Η τριήμερη σύνοδος των BRICS+ στο Καζάν
της Ρωσίας επιβεβαίωσε αυτό που ήταν ορατό δια γυμνού οφθαλμού το
προηγούμενο διάστημα, ότι αναδύεται σταδιακά αλλά σταθερά ο εναλλακτικός
πόλος στη δυτική ηγεμονία. Οι BRICS+ αποφεύγουν
Όπως είναι γνωστό, στα ιδρυτικά μέλη (Βραζιλία, Ρωσία, Κίνα, Ινδία και Νότια Αφρική) έχουν ήδη προστεθεί η Αίγυπτος, η Αιθιοπία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και το Ιράν, ενώ έχουν καθεστώς εταίρου και είναι υποψήφιες για ένταξη οι Αλγερία, Μαλαισία, Λευκορωσία, Ινδονησία, Ουζμπεκιστάν, Καζακστάν, Ταϋλάνδη, Βολιβία, Κούβα, Νιγηρία, Ουγκάντα, Βιετνάμ, Τουρκία κ.α. Σ’ αυτές να προστεθεί και η Σαουδική Αραβία, η οποία δεν έχει πάρει ακόμα την οριστική απόφαση για ένταξη. Οι τωρινοί BRICS+ αντιπροσωπεύουν το 45% του παγκόσμιου πληθυσμού (η Συλλογική Δύση όχι πολύ πάνω από το 10%) και το 26% του παγκόσμιου ονομαστικού ΑΕΠ (η Συλλογική Δύση λιγότερο από το 50%). Εάν, όμως, μετρήσουμε το πραγματικό ΑΕΠ (ppp) οι BRICS+ αντιπροσωπεύουν περίπου το 45%, ενώ η Συλλογική Δύση λίγο πάνω από το 30%.
Οι BRICS μετράνε χρόνια ζωής, αλλά τα τελευταία χρόνια ο θεσμός έχει αποκτήσει ισχυρή δυναμική. Σ’ αυτό έπαιξαν αποφασιστικό ρόλο οι ίδιες οι ΗΠΑ με την μετατροπή των οικονομικών κυρώσεων σε γεωστρατηγικό όπλο. Το πάγωμα, μάλιστα, των ρωσικών αποθεματικών κεφαλαίων σε δυτικές τράπεζες (περίπου 300 δισ.) και η απειλή κατάσχεσής τους προκάλεσε καίριο πλήγμα στην αξιοπιστία των ελεγχόμενων από τη Δύση διεθνών χρηματοπιστωτικών θεσμών, γεγονός που ενίσχυσε την επιθυμία πολλών χωρών του Παγκόσμιου Νότου να αναζητήσουν εναλλακτική λύση.
Προφανώς, οι BRICS+ δεν έχουν τη συνοχή και το βάθος των θεσμών (ΝΑΤΟ, ΕΕ) και των συμμαχικών δεσμών της Συλλογικής Δύσης (G7). Ξεκίνησαν περισσότερο ως ένα φόρουμ, αλλά σταδιακά αποκτούν μεγαλύτερο βάθος και υπόσταση. Η 74σέλιδη Διακήρυξη του Καζάν μπορεί να μην συνιστά άλμα προς αυτή την κατεύθυνση, αλλά σίγουρα συνιστά ένα ακόμα σημαντικό βήμα. Ναι μεν δεν αποφασίστηκε ακόμα η δημιουργία εναλλακτικού (στο δυτικό SWIFT) συστήματος διεθνών πληρωμών και κοινού ψηφιακού νομίσματος, αλλά αποφασίστηκε η προώθηση ενός μηχανισμού πληρωμών με βάση τα εθνικά νομίσματα (BRICS bridge) και υφιστάμενα εθνικά συστήματα, με σκοπό να εκτοπιστεί κατά το δυνατόν το δολάριο από το μεταξύ τους εμπόριο. Είναι ενδεικτικό ότι η χρήση του δολαρίου στις διεθνείς συναλλαγές έχει πέσει στο 38%.
Ρωσική διπλωματική επιτυχία
Για τη Ρωσία η σύνοδος του Καζάν συνιστά μεγάλη διπλωματική επιτυχία. Η πολυσχιδής προσπάθεια της Δύσης να απομονώσει τη Ρωσία ήταν διάτρητη, αλλά τώρα κατέρρευσε. Στη σύνοδο του Καζάν συμμετείχαν ηγέτες από 32 χώρες (μεταξύ αυτών οι ηγέτες της Κίνας και της Ινδίας), καθώς και ο Γ.Γ. του ΟΗΕ. Ο διωκόμενος από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο Πούτιν, ως οικοδεσπότης, ήταν στο κέντρο και είχε πολλές διμερείς συναντήσεις. Είναι προφανές πως η διάχυτη εντύπωση στον Παγκόσμιο Νότο ότι οι Ρώσοι κερδίζουν τον πόλεμο στην Ουκρανία και πως θα εξέλθουν από αυτόν με ενισχυμένη τη διεθνή θέση τους, ενδυναμώνει ήδη τη θέση τους στο πλαίσιο των BRICS+.
