Η θητεία του Ουκρανού Προέδρου Βολοντίμιρ Ζελένσκι
έληξε επισήμως στις 20 Μαΐου. Νομικοί εξηγούν στην DW γιατί ο Ζελένσκι
θα συνεχίσει να κυβερνά μολονότι δεν διεξήχθησαν εκλογές.Στις 20 Μαΐου ολοκληρώθηκε η επίσημη περίοδος της θητείας του Ουκρανού Προέδρου Βολοντίμιρ Ζελένσκι. Στα τέλη Μαρτίου θα έπρεπε να είχαν διεξαχθεί προεδρικές εκλογές, όμως το κοινοβούλιο τις ανέβαλε βάσει του δικαίου του πολέμου.
Στην ουκρανική κοινωνία συζητείται ποιος θα είναι ο διάδοχος του Ζελένσκι, όταν αυτός αποχωρήσει από την εξουσία. Μονάχα λίγοι πολιτικοί και σχολιαστές τόλμησαν ωστόσο να λάβουν θέση επί του ζητήματος. Στα τέλη Φεβρουαρίου ο Ζελένσκι τόνισε ότι οι απόπειρες αμφισβήτησης της νομιμοποίησής του ως Προέδρου αποτελούν «αφήγημα του εχθρού», υπογραμμίζοντας ότι αυτές «δεν εκφράζουν την άποψη των δυτικών εταίρων ή οποιουδήποτε στην Ουκρανία, αλλά είναι μέρος του προγράμματος της Ρωσικής Ομοσπονδίας». Αυτό ωστόσο δεν ήταν αρκετό για να θέσει οριστικό τέλος στη συζήτηση.
Μπορούν να γίνουν εκλογές εν καιρώ πολέμου;
Οι περισσότεροι Ουκρανοί νομικοί εξήγησαν πως είναι ξεκάθαρο ότι ο Ζελένσκι διατηρεί την εξουσία του μέχρι να εκλεγεί νέος πρόεδρος. «Αυτό είναι σαφές στο Ουκρανικό Σύνταγμα: οι εξουσίες του Προέδρου δεν τερματίζονται αυτομάτως με την παρέλευση του πενταετούς διαστήματος της θητείας του. Αντιθέτως, παύουν με την ανάληψη των καθηκόντων από τον νοεκλεγέντα Πρόεδρο, δηλαδή μετά τις εκλογές», δηλώνει στην DW ο Αντρί Μάχερα, συνταγματολόγος από το ουκρανικό Centre of Policy and Legal Reform (CPLR).
Επιπλέον, στην Ουκρανία έχουν απαγορευτεί επί του παρόντος τόσο οι προεδρικές όσο και οι βουλευτικές εκλογές – με διαφορετικό νομικό έρεισμα. Το Σύνταγμα απαγορεύει τις βουλευτικές εκλογές, ενώ το δίκαιο του πολέμου απαγορεύει κάθε είδους εκλογική διαδικασία.
Αίτημα για οικειοθελή παραίτηση
Το δίκαιο του πολέμου δεν απαγορεύει μόνο τη διεξαγωγή εκλογών. «Περιορίζονται επιπλέον και ορισμένα συνταγματικά δικαιώματα και ελευθερίες, όπως για παράδειγμα το δικαίωμα της ελεύθερης έκφρασης, του συνέρχεσθαι και της ελεύθερης κυκλοφορίας. Εξ ου και είναι αδύνατο να διασφαλιστούν οι αρχές της καθολικής ψηφοφορίας και των ελεύθερων εκλογών», εξηγεί ο Μάχερα.
Ο Χριχόρι Ομελτσένκο πάντως, πρώην βουλευτής και μέλος της επιτροπής που συνέταξε το Σύνταγμα της Ουκρανίας, τονίζει ότι δεν αποτελεί παράλειψη το γεγονός ότι δεν υπάρχει καμία ευθεία ρύθμιση για την επιμήκυνση της θητείας του προέδρου – και μάλιστα πρόκειται για σκόπιμη δικλείδα ασφαλείας. Σε ανοιχτή επιστολή του προς τον Ζελένσκι, η οποία δημοσιεύθηκε τον Μάρτιο στα ουκρανικά μέσα, ο Ομελτσένκο ζητά από τον Ουκρανό Πρόεδρο να «μη σφετεριστεί την κρατική εξουσία» – με άλλα λόγια να παραιτηθεί οικειοθελώς και μάλιστα τον Μάιο.
