Το Διακύβευμα του Δημοψηφίσματος για Ανεξαρτησία στο Ιρακινό Κουρδιστάν...








Το δημοψήφισμα για την ανεξαρτητοποίηση των κουρδικών περιοχών του Iraq ήρθε να ταράξει την εύθραυστη ισορροπία σε μία περιοχή που, παραδοσιακά, παράγει αναταραχές. 


Οι Κουρδικές περιοχές του Iraq τελούσαν υπό μια άτυπη αυτονομία πριν ακόμα από την Αμερικανική εισβολή του 2003. Από την επαύριο του Πολέμου του Κόλπου (1991), Συμμαχικές Δυνάμεις, υπό την ηγεσία των Η.Π.Α., δημιούργησαν μια ζώνη απαγόρευσης πτήσεων πάνω από τις Κουρδικές περιοχές, de facto, αποσχίζοντάς τους από το υπόλοιπο κράτος του Iraq, και δίνοντας στους Κούρδους τη δυνατότητα να αναπτύξουν δικές τους κρατικές δομές. Η συνέχεια του άτυπου κράτους υπήρξε ταραχώδης. 

Η αδύναμη κυβέρνησή του στάθηκε ανίκανη να αποτρέψει την εγκατάσταση ακραίων τζιχαντιστών στην περιοχή του, την επαύριο του Πολέμου του Αφγανιστάν. Η παρουσία αυτή των τζιχαντιστών αποσταθεροποίησε τόσο την ίδια την ανεξάρτητη περιοχή, όσο και το κεντρικό κράτος της Βαγδάτης, ενώ αποτέλεσε μία από τις αφορμές για την συμμαχική εισβολή του 2003.
 

Ο ερχομός των Συμμάχων έφερε νέα πνοή στην περιοχή, καθώς οι Κούρδοι συνεργάστηκαν στενά με τους Δυτικούς, και με τη βοήθειά τους εξουδετέρωσαν τους τζιχαντιστές της περιοχής τους, δημιουργώντας παράλληλα την Peshmerga – μια αξιόπιστη δύναμη με παράλληλες αρμοδιότητες στρατού και χωροφυλακής.
 

Όταν κάποιος μελετά το Κουρδικό ζήτημα, ωστόσο, πρέπει να λαμβάνει υπόψιν του δύο πράγματα. Το πρώτο είναι τα πλούσια πετρελαϊκά αποθέματα της περιοχής, τα οποία η προσωρινή κυβέρνηση εκμεταλεύεται εδώ και χρόνια, αποτελώντας την κύρια πηγή εσόδων της.



Ο Κουρδικός πληθυσμός αποτελεί διακριτή εθνότητα και κατοικεί σε τέσσερις χώρες. Παραδοσιακά συμπιεζόταν από τους ισχυρότερους Αραβικούς, Τουρκικούς και Περσικούς πληθυσμούς, και μέχρι σήμερα δεν έχει καταφέρει να αποκτήσει ανεξάρτητη κρατική οντότητα.

Το δεύτερο είναι η διάσπαση των κουρδικών πληθυσμών της περιοχής σε τέσσερις χώρες – το Iraq, την Τουρκία, τη Συρία και το Iran. Κάθε ένας από αυτούς τους πληθυσμούς έχει αναπτύξει διαφορετική φιλοσοφία, έχει κληθεί να ανταπεξέλθει σε διαφορετικές καταστάσεις, και τελικά δεν θα πρέπει να τους αντιλαμβανόμαστε ως ένα αραγές μέτωπο. Οι Κούρδοι του Iraq, για παράδειγμα, έχουν περισσότερα κρατικά χαρακτηριστικά (στρατό, έσοδα, διοίκηση) σε σχέση με Κούρδους π.χ. της Τουρκίας, οι οποίοι στερούνται διοίκησης εδώ και είκοσι χρόνια, και ζουν υπό καθεστώς έντονης καταπίεσης από την Άγκυρα.

Στο ούτως ή άλλως περίπλοκο σύστημα της ευρύτερης περιοχής, η Τουρκία έχει σημαντικά διακυβεύματα στο Ιρακινό Κουρδιστάν.
 

Το πρώτο είναι πως σε καμία περίπτωση δεν θα ήθελε να δει ένα πλήρως ανεξάρτητο Κουρδικό κράτος να δημιουργείται στα νότια σύνορά της. Κάτι τέτοιο θα έριχνε λάδι στις αλυτρωτικές βλέψεις των δεκαοκτώ εκατομμυρίων Κούρδων που ζουν στο εσωτερικό της, με το νεοσύστατο γειτονικό κράτος να λειτουργεί ως κέντρο αναφοράς για αυτούς.
 

Το δεύτερο στοιχείο είναι ο αγωγός Kirkuk-Ceyhan. Πρόκειται για ένα πετρελαϊκό αγωγό που συνδέει τις Ιρακινές πετρελαϊοπηγές με τη Μεσόγειο Θάλασσα, περνώντας μέσα από τα εδάφη της Τουρκίας. Ωστόσο ο αγωγός αυτός διατρέχει τις Κουρδικές περιοχές τόσο στο Ιρακινό όσο και στο Τουρκικό μέρος τους, με αποτέλεσμα η εύρυθμη λειτουργία του αγωγού να επαφίεται στην καλή θέληση της προσωρινής διοίκησης των Κούρδων. Για το λόγο αυτό η Άγκυρα προσπάθησε να προσεταιριστεί τους Ιρακινούς Κούρδους, τόσο για να μην έχει ανεπιθύμητες επιπλοκές στο θέμα της ροής πετρελαίου, όσο και για να αμβλύνει το δικό της Κουρδικό πρόβλημα.



Ιδιαίτερα σημαντικό διακύβευμα για την Άγκυρα είναι η απρόσκοπτη λειτουργία του αγωγού Kirkuk-Ceyhan. Με τον αγωγό να περνά μέσα από τις δυνητικά ανεξάρτητες Κουρδικές περιοχές, η Τουρκία έχει λόγους να φοβάται πως η ροή του πετρελαίου μπορεί να περιοριστεί αν δεν κάνει συγκεκριμένες υποχωρήσεις προς την κυβέρνηση της Erbil.

Η Κουρδική διπλωματία φάνηκε να χειρίζεται επιτυχώς την εν λόγω κατάσταση, καθώς αξιοποίησε τουρκικά μέσα για να οικοδομίσει υποδομές του εσωτερικού της (η Άγκυρα π.χ. οικοδόμησε το αεροδρόμιο της Erbil, αξίας άνω του μισού δισ. δολλαρίων), ταυτόχρονα όμως αυτό δεν την απέτρεψε από τη θέληση για πλήρη ανεξαρτησία. Παράλληλα κατάφερε να αποφύγει τη δορυφοροποίηση τόσο από την Άγκυρα όσο και από τη Βαγδάτη, πράγμα δύσκολο αν αναλογιστούμε τις αντικειμενικές συνθήκες που επικρατούν στην περιοχή.

Το δημοψήφισμα των Κούρδων δεν βρήκε αποδοχή από κανέναν δρώντα στην περιοχή. Τουρκία, Συρία, Ιράκ και Ιράν έσπευσαν να αποδοκιμάσουν οποιαδήποτε αλλαγή συνόρων στην περιοχή, με τον Τουρκο Πρόεδρο, Recep Tayyip Erdoğan, μάλιστα, να εξαπολύει ανοιχτές απειλές κατά των Κούρδων στην περίπτωση που προχωρήσουν την απόσχισή τους. Ακόμα και οι Η.Π.Α., που επί σειρά ετών εκπαίδευσαν, εξόπλισαν και υποστήριξαν τους Κούρδους, προτίμησαν να στηρίξουν την ενότητα του Iράκ από τον φόβο της τριχοτόμησης του κράτους σε Κούρδους, Σιίτες και Σουνίτες – ένα αποτέλεσμα που θα ευνοούσε το Ιράν.

Μέσα σε αυτό το κλίμα, η ανοιχτή υποστήριξη του Iσραήλ στο Κουρδικό δημοψήφισμα φάντασε ως χαρακτηριστική παραφωνία στο κλίμα που είχε διαμορφωθεί στην περιοχή (http://edition.cnn.com/2017/10/02/middleeast/iraqi-kurdistan-israel-support/index.html). Η Ισραηλινή Υπουργός Δικαιοσύνης, Ayelet Shaked, δήλωσε πως «Ένα ελεύθερο Κουρδιστάν πρέπει να υπάρξει, τουλάχιστον στο Ιράκ«, αφήνοντας αιχμές για τα άλλα «αλύτρωτα» Κουρδιστάν που βρίσκονται στις πέριξ χώρες. 

Ακολούθησε δήλωση από τον Πρωθυπουργό του Ισραήλ, Benjamin Netanyahu, ο οποίος απερίφραστα τάχθηκε υπέρ της Κουρδικής ανεξαρτησίας, και μίλησε για τους ιστορικούς δεσμούς που συνδέουν τους δύο λαούς.



Το Ισραήλ ήταν η μοναδική χώρα που ανοιχτά υποστήριξε το αίτημα για Κουρδική αυτοδιάθεση. Εδώ Κούρδοι διαδηλώνουν υπέρ της ανεξαρτησίας με Ισραηλινές σημαίες στους δρόμους της Erbil.

