Τα φρύδια ανέβηκαν στην Ελλάδα και την ΕΕ
όταν η νεοεκλεγείσα πρόεδρος Γκόρντανα Σιλιανόφσκα-Ντάβκοβα
χρησιμοποίησε τη λέξη «Μακεδονία» αντί για το συνταγματικό όνομα της
χώρας, Βόρεια Μακεδονία, κατά την επίσημη τελετή ορκωμοσίας της.
Δηλώσεις που προειδοποιούσαν τις αρχές της Βόρειας Μακεδονίας άρχισαν να
έρχονται η μία μετά την άλλη.
Του Arslan Hakan Okçal*
Το εθνικιστικό VMRO-DPMNE κερδίζει τις βουλευτικές και προεδρικές εκλογές
Τα κόμματα που ονομάζονται «Η Μακεδονία σου», με επικεφαλής το VMRO-DPMNE (Εσωτερική Μακεδονική Επαναστατική Οργάνωση – Δημοκρατικό Κόμμα για τη Μακεδονική Εθνική Ενότητα) , το εθνικιστικό κόμμα των Σλαβο-Ορθοδόξων (=Slav-Ortodoks Makedonyalıların), που είναι στην αντιπολίτευση από το 2017, με τη συμμαχία τους κέρδισαν τις βουλευτικές εκλογές που διεξήχθησαν στις Δημοκρατία της Βόρειας Μακεδονίας στις 8 Μαΐου.
Στον δεύτερο γύρο των προεδρικών εκλογών, που διεξήχθη την ίδια ημέρα με τις βουλευτικές εκλογές, η υποψήφια της δεξιάς Γκόρντανα Σιλιανόφσκα-Ντάβκοβα, υποστηριζόμενη από το VMRO-DPMNE , κέρδισε με μεγάλη διαφορά.
Η 70χρονη καθηγήτρια νομικής Σιλιάνόφσκα-Ντάβκοβα, η οποία εξελέγη στο συμβολικά σημαντικό προεδρικό αξίωμα λαμβάνοντας το 62% των έγκυρων ψήφων έναντι του σοσιαλδημοκρατικού αντιπάλου της, είχε επίσης την τιμή να γίνει η πρώτη γυναίκα αρχηγός κράτους της χώρας.
Ψήφισαν περίπου ένα εκατομμύριο – συμμετοχή 46%
Στις εκλογές, στις οποίες ψήφισαν περίπου ένα εκατομμύριο ψηφοφόροι και το ποσοστό συμμετοχής ήταν μόνο 46 τοις εκατό (το νόμιμο όριο είναι 40 τοις εκατό), η συμμαχία VMRO-DPMNE συγκέντρωσε το 43 τοις εκατό των έγκυρων ψήφων και έχασε ελάχιστα την απόλυτη πλειοψηφία με 58 έδρες το 120μελές κοινοβούλιο.
Από την άλλη πλευρά, η συμμαχία κομμάτων που ονομάζεται «Για το μέλλον της Ευρώπης», με επικεφαλής το κυβερνών σοσιαλδημοκρατικό SDSM, γνώρισε μεγάλη ήττα και κατάφερε να κερδίσει μόνο 18 έδρες, χάνοντας 28. Για να σχηματίσει κυβέρνηση το VMRO-DPMNE, θα χρειαστεί να συνεργαστεί με ένα από τα μικρότερα κόμματα του κοινοβουλίου.
Λεπτές εθνοτικές ισορροπίες στα Σκόπια
Στα Σκόπια στα οποία διεξήχθη ένας αιματηρός εμφύλιος πόλεμος μεταξύ Σλάβων και Αλβανών το 2001, τα σλαβικά κόμματα που ήρθαν στην εξουσία σύμφωνα με άγραφους πολιτικούς κανόνες πρέπει να πάρουν ως μικρότερο εταίρο ένα αλβανικό κόμμα.
Σε προηγούμενους συνασπισμούς, αυτό ήταν πάντα το κόμμα DUI (Δημοκρατική Ένωση για Ενσωμάτωση) του Αλί Αχμέτι.
Δεν είναι μυστικό ότι ο Αλί Αχμέτι, πρώην διοικητής του UÇK (Απελευθερωτικός Στρατός του Κοσσυφοπεδίου) που πολέμησε τόσο στον πόλεμο του Κοσσυφοπεδίου όσο και στον εμφύλιο πόλεμο των Σκοπίων, εξακολουθεί να έχει υπό τις διαταγές του ένοπλους μαχητές.
Σε προηγούμενους συνασπισμούς, τόσο το VMRO όσο και το SDSM σχημάτισαν κυβερνήσεις με το DUI στο πλευρό τους.
Αυτός είναι ο συντομότερος δρόμος προς την πολιτική σταθερότητα στη Βόρεια Μακεδονία, η οποία βασίζεται σε πολύ εύθραυστες εθνοτικές ισορροπίες.
Ωστόσο, κατά τη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας των τελευταίων εκλογών, ο ηγέτης του VMRO-DPMNE Χρίστιαν Μίτσκοσκι επέκρινε τον αντίπαλο του SDSM για την πώληση της χώρας στη Βουλγαρία και τη διαφθορά, και άσκησε την ίδια κριτική στο DUI και δήλωσε κατηγορηματικά ότι δεν θα σχηματίσει κυβέρνηση με αυτά τα κόμματα.
Για το λόγο αυτό, ο Μίτσκοσκι δεν έχει άλλη επιλογή από το να συνεργαστεί με μια ομάδα αλβανικών κομμάτων που ονομάζεται VLEN, που ισχυρίζεται ότι εκπροσωπεί την αλβανική εθνότητα όπως το DUI, αλλά είναι πολύ πιο αδύναμο και δεν έχει μαχητική πτυχή, προκειμένου να σχηματίσει κυβέρνηση.
Ο Μίτσκοσκι ανακοίνωσε επίσης ότι η επιλογή του ήταν η VLEN. Αλλά είναι άγνωστο πόσο ισχυρά θα είναι τα θεμέλια μιας κυβέρνησης στην οποία θα αποκλειστεί το DUI.
Η Συμφωνία των Πρεσπών
Σύμφωνα με τη Συμφωνία των Πρεσπών (λόγω των λιμνών Πρεσπών, που βρίσκεται μεταξύ Ελλάδας και Βόρειας Μακεδονία, κοντά στο Μοναστήρι) που υπέγραψαν ο Έλληνας πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας (ΣΥΡΙΖΑ) και ο πρωθυπουργός των Σκοπίων, Ζόραν Ζάεφ (SDSM) το 2018, έπειτα από μακρές διαπραγματεύσεις υπό την επίβλεψη του ΟΗΕ για τη «λύση πολιτικών προβλημάτων» μεταξύ των δύο χωρών.
Ως αποτέλεσμα, επετεύχθη συμφωνία.
Υπάρχουν έντονες προσπάθειες της ΕΕ και των ΗΠΑ πίσω από τις Πρέσπες.
Η Ελλάδα είχε αντιταχθεί στη χρήση του ονόματος «Μακεδονία» από τη χώρα από την ανεξαρτησία της, με το σκεπτικό ότι ανήκε στη δική της ιστορική και πολιτιστική κληρονομιά και ζήτησε να αλλάξει.
Παλαιότερα, ασκώντας πιέσεις, είχε αλλάξει την πρώτη σημαία της Μακεδονίας, η οποία έφερε το σύμβολο του «Ήλιου της Βεργίνας», που κοσμούσε τους τάφους των Μακεδόνων Βασιλέων κοντά στην πόλη Βεργίνα στη βόρεια Ελλάδα.
Η Ελλάδα εμπόδιζε τις διαδικασίες των Σκοπίων στην ΕΕ και στο ΝΑΤΟ, επικαλούμενη το ζήτημα της ονομασίας, και επέδειξε μια επικίνδυνη στάση που θα διατάραζε τη σταθερότητα αυτής της μικρής χώρας που βασίζεται σε λεπτές εθνοτικές ισορροπίες.
Γιατί για την αλβανική κοινότητα, που αποτελεί το ένα τρίτο του πληθυσμού της χώρας , αυτό που είχε σημασία δεν ήταν το όνομα της χώρας, αλλά η ένταξη στις διαδικασίες του ΝΑΤΟ και της ΕΕ μαζί με την Αλβανία.
Η στάση της Ελλάδας υποστηρίχθηκε άνευ όρων από την ΕΕ λόγω αλληλεγγύης εντός του οργανισμού και στο ΝΑΤΟ, όπου οι ΗΠΑ είχαν επιρροή, αυτή η στάση δεν εισακούστηκε λόγω του δικαιώματος βέτο της Ελλάδας.
Η Τουρκία ήταν η μόνη χώρα του ΝΑΤΟ που αντιτάχθηκε ανοιχτά στην Ελλάδα σε αυτό το θέμα.
Η ένσταση της Τουρκίας θα μπορούσε να καταγραφεί μόνο ως υποσημείωση στα έγγραφα. Τότε, τα Σκόπια μπορούσαν να εκπροσωπούνται μόνο σε διεθνείς συναντήσεις με το αρτικόλεξο FYROM (Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας) αντί για το συνταγματικό της όνομα.
Αν και αυτή η κατάσταση ήταν μια από τις μεγαλύτερες προσβολές που θα μπορούσαν να γίνουν σε ένα κυρίαρχο κράτος, κανένας υπέρ της ‘Μακεδονίας’, εκτός από την Τουρκία, δεν ήθελε να υψώσει φωνή για να μην ανταγωνιστεί την Ελλάδα και την ΕΕ.
Μετά την υπογραφή της Συμφωνίας των Πρεσπών, ο ηγέτης των σοσιαλδημοκρατών Ζάεφ υπέβαλε την αλλαγή της συνταγματικής ονομασίας της χώρας σε «Βόρεια Μακεδονία» για δημόσια έγκριση σε δημοψήφισμα.
Αν και το όνομα «Βόρεια Μακεδονία» έγινε αποδεκτό από την πλειοψηφία στο δημοψήφισμα, το ποσοστό συμμετοχής παρέμεινε κάτω από το 50 τοις εκατό.
Το εθνικιστικό VMRO-DPMNE δεν αποδέχτηκε ποτέ την αλλαγή ονόματος, η οποία εγκρίθηκε στο κοινοβούλιο, με το επιχείρημα ότι δεν μπορούσε να θεωρηθεί νόμιμη λόγω του χαμηλού ποσοστού συμμετοχής στο δημοψήφισμα.
Από την άλλη πλευρά, η συμβιβαστική φόρμουλα «Βόρεια Μακεδονία» δεν βρήκε ποτέ την εύνοια των εθνικιστών στην Ελλάδα γιατί εξακολουθούσε να περιλαμβάνει το όνομα «Μακεδονία».
Γι’ αυτό ο Τσίπρας κατηγορήθηκε από το εθνικιστικό τμήμα ότι πούλησε την ιστορία και τις εθνικές αξίες της χώρας.
Λίγη ιστορία…
Η γεωγραφική περιοχή που ονομάζεται Μακεδονία σήμερα, χωρισμένη στα τρία μεταξύ Ελλάδας, Βόρειας Μακεδονίας και Βουλγαρίας, είναι γνωστή ως Ρωμυλία (τμήμα της ευρύτερης Ρωμυλίας) [Rumeli (geniş Rumeli’nin parçası) ] στην ιστορία μας.
Εκείνη την εποχή, τα επίμαχα εδάφη περιλάμβαναν ένα μικρό τμήμα της επαρχίας της Ανατολικής Ρωμυλίας, η οποία βρίσκεται τώρα εντός των συνόρων της Βουλγαρίας, καθώς και τη Θεσσαλονίκη, τα νότια τμήματα της επαρχίας του Κοσσυφοπεδίου (με κέντρο τα Σκόπια) και τις επαρχίες του Μοναστηρίου.
Το δίπλωμα ευρεσιτεχνίας για τη μετονομασία αυτού του τόπου σε Μακεδονία, με το όνομά του βγαλμένο από σκονισμένα βιβλία ιστορίας στις τελευταίες περιόδους της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας , ανήκει στις δυτικές μεγάλες δυνάμεις που υποστήριξαν τις δραστηριότητες των Σερβικών, Ελληνικών, Βλάχικων και Βουλγαρικών επιτροπών. Τότε άνοιξαν μεγάλο αριθμό προξενείων στις πόλεις της Θεσσαλονίκης και του Μοναστηρίου, με αποτέλεσμα να γίνουν κράτος εν κράτει.
Το κέντρο της γεωγραφίας που θα μπορούσε να ονομαστεί Μακεδονία κατά την Οθωμανική περίοδο ήταν η Θεσσαλονίκη, η οποία πήρε το όνομά της από τη Θεσσαλονίκη (Νίκη της Θεσσαλίας), κόρη του βασιλιά της Μακεδονίας Φιλίππου Β’ και αδελφή του Μεγάλου Αλεξάνδρου.
Η Θεσσαλονίκη δεν ήταν μόνο ένα κοσμοπολίτικο κέντρο με ζωντανή οικονομία και πολιτιστική ζωή όπου ζωντάνεψε ο τουρκικός διαφωτισμός και η Ένωση και Πρόοδος.
Εκείνη την εποχή λειτουργούσαν και σε αυτή την πόλη κάθε είδους επιτροπές, ιδίως μυστικές οργανώσεις της Μακεδονίας, που τις γνωρίζουμε ως βουλγαρικές επιτροπές. Στη Θεσσαλονίκη ιδρύθηκε και το VMRO (Εσωτερική Μακεδονική Επαναστατική Οργάνωση), ο γενάρχης του σημερινού VMRO-DPMNE.
Μετά την απόκτηση της Θεσσαλονίκης και των νότιων εδαφών της Μακεδονίας που συνορεύουν με το Αιγαίο Πέλαγος, η Ελλάδα ξεκίνησε μια μεγάλη εθνοκάθαρση στην περιοχή.
Αυτοί που επλήγησαν περισσότερο από αυτό ήταν οι Τούρκοι και οι Σλάβοι που συνέχισαν να αγωνίζονται για κυριαρχία στην περιοχή.
Δεδομένου ότι εστιάζουμε πάντα στην ανταλλαγή πληθυσμών μεταξύ της Τουρκίας και της Ελλάδας, παραβλέπουμε αυτή την οδυνηρή πτυχή της ιστορίας.
Η εθνοκάθαρση που υπέστησαν στη Θεσσαλονίκη και τη Νότια Μακεδονία δεν ξεχνιέται ποτέ από τους Σλάβους του Βαρδάρη. Η Θεσσαλονίκη έχασε τον τουρκικό, σλαβικό, αλβανικό και βλάχιο πληθυσμό της και τέλος οι Εβραίοι εξοντώθηκαν από τους Ναζί στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Η πόλη, της οποίας οι τουρκικές και εβραϊκές γειτονιές κάηκαν στη μεγάλη πυρκαγιά του 1919 και της οποίας η αρχιτεκτονική υφή της οθωμανικής περιόδου καταστράφηκε, έχασε επίσης το χαρακτηριστικό της ως κέντρο εμπορίου, επικοινωνίας και πολιτιστικών ανταλλαγών της βαλκανικής γεωγραφίας λόγω των ελληνογιουγκοσλαβικών (σημερινών σκοπιανών) συνόρων που περνούν βόρεια. Η Θεσσαλονίκη, όπως την περιγράφει ο Mark Mazover, έγινε πόλη φαντασμάτων το πρώτο μισό του περασμένου αιώνα.
Η αλλαγή του ονόματος άνοιξε το δρόμο για τα Σκόπια στο ΝΑΤΟ και την ΕΕ, αλλά αυτή τη φορά ήταν η Βουλγαρία το εμπόδιο
Αν και η αλλαγή του ονόματος παρείχε κάποια ανακούφιση δίνοντας τη δυνατότητα στα Σκόπια να γίνουν μέλος του ΝΑΤΟ και να λάβει καθεστώς υποψήφιας χώρας από την ΕΕ, οι πόρτες προς την ΕΕ έκλεισαν αυτή τη φορά λόγω της στάσης της Βουλγαρίας.
Ισχυριζόμενη ότι δεν υπάρχει μοναδική μακεδονική εθνοτική ταυτότητα και μακεδονική γλώσσα και ότι τα μακεδονικά είναι στην πραγματικότητα μια διάλεκτος της βουλγαρικής, η Βουλγαρία άρχισε να ασκεί βέτο στην έναρξη των διαπραγματεύσεων υποψηφιότητας στην ΕΕ με τη Βόρεια Μακεδονία, εκτός εάν επιτευχθεί αμοιβαία συμφωνία για αυτά τα θέματα.
Το θέμα του μη διαχωρισμού από την Αλβανία, στο οποίο η αλβανική κοινότητα της χώρας δίνει μεγάλη σημασία, αναζωπυρώθηκε ξανά στην ΕΕ, αυτή τη φορά λόγω του κωλύματος της Βουλγαρίας.
Ενώ οι διαπραγματεύσεις μεταξύ της κυβέρνησης του SDSM και της Βουλγαρίας, παρά την αντίθεση του VMRO-DPMNE, έφτασαν στο σημείο να προστεθεί ένα άρθρο στο σύνταγμα της Βόρειας Μακεδονίας που έλεγε ότι υπάρχει βουλγαρική μειονότητα στη χώρα, φαίνεται ότι αυτό το θέμα θα παραμείνει μάταιο με τα πρόσφατα εκλογικά αποτελέσματα.
Τα φρύδια ανέβηκαν στην Ελλάδα και την ΕΕ όταν η νεοεκλεγείσα πρόεδρος Γκόρντανα Σιλιανόφσκα – Ντέβκοβα χρησιμοποίησε τη φράση «Μακεδονία» αντί για το συνταγματικό όνομα της χώρας, Βόρεια Μακεδονία, κατά την επίσημη τελετή ορκωμοσίας της. Δηλώσεις που προειδοποιούσαν τις αρχές της Βόρειας Μακεδονίας ήρθαν η μία μετά την άλλη.
Για παράδειγμα, η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, η οποία προσέλκυσε επικρίσεις με τις δηλώσεις της υπέρ του Ισραήλ στη Γάζα , έσπευσε να προειδοποιήσει τη Βόρεια Μακεδονία να ενεργήσει σύμφωνα με το πνεύμα της Συμφωνίας των Πρεσπών.
Ωστόσο, θα ήταν ρεαλιστικό να μην περιμένουμε, ούτε από τον μελλοντικό πρωθυπουργό Χρίστιαν Μίτσκοσκι, ούτε από τη νέα Πρόεδρο Σιλιανόφσκα – Ντέβκοβα να υποχωρήσουν από τη στάση τους.
Η νέα κυβέρνηση πιθανότατα θα θέλει να διατηρήσει το τροποποιημένο συνταγματικό όνομα της χώρας στα επίσημα έγγραφα, αλλά θα θέλει η χώρα να αναφέρεται ως Μακεδονία σε καθημερινή χρήση.
Είναι βέβαιο ότι αυτό θα είναι πρόβλημα, ειδικά στην Ε.Ε.
Είναι άγνωστο σε ποιο βαθμό οι αρχές των Σκοπίων θα μπορέσουν να αντισταθούν στην πίεση και την παρεμπόδιση των Αλβανών στο εσωτερικό και της Ελλάδας, της Βουλγαρίας και της ΕΕ στο εξωτερικό. Το ζήτημα της ονομασίας φαίνεται να έχει επανέλθει στην επιφάνεια.
Η Τουρκία μπορεί να είναι αποτελεσματική στη μείωση της περιφερειακής έντασης
Σε αυτό το σημείο είναι σημαντική η στάση της Τουρκίας, η οποία είχε πάντα καλές σχέσεις με τα Σκόπια.
Η Τουρκία θα πρέπει να ζητήσει από τη νέα κυβέρνηση των Σκοπίων να απόσχει από ακραίες συμπεριφορές και να ζητήσει από σημαντικούς παράγοντες όπως η ΕΕ και οι ΗΠΑ να υιοθετήσουν μια πιο κατανοητή στάση εφιστώντας την προσοχή στα προβλήματα που μπορεί να προκύψουν στην περιοχή εάν η Βόρεια Μακεδονία χάσει τη σταθερότητά της.
Οι υπάρχουσες καλές σχέσεις της Τουρκίας με τη Βουλγαρία και την Ελλάδα μπορεί επίσης να προσφέρουν ένα πλεονέκτημα, αν και δεν πρέπει να αγνοηθούν οι ευαισθησίες αυτών των δύο κρατών σε «εθνικά» ζητήματα.
Αν και έχει χάσει έδαφος τα τελευταία χρόνια, η επιρροή της Τουρκίας στα Βαλκάνια εξακολουθεί να είναι ισχυρή.
Σχεδόν όλο το προσωπικό που ίδρυσε τη Δημοκρατία της Τουρκίας, ιδιαίτερα ο Ατατούρκ, είχε καταγωγής Ρωμυλίας. Ενώ οι μεγάλες μάζες που έρχονται από τη Ρωμυλία εξακολουθούν να αισθάνονται σαν να είναι από τη Θεσσαλονίκη, τα Σκόπια, το Μοναστήρι, την Οχρίδα, το Πρίλεπ, το Köprülü, το Στιπ και το Τέτοβο, , δεν μπορούμε να περιμένουμε να παραμείνουμε αναίσθητοι σε αυτήν την περιοχή.
Αν και δεν υπάρχει τουρκικός πληθυσμός εκτός Δυτικής Θράκης στην Ελλάδα λόγω της ανταλλαγής πληθυσμών, περισσότερο από το 4 τοις εκατό του πληθυσμού της Βόρειας Μακεδονίας είναι ακόμα Τούρκοι, παρά την έντονη μετανάστευση.
Επιπλέον, σημαντικό μέρος της αλβανικής κοινότητας στη χώρα αυτή και στο Κοσσυφοπέδιο μιλάει τουρκικά, διατηρεί σχέσεις με τους συγγενείς του στην Τουρκία και τους επισκέπτεται συχνά.
Λόγω των τουρκικών τηλεοπτικών σειρών, ο αριθμός των τουρκόφωνων στον αλβανικό πληθυσμό, ιδιαίτερα στους νέους, αυξάνεται.
Το Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα- CHP, το οποίο ενδιαφέρεται πολύ περισσότερο για τα εξωτερικά ζητήματα από πριν, θα αρχίσει να προσεγγίζει τα Βαλκάνια με ένα νέο όραμα, όπως φαίνεται στην τελευταία του επίσκεψη στη Βοσνία, το οποίο θα συμβάλει επίσης στις προσπάθειες προς τα Βαλκάνια.
Νομίζω ότι το γεγονός ότι ο Πρόεδρος του CHP, Özgür Özel, προέρχεται από οικογένεια με καταγωγή από τα Σκόπια και τη Θεσσαλονίκη του δίνει ιδιαίτερη ευθύνη για τη Μακεδονία.
Για τους παραπάνω λόγους, η ηγεσία του CHP και οι δήμοι που ελέγχονται από το CHP θα πρέπει να συνεχίσουν τις πρακτικές της περιόδου του AKP και να επιδεικνύουν συχνά την (τουρκική) σημαία στη Βόρεια Μακεδονία και σε άλλες βαλκανικές χώρες.
*Arslan Hakan Okçal -πρώην πρέσβης, μέλος του Ankara Policy Center, μιας δεξαμενής σκέψης που διεξάγει έρευνες, δημοσιεύσεις και εκπαίδευση στον τομέα της εξωτερικής πολιτικής.
—