Παραμένει μεγάλη η στήριξη προς τον Ζελένσκι
Σύμφωνα με παρατηρητές ωστόσο η νομιμοποίηση του Ζελένσκι δεν θεμελιώνεται μόνο στην κείμενη νομοθεσία, αλλά και στην στήριξη των Ουκρανών πολιτών – η οποία, αν και περιορίστηκε κάπως, παραμένει αρκετά υψηλή.
Σύμφωνα με δημοσκόπηση του ουκρανικού ερευνητικού κέντρου Rasumkow ο Ζελένσκι απολαμβάνει την εμπιστοσύνη του 69% των Ουκρανών. Μία άλλη δημοσκόπηση του Διεθνούς Ινστιτούτου Κοινωνιολογίας του Κιέβου (KIIS) έδειξε πως το 69% θεωρεί ότι ο Ζελένσκι θα έπρεπε να παραμείνει στην προεδρία μέχρι τη λήξη του πολέμου. Μόλις το 15% τάσσεται υπέρ της διεξαγωγής εκλογών υπό τις παρούσες συνθήκες, ενώ ένα άλλο 10% θεωρεί πως ο Ζελένσκι θα έπρεπε να παραδώσει την εξουσία στον πρόεδρο του κοινοβουλίου Ρούσλαν Στέφαντσουκ.
Ο Άντον Χρουσέσκι, επικεφαλής του KIIS, προειδοποιεί πάντως ότι τα δύο τελευταία αυτά ενδεχόμενα θα μπορούσαν να θέσουν σε ακόμη μεγαλύτερο κίνδυνο τη νομιμοποίηση της κυβέρνησης, αλλά και να οδηγήσουν πιθανώς σε αποσταθεροποίηση της κατάστασης στην Ουκρανία: «Εκατομμύρια άνθρωποι βρίσκονται στο εξωτερικό, εκατομμύρια υπό κατοχή, εκατοντάδες χιλιάδες υπηρετούν στον στρατό. Εάν οι πολίτες δεν μπορούν να συμμετάσχουν στις εκλογές ούτε ως ψηφοφόροι ούτε ως υποψήφιοι, τότε υπονομεύεται το κύρος των εκλογικών αποτελεσμάτων».
Ποιος μπορεί να προσφύγει στο Συνταγματικό Δικαστήριο;
Οι περισσότεροι εκ των νομικών με τους οποίους μίλησε η DW είναι της άποψης πως το Συνταγματικό Δικαστήριο είναι αυτό που θα έπρεπε να δώσει μία οριστική απάντηση στην όλη συζήτηση. «Μόνο το Συνταγματικό Δικαστήριο επιτρέπεται να ερμηνεύσει το Σύνταγμα και να ελέγξει εάν οι υπόλοιποι νόμοι τελούν σε συμφωνία με αυτό», υπογραμμίζει ο Μάχερα.
Όμως οι συνταγματικοί δικαστές δεν μπορούν να εξετάσουν τέτοια ζητήματα αυτεπαγγέλτως. Επιπλέον, στο Συνταγματικό Δικαστήριο μπορούν να προσφύγουν πρωτίστως ο Πρόεδρος και η κυβέρνηση, το Ανώτατο Δικαστήριο της Ουκρανίας, μία ομάδα 45 βουλευτών ή ο αρμόδιος για τα ανθρώπινα δικαιώματα επίτροπος του κοινοβουλίου. Και κανείς εξ αυτών δεν έχει προσφύγει μέχρι στιγμής στο Συνταγματικό Δικαστήριο.
Στα τέλη Φεβρουαρίου η εφημερίδα Dzerkalo Tyzhnya, επικαλούμενη δικές της πηγές, ανέφερε πως το γραφείο του Ζελένσκι εργαζόταν στη σύνταξη μίας προσφυγής προς το Συνταγματικό Δικαστήριο, την οποία υποτίθεται πως θα έπρεπε να υποβάλουν 45 βουλευτές του κόμματος του Προέδρου. Η παράταξη όμως ισχυρίζεται πως ουδείς αμφισβήτησε τη νομιμότητα του Προέδρου Ζελένσκι.
Ακόμη και η αντιπολίτευση συμφωνεί σε αυτό. Εκπρόσωποι διαφόρων πολιτικών δυνάμεων ξεκαθάρισαν πως δεν σχεδιάζουν να προσφύγουν στο Συνταγματικό Δικαστήριο, υπενθυμίζοντας ξανά τη διακομματική συμφωνία για μη διεξαγωγή εκλογών μέχρι τη λήξη του πολέμου.