Το Ισραήλ όμως έχει και άλλους λόγους για να ζητά την Κουρδική ανεξαρτησία. Ο κυριότερος από αυτούς είναι πως το συμφέρει να έχει ένα φιλικό κράτος στην περιοχή, το οποίο δεν είναι Αραβικό και -ως εκ τούτου- εγκλωβισμένο στον δεδομένο Αραβικό σωβινισμό που ρέει άφθονος στην περιοχή. Κάτι τέτοιο θα έσπαγε το «αραβικό μονοπώλιο» στην περιοχή, το οποίο -τουλάχιστον σε επίπεδο κοινωνίας- επιθυμεί σχεδόν καθολικά την εξολόθρευση του Iσραήλ. Θα υποχρέωνε τα λοιπά Αραβικά κράτη να λαμβάνουν και αυτό υπόψιν, τόσο διπλωματικά όσο και στρατιωτικά, ενώ, λόγω των πλούσιων πετρελαϊκών κοιτασμάτων του, ένα ανεξάρτητο Κουρδιστάν θα εξελισσόταν σε εμπορικό ανταγωνιστή των λοιπών παγιωμένων δρώντων. Τέλος, λόγω των αγωγών μεταφοράς πετρελαίου που περνούν από το εσωτερικό του, πρακτικά θα έθετε τις χώρες-παραγωγούς της περιοχής σε άμεση ανάγκη να κρατάει πάντα τις στρόφιγγες ανοιχτές. Όλα αυτά, βέβαια, αν το κράτος καταφέρει να σταθεί πολιτικά και στρατιωτικά.

Από τη διπλωματία της περιοχής, η Αθήνα κράτησε πιο διακριτική στάση, υιοθετώντας την πάγια σταθεροποιητική φωνή που έχει η χώρα μας. Και βέβαια ορθώς έπραξε καθώς, όποιο αποτέλεσμα και αν επικρατήσει, η Ελλάδα θα ακολουθήσει και δεν θα πρωταγωνιστήσει, εφόσον στο Κουρδιστάν δεν διακυβεύονται ζωτικά της συμφέροντα, όπως συμβαίνει π.χ. με το Iσραήλ.

Ωστόσο καλό θα ήταν να λάβουμε υπόψιν μας κάποια δεδομένα. Το πρώτο είναι πως η ενδεχόμενη γέννηση ενός Κουρδιστάν θα έχει πολλές ομοιότητες με τη γέννηση του Ελληνικού Βασιλείου στις αρχές του 19ου αιώνα. Και τα δύο κράτη έπαιξαν το ρόλο της αποδυνάμωσης ενός μεγάλου εχθρού, και δημιουργήθηκαν ως δορυφόροι αυτού που είχε συμφέρον από την αποδυνάμωση αυτού του εχθρού.

Το δεύτερο είναι πως με τη δημιουργία και των δύο κρατών, η μεγάλη μάζα του εθνικού κορμού παραμένει αλύτρωτη, εκτός του νεοσύστατου κρατικού φορέα. Στην Ελλάδα κάτι τέτοιο εκφράστηκε με τη διατύπωση της Μεγάλης Ιδέας και συνεχείς επεκτατικούς πολέμους κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, οι οποίοι κατόρθωσαν να φέρουν το σύνολο σχεδόν των Ελλήνων της οροσειράς του Αίμου στην αγκαλιά του Ελληνικού κράτους. Θα μπορούσαμε λοιπόν να υποθέσουμε πως κάτι ανάλογο θα συμβεί και με την περίπτωση των Κούρδων. Κάτι τέτοιο εξηγεί και την λυσσαλέα αντίθεση της Άγκυρας ακόμα και στην ιδέα της Κουρδικής ανεξαρτησίας.



Μέχρι τη σύλληψη του ηγέτη της Κουρδικής οργάνωσης που δραστηροποιούταν στη Τουρκία PKK, Abdullah Öcalan, η Ελλάδα είχε εγκάρδιες σχέσεις με το Κουρδικό στοιχείο. Η σύλληψη, ωστόσο, του Öcalan στην Κένυα από τις Τουρκικές Υπηρεσίες Πληροφοριών (ΜΙΤ) το 1999 σήμανε το τέλος όποιας υποστήριξης από την Αθήνα, και την υιοθέτηση ουδέτερης στάσης προς αυτούς.

Συμπερασματικά λοιπόν, μία ενδεχόμενη Κουρδική ανεξαρτησία θα συνέφερε έμμεσα τη χώρα μας, καθώς θα μετακινούσε ένα σημαντικό μέρος του Τουρκικού προσανατολισμού από το Αιγαίο, στα νότια σύνορά του. Κάτι τέτοιο είχε πρακτικά παύσει να υπάρχει ως μόνιμη απειλή για την Άγκυρα, με τη σύλληψη του Abdullah Öcalan στην Κένυα το 1999. Το άνοιγμα, λοιπόν, του επί σχεδόν είκοσι χρόνια ασφαλούς μετώπου είναι κάτι στο οποίο η χώρα μας δεν μπορεί να παίξει πρωταγωνιστικό ρόλο μεν, εντούτοις, πίσω από κλειστές πόρτες, πάντα μπορεί να καλωσορίσει.
Ηλίας Παπαδόπουλος  powerpolitics.eu   Πηγές:
  1. Why Israel supports an independent Iraqi Kurdistan
  2. Halbfinger, D. (2017), Israel Endorsed Kurdish Independence. Saladin Would Have Been Proud
    https://www.nytimes.com/2017/09/22/world/middleeast/kurds-independence-israel.html
  3. Agerholm, Η. (2017), Turkey’s President Erdogan threatens to invade Iraq and cut off oil pipeline after Kurds vote for independence, http://www.independent.co.uk/news/world/europe/turkey-erdogan-kurds-invade-independence-iraq-oil-pipeline-cut-off-threat-a7966996.html