Η Αμφισβητούμενη Σημαντικότητα της Εθνικής Ταυτότητας στις Εμφύλιες Συγκρούσεις


Ο ενδοκρατικός και ο εμφύλιος πόλεμος είναι, ίσως, το πιο απεχθές «χιτώνιο» που ο πόλεμος μπορεί να φορέσει. Η αριθμητική έκρηξη τέτοιων φαινομένων, μετά το πέρας του Ψυχρού Πολέμου, ώθησε την ακαδημαϊκή κοινότητα να ερευνήσει τα αίτια που κρύβονται πίσω τους. 
 
Επειδή πολλές από τις εν λόγω συγκρούσεις εκδηλώθηκαν ως εθνοτικές*, δόθηκε μεγάλη βαρύτητα, κυρίως στο ρόλο που έχει αυτό τους το γνώρισμα. Ωστόσο, παρά την πληθώρα των θεωριών που έχουν αναπτυχθεί, προσπαθώντας να παρατηρήσουν και να αναλύσουν τις εμφύλιες συγκρούσεις, ο ρόλος και η σημαντικότητα του προαναφερθέντος παράγοντα παραμένει ακόμη αμφισβητήσιμη.
Οι πολιτικές ελίτ είναι καταδικασμένες, σε κάθε δυνατή περίπτωση, να εμπλακούν σε μία προσπάθεια επηρεασμού της κοινής γνώμης, ακόμη και αν αυτό, σε ορισμένες ακραίες περιπτώσεις, σημαίνει την εξώθησή τους σε εθνοτικό πόλεμο. Αντίθετα, η πολιτική μονάδα που συνιστά κάθε άτομο είναι καταδικασμένη να λαμβάνει ορθολογικές αποφάσεις. Όπως σημειώνει ο Σαμπάνης, βασιζόμενος στο δόγμα «απληστία απέναντι στη διαμαρτυρία» (greed versus grievance), όπως αυτό διαμορφώθηκε από τις αναλύσεις των Collier & Hoeffler (2000) και Fearon & Laitin (200), η απληστεία και η ανάγκη για διαμαρτυρία βοηθούν το άτομο να υπολογίσει τα κόστη και τα οφέλη από οποιαδήποτε πιθανή εμπλοκή του σε κάθε τύπου σύγκρουση. Κατ’ αυτό τον τρόπο, η εθνική ταυτότητα δεν αποτελεί παρά έναν εξωγενή παράγοντα συνυπολογισμού του παραπάνω κόστους, και ως τέτοιος δεν απολαμβάνει κάποιας ιδιαίτερης σημασίας ως καθοριστική συνιστώσα για την έναρξη των εχθροπραξιών. Είναι σαφές πως είναι ιδιαίτερα πιθανό, σε μια προσπάθεια να μεγιστοποιήσει τις πιθανότητες επιβίωσής του, το άτομο να ενταχθεί σε ομάδες που εμφανίζουν τις περισσότερες -ει δυνατόν- ομοιότητες με το ίδιο, επιδιώκοντας τη συλλογική άμυνα. Με άλλα λόγια, είναι, δηλαδή, ένας μηχανισμός «think fast», όπου εν μέσω μιας κρίσης κάποιος καλείται να πάρει γρήγορα αποφάσεις που θα εξασφαλίσουν την επιβίωσή του, και η εθνική ταυτότητα είναι η εύκολη λύση.
Συνάρτηση εθνοτικού κατακερματισμού και πόλωσης
Αυτό επιβεβαιώνεται, παρατηρώντας πως ο εθνοτικός κατακερματισμός παραμένει ελάχιστης σημασίας, όταν άλλες μεταβλητές σε μια κοινωνία είναι σταθερές και δημιουργούν ένα θετικό περιβάλλον. Είναι,ωστόσο, έντονα εξαρτημένος με τα επίπεδα κοινωνικής πόλωσης. Ο Horowitz (1985) δηλώνει πως η πόλωση δεν είναι αρκετή από μόνη της να προωθήσει την εκδήλωση μιας ενδοκρατικής σύγκρουσης, αλλά, όπως αποδεικνύουν οι Montalvo & Reynal-Querol (2005), μπορεί να έχει επιπτώσεις σε ένα πλήθος μεταβλητών όπως η διαφθορά, η αναποτελεσματικότητα κυβερνητικών πολιτικών και επιβολής της έννομης τάξης, έχοντας ως αποτέλεσμα την αστάθεια, την αύξηση κάθε τύπου κοινωνικού κατακερματισμού και, τελικώς, την εκδήλωση συγκρούσεων.
Συνάρτηση εθνοτικού κατακερματισμού και ΑΕΠ ανά άτομο
Στο ίδιο επίπεδο, οι διακοινωνικές διαφορές κορυφής (salience) επίσης αλληλεπιδρούν με τον κοινωνικό κατακερματισμό και την πόλωση. Ο Bhavnani (2009) υποστηρίζει πως οι διαφορές αυτές συνιστούν την ειδοποιό διαφορά που ρυθμίζει αν τα επίπεδα πόλωσης πρόκειται να παίξουν σημαντικό ή μη, άμεσο ή έμμεσο ρόλο σε μια κοινωνία. Ουδεμία σχέση έχει το αν τα μέλη μιας κοινωνίας αυτοπροσδιορίζονται υπό διαφορετικές εθνικές ταυτότητες (όπως και αν ορίζονται αυτές), εάν δεν αποδίδουν το αντίστοιχο αρνητικό φορτίο στην αξία της υπάρχουσας κοινωνικής ποικιλίας. Πιο απλά, μπορεί να παρατηρούνται τεράστιες οικονομικές ανισότητες στο πλαίσιο μιας κοινωνίας τρομερά κατακερματισμένης, αλλά μόνο, εάν μια κοινωνική ομάδα απολαμβάνει υπερβολικά περισσότερα ωφέλη, αναλογικά προς τον πληθυσμό της, αναμένεται να χαρακτηριστεί αρνητικά ως προς αυτό, και μόνο τότε θα ενεργοποιήσει και θα ενισχύσει τις διαδικασίες κοινωνικής πόλωσης.
Αυτές οι έννοιες, ακόμη και αν δεν αποσκοπούν σε μια περαιτέρω εμβάθυνση στις δυναμικές σχέσεις που διαμορφώνει η εθνική ταυτότητα εκτός κοινωνικο-πολιτικών δομών, συγκλίνουν προς τη θεωρία ότι η εθνική ταυτότητα βρίσκεται πολύ χαμηλά στη σκάλα των παραγόντων που οδηγούν μια κοινωνία στην εμφύλια σύρραξη. Αντίθετα, είναι περισσότερο ένας παράγοντας που χρησιμοποιείται υπό την προϋπόθεση ύπαρξης κοινωνικών ανισοτήτων, για να χωρίσει την κοινωνία «ευκολότερα» σε ομάδες πίεσης.

