Έγκλημα και Σύγχρονη Κοινωνία...



Ο πόνος, ο Εαυτός και ο Κακός Δαίμων…
Κάθε φορά που γράφω για θέματα εγκλήματος και εγκληματικότητας, στο μυαλό μου έρχονται τα λόγια του Αλμπέρ Καμύ: 


«Κάθε άνθρωπος είναι ένας εγκληματίας που παραμένει άγνωστος». Μέσα στην παραζάλη και τον ίλιγγο του φόβου μας, πόσα και πόσα εγκλήματα δεν διαπράττουμε και πόση βία δεν αναπαράγουμε στην κάθε όψη της καθημερινότητάς μας. Από την «απαγορευτική αγωνία μας» στα παιδιά έως την νομιμοποίηση της κρατικής βίας- ψευδαισθήσεις πως θα κρατήσουμε το κακό μακριά μας.
Όμως, αναλογιστήκαμε ποτέ ποιο είναι αυτό το δαιμόνιο που- αιώνες τώρα- προσπαθούμε να εξοστρακίσουμε;

Από την εποχή του Σωκράτη, μας λέει ο Ερνέστο Σάμπατο,  η ανθρωπότητα ταλανίζεται να αποδιώξει την σκοτεινή της πλευρά. Και είναι αλήθεια πως η ενοχή κατακρεουργεί κάθε προσπάθειά μας να προσεγγίσουμε την ολότητα που ονομάζεται εαυτός. Ο θυμός, η θλίψη, η κατάθλιψη, η ανημποριά, η αγωνία, η κόπωση… έχουν καταστεί άκρως επιβλαβείς καταστάσεις για τον παραγωγό- καταναλωτή πολίτη. Στην σύγχρονη κοινωνία που τρέχει με ταχύτατους ρυθμούς. Στην κοινωνία που το άτομο οφείλει να επιτελεί. Στην κοινότητα που αυτοαναιρείται για να «λειτουργήσει». Το συναίσθημα –ως άκρος αντιπαραγωγικός παράγων- εξοβελίζεται∙ δεν μπορείς να είσαι τρωτός, δεν μπορείς να υποφέρεις ή να εκστασιάζεσαι. Με ένα μόνιμα ζωγραφισμένο χαμόγελο στα χείλη σου και με μιαν αστείρευτη ενεργητικότητα, τρέχεις να προλάβεις, να παράξεις… να καταναλώσεις…

Η οδύνη και ο πόνος είναι αναπόσπαστα στοιχεία της ανθρώπινης ταυτότητας. Η επίγνωση της ημερομηνίας λήξεώς μας μας προκαλεί πόνο. Η απώλεια ενός δικού μας προσώπου μας συνταράσσει. Η επίγνωση της πραγματικότητας μας τραυματίζει. Κι εμείς;
Εμείς μπλεκόμαστε σ’ ένα παιχνίδι αποσιώπησης και επικάλυψης. Θεωρώντας πως η Αλεξιθυμία είναι ο μοναδικός δρόμος που θα μας καταστήσει λειτουργικούς, αυτοθέλητα, σκοτώνουμε ό, τι πιο ανθρώπινο φέρουμε μέσα μας.
Ο φόβος ως εγκληματογόνος παράγοντας
Αυτές τις μέρες γίναμε όλοι θεατές των συζητήσεων και διαβουλεύσεων για το περίφημο νομοσχέδιο για την νομική αναγνώριση ταυτότητας φύλου για τα διεμφυλικά άτομα. Ο Τύπος και το διαδίκτυο κατακλίστηκαν από σχόλια, τσιτάτα και επαναστατικές διακηρύξεις. Κορυφαίο, μάλιστα, ήταν το πρωτοσέλιδο ακροδεξιάς εφημερίδας, το οποίο προέτρεπε στην διάπραξη βίαιων πράξεων ενάντια σε ομοφυλόφιλους.

