εμείς σπουδάσαμε το δικό μας…».
Η αυθόρμητη εξομολόγηση του νεαρού ήταν η ολοκληρωτική κατάρρευση της έννοιας του «σωφρονισμού» των φυλακών.
Το ευγενέστατο κατά τα άλλα αγόρι, αν και έγκλειστο επί μήνες, δεν είχε συνειδητοποιήσει στο παραμικρό τη σοβαρότητά της ποινικής του πράξης. Δεν είχε αλλάξει κοσμοαντίληψη. Βρισκόταν απλά στη φυλακή μέχρι να αποφυλακιστεί και να γυρίσει στην αφετηρία του δρόμου που θα το οδηγούσε ξανά στη φυλακή.
Όποιος παραβιάζει τους νόμους, πρέπει να τιμωρείται.
Είναι βασικός κανόνας της λειτουργίας των κοινωνικών ομάδων.
Όχι όμως να «θανατώνεται» ψυχικά και σίγουρα να μην μετεκπαιδεύεται στο έγκλημα. Η φυλακή οφείλει να είναι η ευκαιρία για κάποιον να σταματήσει να αποτελεί απειλή για την κοινωνία.
Αν θεωρήσουμε a priori το νέο παραβάτη «παιδί ενός κατώτερου Θεού» που δεν έχει τη δυνατότητα να γίνει «καλό» παιδί, σαν το δικό μας, τότε έχουμε χάσει το παιχνίδι. Για την ακρίβεια, έχουμε συμβάλλει στο να «κατασκευάσουμε» έναν χειρότερο εγκληματία.
Η φυλακή δεν έχει καμία λειτουργικότητα ως «αποθήκη ψυχών» που απλά παγώνει το χρόνο παραβατικών ανθρώπων ή λειτουργεί ως «κολέγιο» για την κλιμάκωση των παραβατικών ροπών.
Η φυλακή, το «σωφρονιστικό κατάστημα», οφείλει να δίνει τη δυνατότητα αλλαγής.
Εάν, για παράδειγμα, στη θέση των φυλακών ανηλίκων, είχαμε δομές όπου τα παιδιά θα μπορούσαν να διαχειριστούν τα λάθη τους και να αποδείξουν στον εαυτό τους και στους γύρω τους, ότι μπορούν να ακολουθήσουν μία άλλη πορεία, σκεφτείτε το όφελος που θα προέκυπτε για το σύνολο: η κοινωνία θα έπαυε να μετρά ανάποδα τις μέρες που ο «επικίνδυνος κακοποιός» θα έβγαινε ξανά στην «κυκλοφορία», ενώ κι ο ίδιος ο παραβατικός θα μπορούσε να γίνει λειτουργικό μέλος του συνόλου, απολαμβάνοντας μία ισορροπημένη ζωή.
Δυστυχώς όμως ακόμα η φυλακή στερεί τη δυνατότητα επανόρθωσης. Και, σε συνδυασμό με το στιγματισμό, που πολλές φορές προκαλείται από τα ΜΜΕ, φτάνουμε να αναρωτιόμαστε «γιατί να έχουν δικαιώματα οι κρατούμενοι, εφόσον παραβίασαν το νόμο;».
Ούτε μας περνάει από το μυαλό ότι ένας «κακός» μπορεί να γίνει «καλός» και αντίθετα, ένας «έντιμος» κάποια στιγμή στη ζωή του μπορεί να παρανομήσει. Δυστυχώς δεν μπορεί να γίνει κοινή συνείδηση ότι όλοι πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να επανορθώσουν για το σφάλμα τους.
Θα κλείσω με τη φράση που μου σημείωσε σε γράμμα της, κρατούμενη των Φυλακών Ελεώνα Θήβας: «Ρόδα είναι η ζωή και γυρίζει…».
Όλους μας συμφέρει να γυρίζει προς τη μία πλευρά. Τη σωστή.
postmodern
Αγγελική Καρδαρά
Η Αγγελική Καρδαρά είναι Δρ.Τμήματος ΕΜΜΕ
- Φιλόλογος. Διδάσκει δημοσιογραφία στο Κολλέγιο Επαγγελματικής
Δημοσιογραφίας (CPJ Athens/University of Wolverhampton). Συνεργάζεται με
το Πανεπιστήμιο Αθηνών στο πλαίσιο των elearning προγραμμάτων. Από το
2013 δίνει διαλέξεις στο Τμήμα ΕΜΜΕ του Παν/μίου Αθηνών, με αντικείμενο
"Εγκληματολογία & ΜΜΕ". Ασχολείται με την εγκληματολογική έρευνα
και τη συγγραφή.