*(Στο εν λόγω άρθρο ο όρος εθνοτικός χρησιμοποιείται για να περιγράψει ομάδες που βρίσκονται εντός του ιδίου κράτους, τουλάχιστον πριν την απαρχή των ενόπλων συγκρούσεων, οι οποίες διαφοροποιούνται η μία της άλλης ως προς την γλώσσα, τις παραδόσεις, τις εθνικές τους καταβολές ή οποιονδήποτε άλλο πολιτισμικό παράγοντα, είτε μέσω του αυτοπροσδιορισμού είτε μέσω της ιστορικής αλήθειας.)
Γεώργιος Χατζηβαμβάκης

Πηγές:
  1. Bhavnani, R. & Miodownik, D. (2008). Ethnic Polarization, Ethnic Salience, and Civil War. Journal of Conflict Resolution. 53(1), 30-49.
  2. Collier, P. & Hoeffler, A. (2000). Greed and grievance in civil war. Washington, DC: World Bank, Development Research Group.
  3. Fearon, J. D. & Laitin, D. D. (2000). Violence and the Social Construction of Ethnic Identity. International Organization, 54(4), 845-877.
  4. Horowitz, D. L. (1985). Ethnic groups in conflict. Berkeley: University of California Press.
  5. Montalvo, J. G. & Reynal-Querol, M. (2005). Ethnic Polarization, Potential Conflict, and Civil Wars. American Economic Review, 95(3), 796-816.
  6. Sambanis, N. (1999). Ethnic partition as a solution to ethnic war: an empirical critique of the theoretical literature. Washington, DC: World Bank, Development Research Group, Public Economics.
Πηγή: