Η κλιματική αλλαγή ως αποτυχία της αγοράς

Τα τελευταία χρόνια, το φλέγον ζήτημα της κλιματικής αλλαγής έχει αναχθεί σε πρόβλημα υψίστης σημασίας για τα μέλη της Παγκόσμια Κοινότητας. Η αυξανόμενη σημασία του προβλήματος διαφαίνεται από τη συμπερίληψή του στην ημερήσια διάταξη Διεθνών Οργανισμών σχετικών με το περιβάλλον και τη βιώσιμη ανάπτυξη, καθώς και από τις ουσιαστικές μεταβολές που επέφερε στην Παγκόσμια Κοινωνία των Πολιτών.
 

Στο παρόν άρθρο, η κατανόηση της κλιματικής αλλαγής ως αποτέλεσμα αποτυχίας της αγοράς θα αποτελέσει τον πυρήνα της συγκεκριμένης ερευνητικής προσπάθειας. Σύμφωνα με τη θεωρία που έχει αναπτυχθεί σε σχέση με τις αποτυχίες της αγοράς, όταν τα δικαιώματα ιδιοκτησίας των αγαθών και των υπηρεσιών που ανταλλάσσονται σε μία αγορά δεν είναι καθορισμένα, και το κόστος συναλλαγής είναι ιδιαίτερα μεγάλο, είναι πολύ πιθανό να εμφανισθούν αποτυχίες στην αγορά αυτή.
 

Πιο συγκεκριμένα, τα δικαιώματα ιδιοκτησίας για περιβαλλοντικούς πόρους -όπως ο καθαρός αέρας, το νερό στους ποταμούς και τις πηγές, οι ωκεανοί και η ατμόσφαιρα- δεν είναι καλά καθορισμένα. Σε ένα μεγάλο ποσοστό χωρών οι πόροι αυτοί θεωρούνται δημόσιοι και, για αυτόν τον λόγο, οι χρήστες αυτών των πόρων τις θεωρούν ως «ελεύθερα αγαθά». Ως εκ τούτου, καταλογίζονται μηδενικές τιμές για τη χρήση αυτών των πόρων στις ιδιωτικές τους αποφάσεις, ακόμη και όταν οι κοινωνικές τους ανεπάρκειες είναι θετικές. Δύο σημαντικοί λόγοι για την ανυπαρξία των αγορών είναι (α) η δυσκολία καθορισμού, διανομής και επιβολής των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας, και (β) το υψηλό κόστος δημιουργίας και λειτουργίας των αγορών.
 

Επιπλέον, κρίνεται επιτακτικό να εξετάσουμε τη δημιουργία των «εξωτερικοτήτων», όταν οι αγορές δεν λειτουργούν αποτελεσματικά. Οι εξωτερικότητες, ως έμμεσες επιπτώσεις ενεργειών ορισμένων παραγωγών ή καταναλωτών σε άλλους παραγωγούς ή/και καταναλωτές, μπορούν να ταξινομηθούν ανάλογα με τον τρόπο με τον οποίο επηρεάζουν τα άτομα και τις περιφέρειες. Ο χαρακτηρισμός των εξωτερικοτήτων ως θετικές ή αρνητικές προκύπτει όταν η δράση ενός ατόμου ή μιας ομάδας προσδίδει οφέλη ή κόστη σε άλλους. Για παράδειγμα, η εφεύρεση μιας επιχείρησης όχι μόνο ωφελεί την επιχείρηση, αλλά εισέρχεται και στην κοινωνική δεξαμενή των τεχνολογικών γνώσεων, ωφελώντας την κοινωνία στο σύνολό της. Εν αντιθέσει με τις θετικές εξωτερικότητες, θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε τη ρύπανση του περιβάλλοντος ως μία αρνητική εξωτερικότητα. Όταν ένα εργοστάσιο απορρίπτει τα μη επεξεργασμένα απόβλητά του σε ένα ποτάμι, ο ποταμός μολύνεται, ενώ ταυτόχρονα δημιουργείται κόστος με τη μορφή του κινδύνου της υγείας.
 

Η θεωρία της αρνητικής εξωτερικότητας είναι το θεμέλιο της περιβαλλοντικής οικονομίας. Εξετάζουμε εν συντομία τρεις σημαντικές συνεισφορές στη θεωρία από τον Pigou (1920), τον Coase (1960) και τους Baumol και Oates (1988).
 