Διαχρονικά, η ελληνική κοινωνία απέφευγε να ασχοληθεί με θέματα όπως το σεξ και την ομοφυλοφιλία. Καθαρά συντηρητική, υποτάσσονταν τόσο στην αδιάλλακτη εξουσία της Εκκλησίας όσο και στην άβουλη στάση της κομματοκρατίας. Οι πολίτες, άκρως ενοχικά πλάσματα, βολεύτηκαν μ’ αυτή την αποσιώπηση. Μπλεγμένοι στα ορμέμφυτα (απόκρυφα) παιχνίδια τους επαναπαύθηκαν στην μικροαστική ψευδαίσθηση του ηθικού πολίτη. Το κοινωνικο- οικονομικό στάτους εξασφάλιζε αυτόματα την ηθική ακεραιότητα του ατόμου. Ώσπου…;
Ώσπου, η φενάκη του lifestyle άρχισε να τρίζει. Η οικονομική κρίση έφερε στην επιφάνεια πολυκαιρισμένα κοινωνικά προβλήματα. Το άτομο άρχισε να χάνει σιγά σιγά κάθε έρεισμα που το διατηρούσε σ’ αυτή την βολική του πλάνη. Με αποτέλεσμα;  Να κυριαρχήσει ο φόβος και το αβέβαιο.

Παράλληλα, η τεχνολογία μετέβαλε τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε και αισθανόμαστε. Η είσοδος των social media στην καθημερινότητά μας έφερε μιαν ακόμα ρωγμή στο συλλογικό μυστικό μας. Με το ίδιο ακριβώς αποτέλεσμα.
Τον φόβο.

Σ’ ένα εξαιρετικό άρθρο της, η Φωτεινή Τσαλίκογλου, μας λέει τα εξής για τον φόβο και το έμφοβο άτομο: « Ο φόβος μιας φανταστικά διογκωμένης απειλής επιτρέπει τη νομιμοποίηση στον περιορισμό των ατομικών ελευθεριών και την αλόγιστη ποινικοποίηση καθημερινών εκφάνσεων της ζωής μας. […] Ο έμφοβος άνθρωπος είναι ένας ανελεύθερος άνθρωπος. Ενδίδει στη λογική της καταστολής, στη μισαλλοδοξία, στην κατάτμηση του κόσμου σε «καλούς» και «κακούς». Ο έμφοβος άνθρωπος ζει αγκαλιασμένος με το ανορθολογικό. Ο δούλος έχει αφέντη τον φόβο. Στο όνομα του φόβου υψώνονται τείχη ψευδο-προστασίας, το «εμείς» αναγορεύεται σε υπέρτατη αξία και το «οι άλλοι» σε θανάσιμη απειλή»[i].
Έτσι, κλέφτες κι αστυνόμοι, ηθικοί κι ανήθικοι, ομαλοί κι ανώμαλοι… μπαίνουμε –αναπόδραστα- σ’ έναν κύκλο μίσους, φόβου κι αίματος…
Ποιο, λοιπόν, το έγκλημα και ποια η τιμωρία του;
Μόρφωση και Παραμόρφωση
Ο σπουδαίος φιλόσοφος Ludwig Wittgenstein στο έργο του Tractatus Logico- Philosophicus[ii] αναφέρει κάποιες πολύ ενδιαφέρουσες προτάσεις, που θα ήταν σκόπιμο να τις συμπεριλάβουμε στο θέμα μας:
  • Τα όρια της γλώσσας μου σημαίνουν τα όρια του κόσμου μου.
  • Είμαι ο κόσμος μου. (Ο μικρόκοσμος.)
  • Που μέσα στον κόσμο μπορεί να βρεθεί ένα μεταφυσικό υποκείμενο;
Θα μου πεις πως εδώ συμβαίνει ακριβώς όπως με το μάτι και το οπτικό πεδίο. Αλλά το μάτι πραγματικά δεν το βλέπεις.
Και τίποτα στο οπτικό πεδίο δεν αφήνει να συμπεράνουμε πως το βλέπει το μάτι.
  • Το υποκείμενο δεν ανήκει στον κόσμο, αλλά είναι ένα όριο του κόσμου.
Ο Ludwig Wittgenstein θεωρείται ένας από τους πλέον επιδραστικούς φιλοσόφους στον τομέα της αναλυτικής φιλοσοφίας και της λογικής. Το έργο του επηρέασε τις ανθρωπιστικές και κοινωνικές επιστήμες. Κι όμως, ας δούμε τι αναφέρει:
Μιλάει για τα όρια γλώσσας και του κόσμου (του/μας) και δημιουργεί μια σύνδεση μεταξύ των δύο, μιλάει για μεταφυσική και δίνει την αναλογία ματιού και οπτικού πεδίου, και τέλος θέτει το υποκείμενο ως όριο του κόσμου…

Ο μεγάλος φιλόσοφος της Λογικής, δηλαδή, απομυθοποιεί κάθε δογματισμό περί ρασιοναλισμού. Και σ’ αυτό το σημείο ας επιστρέψουμε στον Ερνέστο Σάμπατο, ο οποίος μας λέει:
«Είναι δυνατό παρά τις ανακαλύψεις και τις προόδους, παρά τον πολιτισμό, τη θρησκεία και τη γνώση του σύμπαντος, να αγγίζουμε μόνο την επιφάνεια της ζωής; Δυστυχώς, με τη νοσταλγία των απραγματοποίητων σχεδίων, δε μας απομένει παρά να απαντήσουμε θετικά στο ερώτημα του Ρίλκε, γιατί η σοφία είναι πίστη στην ανθρώπινη φύση. Τι έβαλε ο άνθρωπος στην θέση του Θεού; Δεν απελευθερώθηκε από λατρείες και βωμούς. Ο βωμός παραμένει, μόνο που δεν είναι πια ο τόπος της θυσίας και της αυταπάρνησης, αλλά της ευημερίας, της λατρείας του εαυτού μας, της υπόκλισης στους μεγάλους θεούς της οθόνης»[iii].

Από τον Διαφωτισμό κι έπειτα ο Ορθολογισμός επικράτησε ως γενική αρχή του κόσμου. Σήμερα, νομίζω, πως έχουμε φτάσει στο ακρότατο σημείο, στην πορεία της Ιστορίας, όπου ο Ορθολογισμός μεταβλήθηκε σε Δόγμα. Κι όπως σε κάθε δόγμα, η εντολή είναι μία: «μην τολμήσεις να αμφισβητήσεις ό, τι σου δόθηκε». Η κατηγορία για «συνωμοσιολογία» μοιάζει πια με την κατηγορία για άσκηση Μαγείας στον Μεσαίωνα. Η φαντασία, το όνειρο, ο μύθος, το παραμύθι ανήκουν πλέον στην σφαίρα του μακρινού παρελθόντος.  Όποιος αποκλίνει από την γενική αρχή ή φαντασιόπληκτος θα ονομαστεί ή χειρότερα θα στιγματιστεί ως επικίνδυνος περιθωριακός. Το ακριβό πήρε την θέση του ωραίου και μεταμόρφωσε τον άνθρωπο σε ακόρεστο κυνηγό πλούτου.

Και τι σχέση μπορεί να έχουν όλα αυτά με το έγκλημα;
Ο άνθρωπος ταλαντεύεται ανάμεσα στην λογική και το ασύνειδο. Δεν ανήκει ούτε στο ένα ούτε στο άλλο. Αλλά φέρει και τα δύο εναρμονισμένα πλήρως με την φύση του.

Ο Δυτικός Πολιτισμός, όμως, θέλησε να διαρρήξει ετούτη την αρμονία. Το σχολείο (και κάθε κοινωνικοποιητικός φορέας) λοβοτόμησε γενιές ανθρώπων με στόχο να τους μετατρέψει σε εργαλεία παραγωγής. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να χάσει το άτομο την επαφή με την φύση του, το σώμα του, τα ένστικτα και τις επιθυμίες του.

Έτσι, ο άνθρωπος αποστασιοποιημένος πλήρως από κάθε τι ανθρώπινο, δημιουργικό και αρχέγονο, παίρνει την σκληράδα του μετάλλου. Ο πολίτης- ρομπότ πια μπορεί να αλληλεπιδρά, να αφομοιώνεται, να καταναλώνει… αλλά όχι να αισθάνεται, να καταβάλλεται από συναισθήματα, να ερωτεύεται. Ακόμα κι ο έρωτας για να πάρει την αποδεκτή μορφή του, θα πρέπει να χάσει κάθε στοιχείο ρήξης, υπέρβασης και φθοράς. Γι’ αυτό και δεν σοκαριζόμαστε όταν διαβάζουμε ότι: «Η τεχνολογία έχει ήδη αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο επικοινωνούμε, γνωριζόμαστε, ερωτευόμαστε και κάνουμε σεξ. Και η μεταμόρφωση αυτή αναμένεται να ενταθεί στα χρόνια που έρχονται. [… ]Ο σεναριογράφος και σκηνοθέτης Σπάικ Τζόνζι συνέλαβε την ιδέα που κατέληξε στις οθόνες ως «Δικός της» όταν χρησιμοποίησε ένα πρωτόλειο πρόγραμμα ανταλλαγής μηνυμάτων. Το software κατέγραφε τα μηνύματα του chat και μέσω ενός αλγόριθμου προσπαθούσε να δώσει την αίσθηση της συζήτησης. Τότε άρχισε να δουλεύει την ιδέα της σχέσης ενός άντρα με μια ψηφιακή οντότητα.
Τραβηγμένο; Όχι, σύμφωνα με την κοινωνιολόγο Λέα Ράιχ, της οποίας η διδακτορική διατριβή αφορά το σεξ με cyborgs. «Οι περισσότεροι δεν μπορούν καν να διανοηθούν τη σύναψη σχέσης με μη ανθρώπινη οντότητα» λέει η Ράιχ. «Αλλά για σκεφτείτε πόσο χρόνο περνάνε οι άνθρωποι με τα κινητά τους»»[iv].

Άρα, ποια η αξία της ανθρώπινης ζωής;
Φτάνοντας, λοιπόν, στην διάπραξη ενός εγκλήματος, ο δράστης εμφανίζεται πλέον πιο βίαιος και πιο επιρρεπής στην φρίκη και το αίμα. Είτε πρόκειται για τρομοκράτη είτε για απλό ποινικό, η σκληρότητα και η βιαιότητα είναι αναπόσπαστα στοιχεία της εγκληματικής του δράσης. Δεν υπάρχουν «ηθικά» ερείσματα να συγκρατήσουν την σφοδρότητα των ενεργειών του, με αποτέλεσμα να καταστεί ο ίδιος ένα ζωντανό όπλο καταστροφής.

Επομένως, κάθε φορά που, σοκαρισμένος μπροστά στην οθόνη, τρέμοντας με τα τρομολαγνικά ρεπορτάζ περί εγκληματικότητας, κάθεσαι στον καναπέ σου πίνοντας την μπύρα σου και τρώγοντας το ζεστό σου φαγητό, πριν τοποθετήσεις τον εαυτό σου στην θέση του θύματος… σκέψου…
…όλες τις φορές, που θύτης ή συνεργός, συνέβαλες στην διατήρηση και αναπαραγωγή της φρίκης…

fractalart.gr

* Ο Κωνσταντίνος Καραγιαννόπουλος ασχολείται με την δημοσιογραφία, την κριτική λογοτεχνίας και την ποίηση
_________________________________
[i] Το σόου του Εγκλήματος, Φωτεινή Τσαλίκογλου, 17/12/2006, Το Βήμα
[ii] Tractatus Logico- Philosophicus, Ludwig Wittgenstein, μετάφραση: Θανάσης Κιτσόπουλος, Εκδόσεις Παπαζήση
[iii] Αντίσταση, Ερνάστο Σάμπατο, μετάφραση: Δέσποινα Μάρκου, Εκδόσεις Γκοβόστη
[iv] Η τεχνολογία αλλάζει το σεξ: http://gr.askmen.com/deutere-matia/1096949/article/pos-e-tekhnologia-allazei-to-sex