Έτσι, παρά τις υπαρκτές αντιθέσεις μεταξύ των χωρών-μελών, είναι εξόφθαλμη η προσπάθεια όλων να βρεθούν κοινοί τόποι και να διατηρηθεί αλώβητη η δυναμική των BRICS+. Είναι ενδεικτικό ότι Κίνα και Ινδία εξομαλύνουν τις άλλοτε εχθρικές σχέσεις τους, προφανώς, επειδή θεωρούν προτεραιότητα την υπέρβαση της δυτικής ηγεμονίας, η οποία με διάφορες μορφές μετράει σχεδόν πέντε αιώνες. Η Ρωσία παίζει κεντρικό ρόλο στη διατήρηση της ισορροπίας στο τρίγωνο που συναποτελεί με Κίνα και Ινδία και το οποίο εκ των πραγμάτων είναι ο πυρήνας των BRICS+.
Ενώ οι χώρες-μέλη περισσότερο ή λιγότερο θέλουν να απαλλαγούν ή τουλάχιστον να περιορίσουν την κυριαρχία του δολαρίου και των ελεγχόμενων από τη Δύση χρηματοπιστωτικών θεσμών, δεν επιθυμούν να το αντικαταστήσουν από το γουάν. Δεν επιθυμούν, με άλλα λόγια, να αντικαταστήσουν τις ΗΠΑ από την Κίνα. Κι όλα δείχνουν ότι το Πεκίνο το κατανοεί και αποφεύγει οτιδήποτε θα μπορούσε να εκληφθεί σαν εκδήλωση ηγεμονισμού.
Γεωστρατηγική σκοπιμότητα
Ειδικά για τους Ρώσους και τους Κινέζους, οι BRICS+ έχουν και κρίσιμη γεωστρατηγική σκοπιμότητα. Οι Ρώσοι υφίστανται “ασφυκτικές” δυτικές κυρώσεις και βρίσκονται σε πόλεμο με την Ουκρανία και εμμέσως πλην σαφώς με το ΝΑΤΟ. Γι’ αυτούς, λοιπόν, οι BRICS+ είναι ταυτοχρόνως και εμπορική διέξοδος και διπλωματικό τείχος προστασίας. Από την πλευρά τους, οι Κινέζοι έχουν συνείδηση ότι είναι ο μεγάλος στόχος των ΗΠΑ και πως εάν ηττηθεί η Ρωσία θα έρθει η δική τους σειρά. Είναι και γι’ αυτούς, λοιπόν, οι BRICS+ διπλωματικό τείχος προστασίας.
Παρότι και η Μόσχα και το Πεκίνο θα ήθελαν να προσδώσουν στους BRICS+ ένα πιο εμφανές αντιδυτικό πρόσημο, δεν πιέζουν προς αυτή την κατεύθυνση για να μην προκαλέσουν εσωτερικές ρωγμές. Χώρες-μέλη, όπως π.χ. η Ινδία, η Βραζιλία και τα Εμιράτα, ναι μεν επιδιώκουν ένα πολυπολικό διεθνές σύστημα, αλλά όχι σε εμφανή σύγκρουση με τη Δύση. Η σύνοδος στο Καζάν, λοιπόν, εξισορρόπησε τις διαφορετικές τάσεις. Μπορεί να μην έφτιαξε μία συνεκτική συμμαχία, αλλά έστειλε ένα συνεκτικό μήνυμα. Και το μήνυμα αυτό, πέρα από τις ρητορικές σκοπιμότητας, είναι ότι σταδιακά και χωρίς συγκρουσιακή πρόθεση, αναδύεται ένας εναλλακτικός πόλος στη δυτική ηγεμονία.
Αυτός ο υπό διαμόρφωση εναλλακτικός πόλος προτίθεται να πιέσει για την αναδιανομή της παγκόσμιας ισχύος αρχικά στο οικονομικό και στη συνέχεια και στο πολιτικό επίπεδο. Αυτό αφορά όχι μόνο τους διεθνείς θεσμούς, αλλά και τις τρέχουσες διεθνείς σχέσεις. Ο Παγκόσμιος Νότος έχει μπουχτίσει από τη δυτική υποκρισία, από τις παρεμβάσεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα, από τις στρατιωτικές επεμβάσεις, από την οργάνωση πραξικοπημάτων κι από τη μετατροπή των οικονομικών κυρώσεων σε πολεμικό όπλο. Οι χώρες που τον συγκροτούν δεν έχουν ξεχάσει ότι πριν μερικές δεκαετίες ήταν αποικίες της Δύσης κι αργότερα συνήθως υποκείμενες στην αμερικανική ηγεμονία.
Όλα τα παραπάνω φουσκώνουν τα πανιά των BRICS+, αλλά ήρθε και ο πόλεμος στη Μέση Ανατολή για να προσδώσει μία πρόσθετη ισχυρή ώθηση. Η ανοχή που επιδεικνύει η Δύση απέναντι στα μαζικά εγκλήματα πολέμου (δεκάδες χιλιάδες νεκροί άμαχοι και πολλαπλάσιοι τραυματίες) που διαπράττει το Ισραήλ στη Γάζα –ως απάντηση στην πολύνεκρη τρομοκρατική επίθεση της Χαμάς πριν ένα χρόνο– κατέστησαν εξόφθαλμη τη δυτική υποκρισία και τα δύο μέτρα και σταθμά. Αυτό δεν ισχύει μόνο για τις μουσουλμανικές χώρες, αλλά και για πολλές άλλες του Παγκόσμιου Νότου. Στην πραγματικότητα, λοιπόν, η κραυγαλέα ανοχή Αμερικανών και Ευρωπαίων προς τα εγκλήματα πολέμου του Ισραήλ επιφέρει πρόσθετο καίριο πλήγμα στη δυτική αξιοπιστία και κατ’ επέκταση στην ήδη παρακμάζουσα δυτική ηγεμονία.