Η λύση του για τη διόρθωση της αρνητικής εξωτερικότητας που προκύπτει από την εκπομπή καπνού από ένα εργοστάσιο είναι, σύμφωνα με τον Pigou, η επιβολή φόρου ανά μονάδα επί της παραγωγής της επιχείρησης. Ο ίδιος, μάλιστα, θα τονίσει ότι «μερικές φορές, όταν οι αλληλεπιδράσεις των διάφορων ιδιωτικών προσώπων είναι πολύ περίπλοκες, η κυβέρνηση μπορεί να κρίνει απαραίτητο να ασκήσει κάποιο μέσο έγκυρου ελέγχου». Ως αποτέλεσμα, η επιβολή του φόρου θα αυξήσει την τιμή παραγωγής και θα μειώσει τη ζήτηση, συμβάλλοντας στην εσωτερίκευση του περιβαλλοντικού κόστους σε κάποιο βαθμό στις αποφάσεις των παραγωγών και των καταναλωτών του προϊόντος.
 

Στον πυρήνα του, το θεώρημα του Coase υποστηρίζει ότι δεν μπορούμε να περιορίσουμε απλώς τις βλαβερές συνέπειες των πράξεών τους. Μάλιστα, ο ίδιος αποκλείει την κυβερνητική παρέμβαση με τη μορφή καθορισμού προτύπων ή επιβολής φόρου για τη διόρθωση της εξωτερικότητας, αλλά υποστηρίζει ένα ρόλο της κυβέρνησης για τον καθορισμό και την επιβολή των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας για περιβαλλοντικούς πόρους και για τον μετριασμό του κόστους συναλλαγών. Οι Baumol και Oates θα προτείνουν μια προσέγγιση δύο σταδίων. Πρώτον, ο ορισμός περιβαλλοντικών προτύπων με βάση τις διαθέσιμες επιστημονικές γνώσεις ή/και τις κοινωνικές προτιμήσεις και, δεύτερον, η στήριξη μιας από τις ακόλουθες δύο επιλογές, δηλαδή την προσέγγιση και τα πρότυπα και τις χρεώσεις, ή τα πρότυπα και τις άδειες.
 

Πολλοί οικονομολόγοι ζητούν τη μείωση της ζήτησης κατανάλωσης ορυκτών καυσίμων μέσω ενός από τους δύο μηχανισμούς: φόρο άνθρακα ή σύστημα cap-and-trade. Ένας φόρος άνθρακα απλώς αυξάνει το κόστος της καύσης ορυκτών καυσίμων κατά ένα ορισμένο ποσό. Στο σύστημα cap-and-trade, ένα διοικητικό όργανο θέτει πρώτα ένα ανώτατο όριο στις επιτρεπόμενες εκπομπές, δημιουργεί άδειες για μονάδες εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, και στη συνέχεια δίνει ή πωλεί αυτές τις άδειες σε πομπούς. Αυτοί μπορούν να εκπέμπουν GHG ανά άδειες ιδιοκτησίας, ή να πωλούν αυτές τις άδειες σε άλλους πομπούς. Και οι δύο αυτές στρατηγικές καθορίζουν μια τιμή για τα αέρια θερμοκηπίου, καλούμενη συνολικά μια “τιμή άνθρακα”.

Οι χώρες που επικύρωσαν το Πρωτόκολλο του Κιότο υποσχέθηκαν να μειώσουν τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου σε μια διεθνή προσπάθεια για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής. Μια στρατηγική που προτείνει είναι ένα Διεθνές Σύστημα Εμπορίας Εκπομπών, ένα είδος κεφαλαιοποίησης και εμπορίου. Το Ευρωπαϊκό Σύστημα Εμπορίας Εκπομπών (ETS) είναι το μεγαλύτερο σύστημα εμπορίας εκπομπών.
 

Η επιτυχία του συστήματος αυτού έχει ωστόσο αμφισβητηθεί καθώς, κατά την πρώτη χορήγηση αδειών, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έδωσε πάρα πολλά, προκαλώντας υπερβολική προσφορά. Η μείωση της τιμής από $30 σε $8 το 2013 ως αποτέλεσμα της μείωσης της ζήτησης για άδειες GHG αποδεικνύει ότι η Ε.Ε. είχε τη σωστή ιδέα και το όριο της έχει λειτουργήσει, αλλά οι εμπορικές και τιμολογιακές πτυχές του ανώτατου ορίου και του εμπορίου δεν έχουν.

Παύλος Πετίδης

Πηγές:

Ise. (2018). Why do economists describe climate change as a market failure?. http://www.lse.ac.uk/GranthamInstitute/faqs/why-do-economists-describe-climate-change-as-a-market-failure/.
corporatefinanceinstitute. (2018). What is the Pigou Effect?. https://corporatefinanceinstitute.com/resources/knowledge/economics/pigou-effect/.
Sankar, U. (2016). Environmental Externalities. https://www.researchgate.net/publication/228644662_Environmental_Externalities

Πηγή: